De Vlaamse jobbonus schrappen? ‘Vreemde hervorming’, vindt arbeidseconoom Stijn Baert

De Vlaamse onderhandelaars willen korte metten maken met de Vlaamse jobbonus.

De onderhandelaars van N-VA, Vooruit en CD&V onder leiding van Vlaams formateur Matthias Diependaele willen korte metten maken met de Vlaamse jobbonus, hét pronkstuk van de Open VLD in de vorige regeerperiode. Dat blijkt uit de gelekte plannen van het zondagnacht afgeklopte begrotingsakkoord.

De jobbonus geeft werknemers met een laag inkomen een premie die kan oplopen tot 600 euro per jaar. In Vlaanderen komen bijna 1 miljoen mensen ervoor in aanmerking. De onderhandelaars zouden die bonus nu willen schrappen, op voorwaarde dat een fiscale hervorming op federaal vlak de lagere lonen een vergelijkbaar voordeel oplevert. In ruil daarvoor zou onder meer de Vlaamse erfbelasting voor kleinere erfenissen omlaag gaan.

‘Wat een vreemde belastinghervorming’, reageerde professor arbeidsmarkteconomie Stijn Baert (UGent) op X. ‘De euro’s waarvoor het meest zweet wordt gelaten sterker belasten (afschaffing jobbonus) om de belastingen waarvoor je het minst hoeft te doen en die economisch het minst schadelijk zijn (erfenissen) te verlagen.’

Is die jobbonus niet ineffectief als het gaat om meer mensen aan het werk te krijgen, en is hij zo bekeken dus voor een stuk weggegooid geld?

Stijn Baert: Dat is te kort door de bocht. Er zijn voor- en nadelen aan de jobbonus. In 2021 heb ik samen met vier andere arbeidsmarktexperts, onder wie Ive Marx, een beleidsnota opgesteld. Daarin waarschuwden we voor mogelijk kwalijke neveneffecten, zoals een promotieval. Maar de Vlaamse regering heeft bij de implementatie van de jobbonus rekening gehouden met onze bedenkingen.

Je kunt je natuurlijk nog altijd afvragen of dat geld niet slimmer en beter kan worden besteed als het gaat om effectief arbeidsmarktbeleid. Maar wat mij opvalt in de plannen van de Vlaamse onderhandelaars, is dat men dus sowieso minder geld wil uitgeven aan een actief arbeidsmarktbeleid. De facto komt er voor werkende mensen een belastingverhoging, die dan wordt gecompenseerd met een korting op de erfbelasting. Maar die erfbelasting, die misschien niet populair is en waarvoor weinig draagvlak bestaat, is economisch bekeken wel een van de minst schadelijke belastingen. Erfenissen houden geen rechtstreeks verband met economische activiteit.

En dus zegt u: vreemde beleidskeuze?

Baert: Precies. De vorige Vlaamse regering heeft sterk ingezet op het aantrekkelijker maken van werk. Dat was een rode draad doorheen het regeerakkoord. Deze volgende Vlaams regering lijkt op dat vlak gas te gaan terugnemen. Dubbel vreemd vind ik dat voor een door Vlaams-nationalisten geleide Vlaamse regering. Die zou nu gaan beslissen: het federale niveau, het beleidsniveau waarin wij zelf het minst fiducie hebben, moet de mensen maar aanzetten om meer aan het werk te gaan.

Maar de jobbonus zou pas verdwijnen als er op dat federale niveau, dankzij de geplande fiscale hervorming, op zijn minst een evenredig voordeel uit de bus komt. Waar zit dan het probleem?

Baert: Maar is deze volgorde en prioriteitenstelling toch niet een beetje gek? Eerst op het Vlaamse niveau qua lasten op arbeid een stap terugzetten, en vervolgens op het federale niveau rekenen om dat ongedaan te maken en een stap voorwaarts te doen? Het is voor mij moeilijk te vatten waarom uitgerekend Vlaams-nationalisten zo weinig gebruik maken van de fiscale autonomie waarover Vlaanderen beschikt, om te doen wat alle onderhandelende partijen de Vlamingen tijdens de campagne hebben beloofd: werk meer doen lonen.

Het is een beetje de wereld op zijn kop?

Baert: Zeker als je weet dat de volgende federale regering voor een enorme bezuinigingsoperatie staat. Vlaanderen gaat die oefening dus nog wat extra bemoeilijken. De supernota van federaal formateur Bart De Wever (N-VA) rekent op enorme terugverdieneffecten van hervormingen die de economie moeten stimuleren. Maar in Vlaanderen gaan exact dezelfde Vlaamse onderhandelende partijen een fiscale minihervorming doorvoeren zonder enige economische meerwaarde, zo lijkt het. Ik vind dat moeilijk te rijmen. En wie zegt dat die grote federale fiscale hervorming er echt komt? Zo niet, dan wordt het grotendeels vestzak-broekzak. Dan krijgen de lagere lonen op federaal niveau wat meer en op Vlaams niveau wat minder. Maar dat is toch niet wat de N-VA, Vooruit en CD&V de kiezers hebben voorgespiegeld?

‘Het dralen met de federale regeringsvorming kost ons geld en dreigt voor chaos te zorgen’

Als de Vlaamse onderhandelaars het geld van de geschrapte jobbonus in ander arbeidsmarktbeleid zouden investeren, zou u daar dan wel vrede mee hebben?

Baert: Kijk, zorgt de jobbonus ervoor dat in Vlaanderen meer mensen aan de slag gaan? Het antwoord is ja, zij het dat het activerende effect van de jobbonus niet gigantisch is. De kritiek op de jobbonus, en daarin kan ik me voor een stuk vinden, is dat je dat geld nuttiger voor andere dingen zou kunnen inzetten – denk aan opleidingen voor knelpuntberoepen. Maar dat lijkt hier niet het geval. De middelen van de jobbonus moeten gewoon het gat compenseren dat een lagere erfbelasting in de begroting slaat.

Er zou ook sprake zijn van het verlagen of afschaffen van de zogenaamde doelgroepverminderingen, de korting op de sociale zekerheid voor werkgevers die mensen uit kwetsbare groepen aanwerven.

Baert: Daar ben ik het mee eens. Die doelgroepkortingen zijn niet nodig, gezien de krapte op de arbeidsmarkt. Het is typische, zinloze ballast in de begroting. Eigenlijk geef je subsidies voor het aanwerven van mensen die anders ook waren aangeworven. Maar wel storend is alweer de achterliggende logica: men gaat korten op allerlei potjes van het arbeidsmarktbeleid en die middelen voor andere zaken gebruiken, in plaats van ze te besteden aan mogelijk doelmatiger arbeidsmarktbeleid.