‘Drie jaar na uitbraak PFAS-schandaal: nooit meer in Vlaanderen?’

‘Om te voorkomen dat een dergelijk schandaal opnieuw kan gebeuren, moeten er nog flinke stappen genomen worden’, schrijven klokkenluider Thomas Goorden, burgercollectief Grondrecht en milieuorganisatie Greenpeace. Eind deze week is er in Antwerpen een internationaal congres over PFAS.

Eind deze week vindt in Antwerpen onder leiding van Vlaams minister Zuhal Demir een internationaal congres over PFAS plaats. Demir zegt de aandacht voor de aanpak van PFAS hoog te willen houden tijdens het Belgisch EU-voorzitterschap. Maar kan Demir trots uitpakken met haar verwezenlijkingen in het PFAS-dossier? Want zonder wakkere burgers, milieuorganisaties en een keiharde procedureslag in de rechtbank zouden er allicht weinig stenen verlegd zijn. En kunnen we zo zeker zijn dat we in Vlaanderen nooit meer een dergelijk schandaal ontdekken?

Bijna drie jaar geleden, in januari 2021, ontdekten we een gigantisch PFAS-probleem in Vlaanderen, bedolven onder een doofpotoperatie bedoeld om de werken voor de Oosterweelverbinding veilig te stellen. Sinds ten laatste 2008 waren Lantis – bouwheer van de Oosterweel – en de Vlaamse regering op de hoogte van de enorme PFAS-verontreiniging,  rondom de 3M-site tot ver in omliggend woongebied. Sinds 2016 wisten ze ook hoe gevaarlijk de vervuiling eigenlijk was. De verantwoordelijke beleidsmakers kozen destijds om de omwonenden hier niet van op de hoogte te stellen, waardoor zij jarenlang zonder het te weten bleven blootgesteld worden aan schadelijke concentraties PFAS.

Door ons speurwerk en de kordate juridische procedures bij o.a de Raad van State werd in de afgelopen jaren voorkomen dat er – onder het mom van een ‘veiligheidsberm’ – een gigantische, onvergunde chemische stortplaats werd gecreëerd op de terreinen van 3M. Die zou nog jarenlang voor bijkomende PFAS-vervuiling in de omgeving gezorgd hebben via de lucht en uitloging via het water. Ook het gebruik van zwaar vervuilde PFAS-grond in bv. snelwegbermen als gelijkaardige chemische stortplaatsen werd zo deels voorkomen en deels teruggedraaid.

Onze rechtszaken bij de Raad van State waren een hefboom om af te dwingen dat ook op de Oosterweelwerf alle sterk vervuilde PFAS-grond is afgevoerd voor veilige verwerking of veilig en gecontroleerd storten. Tegelijk werd ook vervuiler 3M verplicht om alle sterk vervuilde PFAS-grond op hun site veilig te verwerken ter bescherming van de omgeving. De Palingbeek werd versneld aangepakt zodat minder PFAS-houdend grondwater werd verspreid. Na extra stofmetingen op het terrein en in de woonzones zijn nog heel wat andere maatregelen getroffen om de omgeving te beschermen tegen verdere verspreiding. 

(Lees verder onder de preview.)

Bovendien werd – onder druk van de resultaten van het initiële bloedonderzoek bij omwonenden door burgercollectief Grondrecht – ook de overheid verplicht om met bijkomende metingen en bloedstalen van omwonenden in een straal van 5km de enorme verspreiding van PFAS in onze omgeving eindelijk in kaart te brengen.

Tegelijkertijd legden we meermaals bijkomende illegale PFAS-lozingen van 3M bloot, met als gevolg dat deze roekeloze multinational definitief stopt met de productie van deze “forever chemicals” en de bijbehorende uitstoot van gevaarlijke chemicaliën en broeikasgassen. 

Er zijn dus grote stappen vooruit gezet in de aanpak en opkuis van de vervuiling. Al kan minister Zuhal Demir daarvoor niet echt de pluimen op haar hoed steken. Dat omwonenden een wettelijke en veilige aanpak van zware vervuiling in hun leefomgeving bij de rechter moeten afdwingen blijft hallucinant. 

En we zijn er ook nog niet. Om te voorkomen dat een dergelijk schandaal opnieuw kan gebeuren, moeten er nog flinke stappen genomen worden. Het belangrijkste daarbij is zorgen dat de gebruikte werkwijze van Oosterweel-bouwheer Lantis definitief en onherroepelijk onwettig wordt verklaard. Lantis maakt, eenvoudig gesteld, vervuilde zones op papier zo groot mogelijk, om “het probleem” in de bermen te kunnen duwen in plaats van onze leefomgeving daadwerkelijk te saneren. Voor het hele tunnelgebied op Linkeroever is er zelfs nu nog altijd geen saneringsplan.

Een finale uitspraak bij de Raad van State in onze procedure ten gronde over de onwettigheid van Lantis’ aanpak komt er zeer binnenkort aan. Lantis en de Vlaamse regering deden er de afgelopen jaren nochtans alles aan om deze veroordeling ten gronde bij de Raad van State te vermijden, bijvoorbeeld door te doen alsof hun beslissingen uit 2021 niet hebben bestaan of door de wetgeving te proberen herinterpreteren via decreten. Telkens weer met nieuwe juridische stappen tot gevolg.

Maar ondanks die cynische aanpak zijn we blijven volharden, want zo’n uitspraak ten gronde van de Raad van State is erg belangrijk. Het moet een sterk wettelijk precedent verankeren over hoe in de toekomst met zwaar vervuilde grond wordt omgegaan. En misschien zal dan ooit weleens iemand bij de overheid ter verantwoording geroepen worden voor dit hele gezondheidsschandaal. We moeten blijven dromen. Want het PFAS-schandaal mag zich nooit meer herhalen. Nooit meer.

Thomas Goorden is burgerlobbyist en PFAS-klokkenluider.

Toon Penen is vrijwilliger bij burgercollectief Grondrecht.

Joeri Thijs is woordvoerder van Greenpeace.