Het Vlaams Belang wil sociale rechten van nieuwkomers in België beperken. Het verleden leert dat zo’n voorstel snel van tafel zou kunnen worden geveegd. ‘Een onderscheid maken op basis van nationaliteit zou een probleem zijn voor de Belgische Grondwet.’
Het Vlaams Belang pleit voor een aparte sociale zekerheid voor nieuwkomers, want ‘Vlaanderen mag niet langer het land van melk en honing zijn voor buitenlandse gelukzoekers’. Tegelijkertijd lijkt de partij in te zien dat de wetgeving dat mogelijk niet zomaar toelaat.
‘Dit land moet minder aantrekkelijk worden gemaakt voor gelukzoekers’, schrijft de partij in haar beleidsbrochure, maar ‘het internationaal en Europees recht koppelt echter strenge voorwaarden aan aparte sociale voordelen voor migranten.’
In 2018 wou de vorige federale regering de inkomensvervanging voor mensen met een handicap enkel toekennen aan migranten als zij minstens tien jaar wettelijk in België verbleven. Dit voorstel werd vernietigd door het Grondwettelijk Hof. Ook het idee om uitkeringen voor gepensioneerden die niet rondkomen pas te verlenen aan nieuwkomers wanneer zij meer dan tien jaar in ons land wonen, haalde het niet.
Tot slot probeerde de huidige Vlaamse regering om de voorwaarden te verstrengen voor nieuwkomers om aanspraak te maken op het Vlaamse zorgbudget, voor mensen met hoge zorgkosten door bijvoorbeeld gezondheidsproblemen. Een verplichte inburgeringstoets en tien jaar wettelijk verblijf in ons land konden voor het Hof opnieuw niet.
Kwetsbaar
Desondanks ijvert het Vlaams Belang voor een aparte socialezekerheidskas voor nieuwkomers. Pas wanneer iemand ‘acht jaar wettelijk in België verblijft’, ‘minstens drie voltijds jaar werkt’ en ‘behoorlijk Nederlands kent (niveau B1)’, zou die persoon toegang krijgen tot de Belgische sociale zekerheid.
Professor Eleni De Becker (VUB en KULeuven) ziet daarbij verschillende problemen. ‘Een onderscheid maken op basis van nationaliteit zou een probleem vormen op basis van het beginsel van gelijke behandeling (artikel 10) en het verbod op discriminatie (artikel 11) van de Belgische Grondwet. Verder kan dit ook niet zomaar op basis van het Europees recht. Een Nederlander die hier werkt, moet op dezelfde manier toegang krijgen tot de sociale zekerheid als een Belg.’
De partij wil nieuwkomers pas toegang geven tot de Belgische sociale zekerheid wanneer die ‘minstens drie jaar voltijds werken’. Voor mensen met een legitiem verblijf die bijvoorbeeld een werkloosheidsuitkering ontvangen, bestaan er echter al zulke tewerkstellingsvoorwaarden, zegt De Becker. ‘Je kunt geen werkloosheidsuitkering krijgen zonder dat je eerst een bepaalde periode werkt. Verder wordt opgevolgd of je onvrijwillig werkloos bent en actief werk naar zoekt. Ook voor andere soorten socialezekerheidsuitkeringen zijn er telkens strikte voorwaarden.’
Ook voor het verkrijgen van een leefloon moet je aan verschillende voorwaarden voldoen, argumenteert De Becker. ‘Enkel mensen die over onvoldoende bestaansmiddelen beschikken, hebben hier recht op. Deze uitkering is enkel voor de meest kwetsbaren in onze maatschappij. Het is een soort “laatste redmiddel”, oordeelde het Hof al eens. Daar zomaar heel zware verblijfsvoorwaarden aan koppelen lijkt me in strijd met de Grondwet.’
‘Algemeen belang’
Naast het gelijkheidsbeginsel en het verbod op discriminatie ziet De Becker ook een probleem met het ‘standstillbeginsel’ in artikel 23 van onze Grondwet. Dat omvat het recht op sociale zekerheid en het recht op sociale bijstand. ‘Je kunt in principe alleen aanzienlijke beperkingen doorvoeren als je die kunt motiveren “met redenen van algemeen belang”. Specifiek voor socialebijstandsuitkeringen heeft men al eens geoordeeld dat je een vereiste van een langere verblijfsperiode niet zomaar kan opleggen.’
Verder is het woord ‘voltijds’ belangrijk. ‘Het verbod op discriminatie tussen mannen en vrouwen dat voortvloeit uit het Europees recht oordeelt dat je niet zomaar kunt discrimineren tussen deeltijdse en voltijdse werknemers’, zegt De Becker. ‘Dat zou een negatieve impact kunnen hebben op vrouwen, die vaker deeltijds werken. Naast een schending van het gelijkheidsbeginsel en het verbod op discriminatie op grond van de nationaliteit komt een mogelijke discriminatie op grond van geslacht er dus ook nog eens bij kijken.’
Ten slotte wil het Vlaams Belang taal als voorwaarde stellen. Beheerst iemand de officiële landstaal niet voldoende? Dan zou die zijn uitkering kunnen verliezen. De Becker: ‘Voor werkloosheidsuitkeringen, bijvoorbeeld, zou dat in conflict kunnen komen met het gelijkheidsbeginsel en het verbod op discriminatie in de Grondwet enerzijds, en het Europees recht anderzijds.’
Rechten en plichten
De Vlaamse regering probeerde al eens om zorgbudgetten te koppelen aan een inburgeringsplicht. Het Grondwettelijk Hof oordeelde toen dat dit in strijd was met het standstillbeginsel van artikel 23 van de Grondwet. Maar dat je helemaal geen voorwaarden kunt stellen, is volgens De Becker niet correct. ‘Rechten gaan gepaard met plichten, dat staat uitdrukkelijk in artikel 23. Je kunt dus wel voorwaarden stellen, maar taal- of inburgeringsverplichtingen voorwaardelijk koppelen aan het recht op een uitkering lijkt me moeilijk, gelet op voorgaande rechtspraak van het Grondwettelijk Hof.’
Of de strijd van het Vlaams Belang uiteindelijk voor een verstrenging van sociale rechten voor nieuwkomers zal zorgen, weten we pas na 9 juni. De kans dat die voorstellen dan plots wel door de beugel kunnen voor het Grondwettelijk Hof lijkt voor De Becker klein. ‘Die arresten van het Grondwettelijk Hof zijn vrij duidelijk. Zo’n heel directe voorwaarde als een wettelijke verblijf van acht jaar? Nee, als ik de recente rechtspraak van het Hof bekijk, denk ik niet dat dit erdoor zou komen.’
‘De rechtspraak ging tot nu toe vooral over sociale bijstand, waar de nadruk werd gelegd op de bescherming die zulke uitkeringen bieden aan de meest kwetsbaren in de samenleving’, concludeert de professor. ‘Maar sociale zekerheid beperken, waarbij je uitkeringen zelf opbouwt door bijdragen te betalen, zou ingaan tegen de logica van het systeem. Wie net zoals Belgische inwoners legitiem in het land is en sociale zekerheidsbijdrage betaalt, heeft recht op uitkeringen in dat socialezekerheidstelsel.’
