De N-VA en haar minister-presidenten: derde keer, goede keer?

Matthias Diependaele wordt wellicht de nieuwe Vlaamse minister-president. In de drie opeenvolgende regeringen waar de N-VA de grootste was, zal de partij drie verschillende ‘MP’s’ hebben geleverd. ‘Diependaele typeert de overgang van de N-VA van een centrumpartij naar een liberale partij.’

‘Jan zaagt dikke planken, maar de fijne afwerking is niet zijn ding.’ In één zin zowel een compliment als een sneer smokkelen: je moet het Bart De Wever (N-VA) niet leren. Met die uitspraak gaf de N-VA-partijvoorzitter eigenlijk al te kennen dat een tweede termijn voor Jan Jambon moeilijk zou worden.

En zo belandt het estafettestokje bij Matthias Diependaele. De ontslagnemende minister van Wonen, Financiën en Begroting is nu formateur. Samen met Vooruit en de CD&V moet hij een nieuwe Vlaamse regering zien te smeden, het liefst vóór september. De N-VA wil niet gezegd hebben dat Diependaele Vlaams minister-president wordt, maar in de Wetstraat twijfelt niemand daaraan.

De Vlaams-nationalisten zullen dus wellicht drie verschillende minister-presidenten afleveren in evenveel regeringen. Diependaele werd voorafgegaan door Jambon (2019-2024) en Geert Bourgeois (2014-2019).

Het snelle opbranden van N-VA-regeringsleiders stemt tot nadenken. Toen de Vlaamse regering nog bekend stond als de Vlaamse Executieve leidde Gaston Geens (CVP) tussen 1981 en 1992 vier opeenvolgende ploegen. Tussen 1992 en 1999 stond CVP’er Luc Van den Brande ook aan het hoofd van vier regeringen. Recenter leidde Kris Peeters (CD&V) twee regeringen tussen 2007 en 2014.

Communautaire trom

‘Het is raar dat net een christendemocratische minister-president als Van den Brande de communautaire trom roerde’, zegt professor politieke wetenschappen Dave Sinardet (VUB). ‘Zo kreeg je de gekke situatie dat Geert Bourgeois in 2014 als eerste Vlaams-nationalistische minister-president het communautaire dossier mee in de koelkast stopte, aangezien de N-VA dat ook deed op het federale niveau in de regering-Michel. Nochtans stond Bourgeois, de stichter van de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA), te boek als een communautaire scherpslijper.’

Wat was de conclusie na vijf jaar Bourgeois? ‘De partij kon of wou sowieso niet om hem heen. Maar het kwam toen ook niet slecht uit dat hij een rustiger, degelijk maar wat saaier boekhouderstype was’, zegt Sinardet. ‘Men wilde op het Vlaamse niveau niet iemand die zich te veel zou profileren en het de N-VA zo moeilijker maken in de federale regering – best een ironische gedachte voor een Vlaams-nationalistische partij. Uiteindelijk was hij bijna onzichtbaar en dat hoefde nu ook weer niet.’

Guy Tegenbos zag in Bourgeois vooral een bestuurder. ‘Heel zijn politieke leven hamerde Bourgeois op goed bestuur’, zegt de gewezen journalist en columnist bij De Standaard. ‘Die visie heeft hij proberen door te trekken in de Vlaamse regering. Maar op het einde werd hij opzijgezet.’

Van ‘linkiewinkies’ tot ‘culturo’s’: kan Matthias Diependaele (N-VA) minister-president zijn van álle Vlamingen?

Kiezersbedrog

De redenering ging toen dat Bourgeois zich iets té goed gekweten had van zijn rustige rol. Plots kwam daar Jan Jambon aanzetten. Hij was populair als minister van Binnenlandse Zaken, en zette een uitstekend persoonlijk resultaat neer bij de verkiezingen van 2019.

‘Jambon had in 2019 het imago van “Sterke Jan”’, zegt Sinardet. De strijd tegen terrorisme leverde hem bonuspunten op. Al was de Vlaams-nationalist in eerste instantie kandidaat-premier. ‘Bart De Wever was uitdrukkelijk kandidaat-minister-president, maar iedereen wist dat het de enige manier was om Bourgeois te verbannen naar het Europees Parlement, het kerkhof van uitgerangeerde politici. Bourgeois wilde immers enkel een stap opzijzetten voor De Wever. In die zin heeft De Wever niet alleen de kiezer belogen, maar ook de stichter van zijn partij.’

