Drie vragen over de exit van Egbert Lachaert: ‘Dat ene zinnetje staat niet toevallig in zijn persbericht’

Na de zomer is Egbert Lachaert Open VLD-voorzitter af. Drie vragen aan politiek redacteur Tex Van berlaer.

Waarom neemt Lachaert deze beslissing uitgerekend nu?

De Vlaamse liberalen zitten op een bodemkoers. In de jongste peiling van VTM Nieuws en Het Laatste Nieuws strandde de Open VLD op amper 8,3 procent, het slechtste resultaat ooit. Dat resultaat was geen uitschieter, ook de tendens op langere termijn gaat in dalende lijn.

Lachaert vatte de koe bij de hoorns en beloofde zijn partij een nieuw plan, een soort Operatie Redding die de liberalen nieuw leven moest inblazen richting het levensbelangrijke verkiezingsjaar 2024, met in juni Vlaamse, federale en Europese verkiezingen en in oktober gemeentelijke en provinciale verkiezingen.

Tegelijk verbond Lachaert zijn persoonlijke positie aan dat plan. Mocht hij voelen dat zijn visie te weinig steun genoot, dan zou hij een stap opzij zetten. Dat lijkt nu te gebeuren – al verwijst hij er niet specifiek naar in zijn persbericht. Daarin pleit Lachaert wél voor ‘vernieuwing en een duidelijke kentering’, waarbij ‘iedereen zichzelf in vraag moet durven te stellen’.

Dat zinnetje staat er niet toevallig. Eerder deze maand bood Knack een blik achter de schermen van de Open VLD. Daaruit bleek niet alleen moedeloosheid, maar ook de vaste overtuiging dat de partij niet zozeer een ideologisch probleem had, dan wel een personeelsprobleem. Vertrouwde kopstukken zouden kampen met een geloofwaardigheidscrisis. En hoewel oude rotten als Patrick Dewael, Maggie De Block en Bart Tommelein de nationale politiek vaarwel zeggen, leeft het gevoel dat er nog te veel mensen van de oude garde overblijven.

Maar dat wil niet zeggen dat Lachaert een foutloos parcours reed. Als partijleider worstelde hij met het imago van de partij, zeker binnen de federale regering. De Open VLD schipperde tussen de keuze om zichzelf in de verf te zetten of voluit achter premier Alexander De Croo (Open VLD) te staan, no matter what. Recent werd herbevestigd dat de verkiezingscampagne helemaal rond De Croo zal gebouwd worden. Daardoor verschoof Lachaert meer naar de achtergrond.

Meer nog, De Croo is zelfs bereid de komende weken zijn partij te leiden tot er een nieuwe voorzitter is aangeduid. Zo versmelt de partij helemaal met de eerste minister.

(Lees verder onder de preview)

Wat is zijn nalatenschap?

Vóór zijn voorzitterschap in 2020 stond Lachaert te boek als een gewaardeerd parlementslid. Hij vertegenwoordigde de donkerblauwe kant van de partij en kon ideologisch onderbouwd uit de hoek komen. Bij de voorzittersverkiezingen was gewezen minister en huidig Oostends burgemeester Bart Tommelein zijn voornaamste tegenstander. Tommelein kreeg de steun van de eerder links-progressieve strekking van de partij (met belangrijke vertegenwoordigers als Gwendolyn Rutten en Bart Somers), maar moest toch de duimen leggen voor de klassieke liberaal Lachaert.

Die voorzitterscampagne bleek achteraf bekeken de achilleshiel van Lachaert. Luttele maanden na zijn overwinning zette hij samen met MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez de Vivaldi-constructie in elkaar. Dus: samen met socialisten, groenen en de CD&V.

Dat was een klap voor de donkerblauwe kant van de Open VLD. En ook voor de N-VA. In de eerste maanden van Vivaldi was Lachaert (en De Croo) de favoriete boksbal van Bart De Wever (N-VA). In meerdere interviews zette De Wever de liberalen neer als onbetrouwbare politici. ‘Ik zie mij in mijn leven niet meer samenwerken met De Croo’, zei De Wever zelfs.

