Een maand na de verkiezingen heeft koning Filip een formateur aangesteld. De snelheid waarmee Bart De Wever (N-VA) de Arizona-partijen op sleeptouw neemt, leidt tot verbazing en bewondering. Is euforie op zijn plaats? ‘Ik zie de oplossing richting een regeerakkoord nog niet.’
Voor de eerste keer sinds Guy Verhofstadt (Open VLD) in 2003 hebben we een maand na de verkiezingen een federale formateur.
Die opmerking van politoloog Dave Sinardet (VUB) op X plaatst het bijzondere moment voor de Wetstraat in perspectief. In 2003 betaalden we pas een jaar met de euro, was George Bush president van de VS, en zou het nog vier jaar duren voordat topvoetballer-godenkind Lamine Yamal geboren zou worden.
Sindsdien rustte er een vloek op de Belgische regeringsvormingen. Het dieptepunt was die van 2010/11, die 541 dagen zou duren en een generatie politici (en journalisten) met een trauma zou opzadelen.
Wat een verschil met 10 juli 2024, de dag waarop koning Filip preformateur Bart De Wever (N-VA) omtoverde tot formateur. De Wever krijgt in eerste instantie twee weken de tijd om de vijf Arizonapartijen N-VA, Vooruit, CD&V, MR en Les Engagés rond de tafel uit te nodigen en in de diepte te onderhandelen.
Vuile handen
Vooruit twijfelde het langst. Als enige linkse partij in een behoorlijk centrumrechtse constellatie wilden Conner Rousseau en co. garanties over hun strijdpunten. Spijkerharde beloftes over een vermogensbelasting of om de zorgsector te ontzien, kon De Wever niet geven. Rousseau heeft naar eigen zeggen wel begrepen dat de MR van Georges-Louis Bouchez geen veto stelt tegen inspanningen van de grote vermogens.
De Wever kreeg dinsdagavond de duim omhoog van Vooruit, nadat het partijbureau het vertrouwen had gegeven aan Melissa Depraetere en Conner Rousseau. ‘Wij willen asociale besparingsregering vermijden’, klonk het achteraf. ‘Maar om dat te kunnen doen, moeten we onze handen vuil maken.’
De Arizona-ploeg krijgt een nieuw etiketje. Geen ‘centrumrechtse’ regering meer, maar een ‘relance- of hervormingsregering’. Niet dat de andere partijen dan Vooruit zich vastklampten aan het centrumrechtse etiket. Vooral de CD&V en Les Engagés ergeren zich aan de opstelling van Vooruit, alsof dat de enige partij zou zijn die vecht voor de gezondheidszorg. De Vlaamse socialisten wilden vooral een symbolische stap zetten. Zij nemen nu eenmaal het grootste risico door zonder zusterpartij PS in een coalitie met onder meer De Wever en Bouchez te stappen.
We zijn optimistisch, maar het is veel te vroeg om al opgelucht te zijn.’
Kalme Bouchez
Op het Vooruit-hoofdkwartier op de Keizerslaan was er verbazing over de druk vanwege de pers. ‘Veel opiniemakers vonden blijkbaar dat wij na een gesprekje van twee uur meteen in een formatie moesten springen’, zegt een topper.
De partij keek argwanend naar de Vlaamse regeringsonderhandelingen onder leiding van Matthias Diependaele (N-VA). Die zouden trager vorderen dan gewenst. Naar verluidt zou dat komen doordat de N-VA tijd rekte vanwege de slepende voeten van Vooruit op federaal niveau – iets wat de Vlaams-nationalisten ontkennen.
Een extra week of meer was voor preformateur De Wever niet onlogisch geweest. Maar de andere partijen benadrukten net iets te veel hoe graag ze wilden beginnen met formeren. Vooruit voelde zich in de hoek geduwd, maar het vertrouwen tussen de N-VA en Vooruit is groot. Tegelijkertijd houdt Bouchez zich gedeisd – sinds hij op 9 juni 30 procent behaalde, is hij zichtbaar gekalmeerd. Reden genoeg om toch te springen, vonden de socialisten.
Conner Rousseau (Vooruit): ‘Als ik één ding niet ga doen, is het te snel toegeven’
Schaduwpremier
En dus is Bart De Wever formateur. De weg naar de Wetstraat 16 ligt helemaal open. Op de radio bevestigen Sammy Mahdi (CD&V) en Conner Rousseau dat zijn premierschap logisch is, al was het maar omdat de N-VA de grootste partij is. ‘Stel u voor dat iemand anders premier wordt’, aldus Rousseau. ‘Dan kan De Wever vanuit Antwerpen weer heel veel commentaar geven op die regering.’ Het schaduwpremierschap voor De Wever zoals ten tijde van de regering-Michel, dat ziet niemand zitten.