Tegenbos is milder. ‘Bij andere partijen zie je veel vaker dat iemand die minder presteert genadeloos overboord wordt gekieperd. De N-VA respecteert haar mensen een beetje meer, Bourgeois mocht nog een mooie rol vervullen in Europa.’

Schwung

In ieder geval was het dan aan Jambon. Maar ook nu, vijf jaar later, blijkt het weer niet goed genoeg. Een teken aan de wand tijdens de afgelopen campagne: Jambon was niet openlijk kandidaat om zichzelf op te volgen. ‘Jambon was geen onlogische keuze in 2019, maar hij heeft het Vlaamse niveau niet de nodige schwung kunnen geven’, zegt Sinardet. ‘Terwijl dat deze keer wel uitdrukkelijk de bedoeling was: de N-VA wou tonen dat de Vlaamse regering het veel beter deed dan de federale.’

De mislukking kunnen we volgens Tegenbos niet enkel op het conto van Jambon schrijven. ‘Kijk naar de verschillende akkoorden rond stikstof. Elke keer vond de CD&V wel een manier om zich erop te profileren door een eigen interpretatie van het akkoord te verkopen aan de buitenwereld.’

Hoe het ook zij: het imago van Sterke Jan kreeg klappen.

Nu mag Jambon aanschuiven bij het federale onderhandelingsteam. ‘Ook hier zie je een galante exit’, zegt Tegenbos. ‘De N-VA heeft handig gebruik gemaakt van de kritiek van Vooruit op zijn persoon. Jambon keert terug naar het federale niveau, waar hij zijn hoogtepunt heeft gekend.’

Waarom is Jan Jambon te rechts voor Vooruit, maar Matthias Diependaele niet?

Ruk naar links

De Vlaamse carrousel stopt nu bij Diependaele. Is hij een type Bourgeois, of meer een type Jambon? ‘Diependaele is als boekhouder-notaris eerder een Bourgeois’, zegt Sinardet. ‘Alleen heeft hij een rechtser imago.’ Tegenbos: ‘Zijn aard is die van een rekenende liberaal, dat bewees hij als minister van Financiën. En dat hij graag hard optreedt in de sociale woningsector, bewees hij als minister van Wonen.’

Een rechtse politicus als Diependaele als leider van de ploeg: slaat dat niet als een tang op een varken in een regering met Vooruit? Sinardet nuanceert: ‘Deze Vlaamse regering doet een ruk naar links, want de Open VLD wordt ingeruild voor Vooruit. Tegelijkertijd won het Vlaams Belang de verkiezingen. Als je dan nog eens iemand met een progressief-groen imago als Zuhal Demir (N-VA) aan de leiding zou zetten, lijkt het of je de verkiezingsuitslag helemaal naast je neerlegt. Naast het Vlaams Belang zal ook de Open VLD maar wat graag schieten vanuit de oppositie.’ Diependaele zou dus een rechtse correctie kunnen zijn op een linksere regering. ‘Bovendien staat de N-VA zwak in Oost-Vlaanderen, dan komt Oost-Vlaming Diependaele gelegen.’

Tegenbos beaamt dat de Limburgse stemmenkampioen Demir geen geloofwaardige optie was als Vlaams minister-president. ‘Een minister-president heeft een verzoenende taak en dat is niet meteen het handelsmerk van Zuhal Demir. Bovendien had ze van te voren – al dan niet na consultatie met de partijtop – gezegd dat ze de functie niet ambieerde.’

Talent

Waarom heeft de N-VA het zo moeilijk om een standvastige regeringsleider te vinden? ‘De N-VA heeft echt wel talenten in huis’, zegt Sinardet. ‘Diependaele was een goed vakminister. La fonction fait l’homme, dus misschien wordt hij wel een uitstekende minister-president. Maar op dit moment kunnen we stellen dat de N-VA er minder in geslaagd is om succesvolle regeringsleiders te leveren dan pakweg de CVP vroeger.’

Voor Tegenbos zegt de opeenvolging van minister-presidenten iets over de essentie van de N-VA. ‘De partij heeft een hele evolutie doorgemaakt. Eerst was ze vooral een Vlaams-nationalistische partij. Daarvan was Bourgeois de belichaming. Dan kwam Jambon, de manager met een Vlaams-nationalistisch verleden, die via de N-VA als centrumpartij de boel bij elkaar moest houden. En nu is het aan Diependaele, de liberaal. Hij typeert de overgang van de N-VA van centrumpartij naar een liberale partij. De moeilijkheid voor Diependaele, een man met talenten, wordt om een menselijker en socialer gezicht te tonen. Want dat is wat Vooruit en de CD&V vragen.’