Dat vrat niet alleen aan Lachaert, maar ook aan de cohesie binnen de Vlaamse regering, waarin de N-VA én de Open VLD zitten. Het duurde nog tot september vorig jaar, toen CD&V-voorzitter Sammy Mahdi de Vlaamse regering deed beven vanwege de kinderbijslag, alvorens de relaties tussen De Wever en Lachaert ietwat normaliseerden.

In de tussentijd had Lachaert zijn handen vol met de vaudeville rond Sihame El Kaouakibi. De beschuldigingen van fraude met subsidies deden de partij pijn. De berichten over het geld dat zij tijdens de campagne had gekregen van de Open VLD, heropenden zelfs de debatten rond de campagnefinanciering. Tegelijkertijd werd Lachaert achternagezeten door de extreemrechtse sluikpers.

Ook de verstandhouding met zijn Waalse tegenhanger Georges-Louis Bouchez was wisselvallig. Strategisch gezien is de MR een welgekomen partner voor Lachaert, maar door het eigengereide optreden van ‘GLB’ kwam de eenheid binnen de Vivaldi-regering meer dan eens onder vuur. Dat de Waalse Bouchez zich in Vlaanderen graag liet bewieroken als ‘echte liberaal’ werd onthaald op gemor.

Een erg pijnlijke affaire voor de interne Open VLD-cohesie was het gedwongen vertrek van staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker. Na een discussie over de begrotingscijfers restte De Croo geen andere keuze dan De Bleeker de deur te wijzen. De N-VA onthaalde De Bleeker als een soort martelares die moest sneuvelen voor de persoonlijke ambities van De Croo. Zeker toen er belastende WhatsApp-berichten verschenen. Hoe het ook zij, tot op de dag vandaag zijn nog veel Open VLD’ers – van parlementsleden tot militanten – het eens dat De Bleeker niet had hoeven op te stappen.  

(Lees verder onder de preview)

Na nieuwe slechte peiling: ‘Open VLD maakt Alexander De Croo kleiner’

Hoe moet het nu verder?

De stap opzij van Lachaert is niet voor meteen, maar komt er formeel pas na de zomer, wanneer er voorzittersverkiezingen op de planning staan. Dat is toch een gok, want op die manier is de partij nog minstens maanden met zichzelf bezig – ook al zijn het ‘maar’ vakantiemaanden.

En toch. Het is de bedoeling dat de campagne wordt opgebouwd rond de premier, zo klinkt het opnieuw in Lachaerts persbericht. Wil dat dan zeggen dat de volgende voorzitter per definitie een grijze muis is? Of een ‘overgangspaus’ (sic), zoals vicevoorzitter Stephanie D’Hose zich al liet ontvallen? De voorzitter speelt voortaan een bijrolletje. Wat hebben de liberalen daarbij te winnen?

Voor de gewezen jongerenvoorzitter Philippe Nys, een belangrijke wissel op de toekomst, komt de uitdaging wellicht te vroeg. Hij zette onlangs een stap opzij na ongewenste aanrakingen bij een medebestuurslid. De kans is reëel dat iemand als D’Hose het kan uitzingen tot aan de verkiezingen. Al is het natuurlijk niet uitgesloten dat er uitdagers komen à la Els Ampe. Mensen die niet in de hoogste partijcenakels zitten, maar her en der een zekere sympathie genieten.

Wat dit betekent voor De Croo is moeilijk te voorspellen. Samen met Lachaert en vicepremier Vincent Van Quickenborne vormde hij een soort triumviraat. De onderlinge relaties waren niet altijd opperbest, maar bleken vaak solide genoeg. Insiders zeggen dat De Croo een flinke vinger in de pap zal hebben bij de opvolging van Lachaert. Zo zou de band tussen De Zestien, de ambtswoning van de premier, en het partijhoofdkwartier in de Melsensstraat stevig genoeg blijven.

Maar of de nieuwe wind na Lachaert de partij ook echt vleugels kan geven, dat is nog maar de vraag.