‘Duurzame landbouw? Gezonde ecosystemen zijn niet het probleem, wel deel van de oplossing’

Europa buigt zich momenteel over de natuurherstelwet. De Europese Volkspartij verzet zich tegen die wet, omdat hij de landbouw deels onmogelijk zou maken. “Hemeltergend”, vindt Patrick Meire, bioloog op UAntwerpen. ‘De Natuurherstelwet is een investering in een duurzame toekomst.’

Na het stikstof- en mestactieplan zorgen de kandidaturen voor landschaps- en natuurparken, en de natuurherstelwet die binnen Europa wordt voorbereid, alweer voor commotie en polarisatie: ecologie versus economie. De natuurherstelwet zou de verdere economische ontwikkeling verhinderen en landbouw deels onmogelijk maken. Dit soort polarisatie staat uiteraard een degelijk debat in de weg, een debat dat moet gevoerd worden op basis van feiten.

Historisch gezien werden milieumaatregelen vaak bestreden omwille van de extra kosten die ze zouden meebrengen en de gevolgen voor de economie. Dit heeft ons vandaag helaas opgezadeld met enorme kosten door milieudegradatie: deze kosten zijn een veelvoud van wat de oorspronkelijke milieumaatregelen zouden gekost hebben. De voorbeelden zijn legio: denk maar aan lucht-, bodem- en waterverontreiniging en recent bv. de PFAS-problematiek, om van de klimaatwijziging (klimaatontwrichting) nog maar te zwijgen.

Natuurlijk kapitaal

Niet alleen de saneringskosten zijn torenhoog: ook de gevolgen voor onze gezondheid (en de kosten voor de gezondheidszorg) worden steeds duidelijker. Bovendien is er ook een ontegensprekelijke degradatie van onze ecosystemen en een verlies aan biodiversiteit. Dit werd vele jaren als een eerder onbelangrijk nevenaspect van onze maatschappelijke ontwikkeling gezien. Het is net die houding die aan de basis ligt van het verzet tegen natuur- en milieugerichte maatregelen.

Nochtans is ondertussen in brede kringen, en niet in het minst in economische kringen, duidelijk geworden dat we naast het economisch kapitaal ook beschikken over een sociaal en natuurlijk kapitaal. Het natuurlijk kapitaal bestaat uit onze ecosystemen die – heel wat voor de mens cruciale – ecosysteemdiensten leveren. Dit zijn de directe en indirecte voordelen die de ecosystemen leveren aan de maatschappij.

Ecosystemen zijn cruciaal

Bekend voorbeeld is de bestuiving van gewassen door insecten. Meer dan een derde van de wereldvoedselproductie is afhankelijk van deze bestuiving. Onderzoek heeft voor diverse gewassen een duidelijk positief verband gevonden tussen de diversiteit van insecten en de productie. Maar er is veel meer: vegetatie zorgt voor afkoeling, produceert zuurstof, zuivert fijn stof uit de lucht, moerassen zijn de sponsen van ons landschap die niet alleen water zuiveren, maar ook vasthouden. Dit laatste is cruciaal als bescherming tegen overstromingen en om periodes van droogte te overbruggen.

Ecosystemen zijn dan ook een essentieel onderdeel van alle realistische klimaatoplossingen: ze helpen ons ons aan te passen, en zorgen bovendien voor een extra duwtje om erger te voorkomen, door de grote hoeveelheid koolstof die ze jaarlijks vastleggen.

(Lees verder hieronder.)

Deze diensten kunnen ook monetair vertaald worden. Een baanbrekende publicatie in 1997 (Costanza et al.) toonde voor het eerst aan dat onze ecosystemen wereldwijd een waarde vertegenwoordigen die zo’n driemaal groter is dan het bruto mondiaal product. Vele studies en discussies later blijft het duidelijk dat onze ecosystemen een bijzonder grote economische waarde vertegenwoordigen. Verlies en degradatie aan ecosystemen en biodiversiteit verkleint dit natuurlijk kapitaal stelselmatig.

Bindende natuurdoelen

Grote internationale organisaties hebben dan ook het belang van ecosystemen en biodiversiteit ingezien en er werden conventies, verdragen en wetten opgesteld ter bescherming van de biodiversiteit. In 2021 ging op initiatief van de Verenigde Naties de ‘Decade of Ecological Restoration’ van start . Maar ook in economische kringen werd het belang van biodiversiteit en de negatieve gevolgen van het verlies aan biodiversiteit duidelijk. In de jaarlijkse risicoanalyse van het Wereld Economisch Forum zijn de vier belangrijkste risico’s op de langere termijn, gebaseerd op hun impact: 1) falen van de mitigatie van klimaatwijziging; 2) falen van adaptatie aan klimaatwijziging; 3) natuurrampen en extreem weer; 4) verlies van biodiversiteit en ineenstorten van ecosystemen.

Reeds in 2021 publiceerde het World Business Council for Sustainable Development ‘Embracing a Global Goal for Nature’, waarin gepleit wordt voor een onmiddellijke stop op verlies aan biodiversiteit, met een duidelijke doelstelling voor een netto toename vanaf 2030. Dit is de enige manier om volledig herstel te bereiken tegen 2050. In juni ‘22 stuurden de auteurs een brief aan Commissievoorzitter Von der Leyen met de vraag om snel tot bindende natuurdoelen te komen. Dit standpunt is niet zozeer ingegeven vanuit een ecocentrische houding maar vanuit het besef dat een gezond ecosysteem de basis is voor een gezonde economie.

Ik citeer: “Continued degradation of nature only serves to threaten our business models by creating unforeseen and often unmanageable disruption in our supply chains, whilst extreme weather events continue to impact our productivity and increase our operational costs.”

Contrast met Vlaanderen

Dit staat in schril contrast tot standpunten die in Vlaanderen en nu ook door de EVP worden ingenomen ten aanzien van geplande maatregelen voor het behoud en versterken van onze ecosystemen en biodiversiteit. Het is duidelijk dat die standpunten niet gebaseerd zijn op gedegen wetenschappelijk onderzoek en globale maatschappelijke en economische beschouwingen maar eerder door een kortzichtig vasthouden aan business as usual. Het is echter duidelijk dat dit niet de weg is naar een duurzame toekomst, maar een weg is naar steeds grotere en grotere problemen waarvan de landbouw en de economie en uiteindelijk de maatschappij het slachtoffer zullen zijn.

(Lees verder hieronder.)

Gezonde ecosystemen zijn niet het probleem, maar juist een deel van de oplossing om te komen tot een duurzame landbouwproductie en een robuust landschap dat in staat is de schokken die de klimaatwijziging veroorzaakt op te vangen. De recente waterbom en droogtes met grote maatschappelijke kosten en menselijk leed tonen duidelijk de noodzaak van een robuust landschap aan. Hopelijk rijpen de geesten om resoluut te kiezen voor een toekomstgerichte aanpak waarin ecologie en economie hand in hand gaan en een gezond ecosysteem de basis vormt voor onze maatschappelijke activiteiten.

We moeten de maatregelen om te komen tot een betere natuur zoals de Natuurherstelwet omarmen en zien als een investering in een duurzame toekomst. Er zijn voldoende voorbeelden, ook in Vlaanderen, die aangeven dat dit kan.