Het valt op hoezeer de partijen te spreken zijn over De Wever. De Antwerpse burgemeester is discreet en communiceert correct. Zelfs voor de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober heeft hij een plan, zo vertelde hij dinsdag aan de Antwerpse televisiezender ATV: ‘Ik zal de lijst trekken en ik blijf sowieso burgemeester. In een bepaald geval zou dat titelvoerend kunnen zijn, maar ik zal Antwerpen nooit loslaten, nooit.’ De Wever is op geen fout te betrappen.
Woensdag liet hij bij de eedaflegging in de Kamer voorzichtig in zijn kaarten kijken. De Wever hoopt op een regering vóór 20 september, de deadline voor België om aan de Europese Commissie een meerjarenbegroting voor te leggen. ‘In oktober volgen de lokale verkiezingen. En het zou een goede zaak zijn een regering te hebben voor die verkiezingen.’
Zijn we dan al echt aan de nieuwe patatjes? Bij de Arizona-partijen heerst er optimisme, geen euforie. Een onderhandelaar: ‘De puzzel van wie met wie verder gaat, is helder. Maar de oplossing over hoe we aan een regeerakkoord komen, is er nog niet.’ Een ander kopstuk gaat ook in de remmen: ‘De fase vooraf waarbij iedereen eindeloos rondjes draait, kunnen we overslaan. Maar er komen nog moeilijke discussies aan, dus dit zal zeker zijn tijd duren.’ Nog iemand: ‘We zijn optimistisch, maar het is veel te vroeg om al opgelucht te zijn.’
De uitdagingen zijn helder: de begroting, de sociale zekerheid, de gezondheidszorg, de pensioenen, eerlijke fiscaliteit. Arizona is niet langer de bonte verzameling die Vivaldi was, maar links en rechts moeten verzoend worden. De coalitie is onvermijdelijk, want een puur centrumrechtse coalitie zonder Vooruit en met Open VLD is de facto onwerkbaar wegens te klein. Dat voordeel is eveneens een nadeel. Als elke partij nodig is, kan elke partij geloofwaardig op tafel slaan. Een onderhandelaar: ‘Het is niet omdat er weinig alternatieven zijn, dat deze coalitie plots vanzelfsprekend is.’
Confederale regering
Want wat met een heet hangijzer zoals de communautaire trofee voor de N-VA? Daarover zou nog niet serieus gepraat zijn, al valt niet uit te sluiten dat er in alle discretie aan Atoma-schriftjes wordt gewerkt, weliswaar zonder tweederdemeerderheid. N-VA-onderhandelaar en Vlaams minister-president Jan Jambon zei woensdag in een toespraak voor Vlaamse diplomaten dat ‘taboes en veto’s’ over de staatshervorming moeten sneuvelen en ‘plaats moeten maken voor dialoog over de verdere verdieping en vereenvoudiging van de staatsstructuur’.
Het helpt dat vier van de vijf partijen duidelijke verkiezingsoverwinnaars zijn. Op de CD&V na, die haar slechtste score ooit behaalde, blaakt de rest van zelfvertrouwen. Dat zorgt voor gemoedsrust aan tafel. Doordat dezelfde partijen zowel federaal als regionaal aan tafel zitten, wordt de onderhandelingsmarge verbreed. PS-voorzitter Paul Magnette benadrukte woensdag in Villa Politica het symbolische belang. ‘Dit is de eerste confederale regering in de geschiedenis van België.’
Tegelijkertijd stijgt de druk van buitenaf. De Europese Commissie zette ons land op het strafbankje: Europa verwacht midden oktober een geloofwaardige begroting. Er is de malaise bij Audi Brussel, waar op termijn 3000 banen op de tocht staan. De Vlaamse werkgeversorganisatie Voka herhaalt dat de volgende federale regering de toekomst van de industrie in ons land moet uittekenen. En net op de dag dat De Wever naar de koning ging, maakte de Studiecommissie voor de Vergrijzing bekend dat de vergrijzingsfactuur richting 2070 hoger is dan verwacht.
Het wordt een hete zomer.
Econoom Wim Moesen: ‘Wat Conner Rousseau over de begroting voorstelt, is de logica zelve’
Verkiezingen 2024
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier