De meeste stemmen zijn geteld: 8 blikvangers van de Europese parlementsverkiezingen

Vrijwel alle Europese stemmen zijn geteld. Wat valt op?

Vooruit en CD&V profiteren

In België lijkt de uitslag van de Europese parlementsverkiezingen op de Vlaamse en federale resultaten, tenminste voor wie naar het aantal zetels kijkt. Het Vlaams Belang werd in Europa wél de grootste Vlaamse partij, maar blijft op vlak van zetels onder de verwachtingen. Lange tijd zag het er namelijk naar uit dat het Vlaams Belang vier zetels zou behalen, en met Vooruit en de CD&V zelfs om de extra Europese zetel zou strijden die Vlaanderen toebedeeld kreeg. Niets bleek minder waar: de partij van Europees lijsttrekker Tom Vandendriessche, die de meeste Vlaamse voorkeursstemmen kreeg, blijft steken op drie zetels, Vooruit en de CD&V slepen twee zetels uit de brand. De N-VA behaalt drie zetels, Open VLD, Groen en PVDA moeten het met één Europarlementslid doen.

Met bijna 550.000 voorkeurstemmen blijft oud-premier Sophie Wilmès (MR) in Franstalig België een stemmenkanon – heeft ze Europese ambities, of hoopt ze op het premierschap? In Vlaanderen is Vlaams Belang-lijsttrekker Tom Vandendriessche koploper met 318.000 stemmen, bijna viermaal zo veel als in 2019. Ook Kathleen Van Brempt (Vooruit) viert feest: door lijsttrekker Bruno Tobback kwam ze op de tweede plaats terecht, maar ze doet het met ruim 100.000 voorkeurstemmen bijna even goed als haar partijgenoot. CD&V-boegbeeld Koen Geens op zijn beurt blijft bijzonder populair: met ruim 100.000 voorkeurstemmen behaalt hij meer stemmen dan acht huidige, al dan niet afscheidnemende, Europarlementsleden. Vlaams Belang-Europarlementslid Filip De Man, die uitblonk in afwezigheid, behaalt met ruim 48.000 voorkeurstemmen de laagste score van alle aftredende Europarlementsleden. Hilde Vautmans (Open VLD) overleeft dankzij de stemmen van Maggie De Block.

Ex-medewerkers getuigen: Europarlementslid Hilde Vautmans (Open VLD) misbruikt Europees geld en creëert toxische werksfeer

Een beetje Europees, vooral nationaal

Europese parlementsverkiezingen zijn voornamelijk een optelsom van nationale referenda – over louter Europese thema’s gaat de campagne zelden. Het precieze moment waarop de Europese verkiezingen de nationale politiek doorkruisen, is daarom van groot belang. Nationale machthebbers in de winning mood trekken die lijn vaak in Europa door. Wie in eigen land in het defensief zit, krijgt in Brussel en Straatsburg doorgaans klappen. Voor de Poolse premier Donald Tusk en zijn Italiaanse collega Giorgia Meloni is dat eerste het geval, voor de Duitse bondskanselier Olaf Scholz en de Franse president Emmanuel Macron dat laatste. De Spaanse premier Pedro Sanchez blijkt opnieuw een politiek beest: na zes jaar premierschap en wankele regeringen houdt de sociaaldemocraat alweer goed stand, hoewel oppositiepartij Partido Popular weliswaar nipt de grootste wordt.

Oost-Europa boven?

Door de oorlog in Oekraïne is het politieke zwaartepunt van de Unie al wat naar het geografische centrum van Europa verschoven, en de Europese parlementsverkiezingen versterken die tendens. De winnaar van de Europese parlementsverkiezingen, de centrumrechtse Europese Volkspartij, werd in slechts twee van de zes stichtende lidstaten de grootste partij: Duitsland en Luxemburg. Vooral aan de oostflank van de Europese Unie is de overwinning van de Europese Volkspartij indrukwekkend. In Finland, Estland, Letland, Litouwen, Polen, Bulgarije, Roemenië, Griekenland en Kroatië is de partij al dan niet gedeeld de grootste. Hun standpunt tegenover Rusland zal in het Europees Parlement aan kracht winnen. Na de financieel-economische crisis kreeg Brussel meer aandacht voor Zuid-Europa, nu lijkt Oost-Europa aan de beurt.

Imago

Commissievoorzitter Ursula von der Leyen deed waar haar vroegere Duitse bondskanselier Angela Merkel ook sterk in was: als centrumrechtse christendemocrate jarenlang een centrumlinks beleid voeren, en de verkiezingen toch winnen. Hoewel ze de voorbije jaren de steun kreeg van de groenen, liberalen en sociaaldemocraten, was Von der Leyen de voorbije bestuursperiode hét gezicht van de Green Deal. Pas na onder meer de boerenprotesten en het vertrek van voormalig Eurocommissaris Frans Timmermans naar Nederland, probeerde Green Queen Von der Leyen haar imago van groen-linkse Commissievoorzitter wat bij te stellen. Dat laatste deed ze vooral onder druk van partijkopman en landgenoot Manfred Weber, die tot onvrede van de sociaaldemocraten en groenen van de Commissievoorzitter een bijsturing van het beleid vroeg.

Broze meerderheid

Von der Leyen ambieert een tweede ambtstermijn als Commissievoorzitter. Daarvoor moeten de staatshoofden en regeringsleiders haar de komende weken eerst voordragen én moet een absolute meerderheid van 361 Europarlementsleden (op een totaal van 720) haar vervolgens in een geheime stemming aanvaarden. Dat eerste zal gebeuren, dat tweede vermoedelijk ook. De huidige meerderheid van christendemocraten, sociaaldemocraten en liberalen houdt ondanks een licht verlies stand, maar niet alle Europarlementsleden van die drie politieke families willen Von der Leyen daarom terug. Stemt ruim 10 procent van de Europarlementsleden uit die drie groepen tegen, dan dreigt ze in de problemen te komen. Wil Von der Leyen op zeker spelen, dan heeft ze extra steun nodig.

Extreem?

Aan de uiteinden van het politieke spectrum wil Von der Leyen die steun niet gaan zoeken, zegt ze. ‘We zullen een dam opwerpen tegen de extremen, zowel aan de linker- als aan de rechterzijde’, klinkt het. Vraag is vooral wat en wie Von der Leyen met ‘extreem’ bedoelt. Op de extreemlinkse en extreemrechtse fractie rekent ze inderdaad niet: het Vlaams Belang, de PVDA en hun Europese collega’s krijgt ze niet overtuigd en wil ze ook niet overtuigen. Maar wat dan met de rechts-conservatieve fractie van kopvrouw Meloni? De Italiaanse werd niet de eurokritische premier waar velen aanvankelijk voor vreesden: ze bindt de strijd aan met Russisch president Vladimir Poetin, houdt haar minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini onder controle en bewaart een strategische afstand tegenover de Hongaarse premier Viktor Orbán.

Hongarije, het gidsland voor Vlaams Belang: ‘Opvallend genoeg wil Orbán de EU uitbreiden’

In haar zoektocht naar een absolute meerderheid schurkt Von der Leyen al een tijdlang tegen Meloni aan. Met 24 zetels in het Europees Parlement kan de Italiaanse namelijk bepalend zijn voor Von der Leyens toekomst en de machtsverhoudingen in het Europees Parlement én de Europese Raad. Sommige sociaaldemocraten en liberalen willen echter niet weten van een Commissievoorzitter die zoete broodjes bakt met iemand die het in eigen land opneemt tegen de lgbtqi-gemeenschap, het maatschappelijk middenveld en kritische media. Vraag is dus welke toegevingen Von der Leyen de Italiaanse kan bieden, zonder haar andere bondgenoten tegen de haren in te strijken. Een belangrijke portefeuille voor Italië in de volgende Commissie, misschien?

Verbrandingsmotor

Inhoudelijk zal de volgende Europese bestuursperiode wat opschuiven naar de rechterkant van het spectrum – een logisch gevolg van de verkiezingsuitslag en de tendensen in heel wat lidstaten. Naar verwachting zal Von der Leyen II focussen op onder meer de industriële kant van de Green Deal, misschien wordt het migratiepact nog verstrengd nog voor de inwerkingtreding ervan. Verwacht wel dat de sociaaldemocraten tijdens de onderhandelingen hun vel duur zullen verkopen en ook de liberalen twee keer zullen nadenken na de tegenvallende verkiezingsuitslag. Hoe dan ook hebben de drie grote fracties in het Europees Parlement al aangegeven dat ze met een constructieve geest aan tafel willen – experimenten over rechts lijken in woelige tijden van Amerikaanse presidentsverkiezingen, oorlogen aan de grenzen van de Unie, de klimaatcrisis, een nieuwe Europese meerjarenbegroting en de uitbreiding van de Unie niet aan de orde.

De secretaris-generaal van de Europese groenen gaf maandag al aan dat zijn fractie wil meewerken aan nieuwe Europese klimaatdoelstellingen. Dat laatste zal ook de volgende zittingsperiode een belangrijke zaak blijven. Wat met de uitfasering van de verbrandingsmotor? Wat met technologieneutraliteit op vlak van energie – denk maar aan moeilijke discussies over nieuwe kerncentrales, het geloof in waterstof, enzovoort? Wat met een eventuele hervorming van het Europese landbouwbeleid, de grieven van de boeren en de belabberde staat van de Europese biodiversiteit? Wat met de klimaatdoelstellingen tegen 2040, die in tegenstelling tot die van 2030 en 2050 nog niet zijn vastgelegd? U leest het: ook zonder nieuwe crisissen wacht Europa moeilijke debatten.

Topfuncties

U zult de komende weken ook overstelpt worden met berichten over Europese topfuncties. Naast de Commissievoorzitter soebatten de Europese leiders ook over de voorzitter van de Europese Raad, de voorzitter van het Europees Parlement en de Hoge Vertegenwoordiger van het Europees Buitenlandbeleid. Bij die benoemingscarrousel circuleren er steeds een heleboel namen, steeds komen er ook verrassingen uit de bus – niemand die in 2019 had verwacht dat Von der Leyen Commissievoorzitter zou worden. Bij zulke benoemingen zoekt men naar een evenwicht tussen de grootste politieke families in het Europees halfrond en de Europese Raad. Tegen de achtergrond van de oorlog in Oekraïne en de uitbreiding van de Europese Unie eisen Oost-Europese lidstaten steeds nadrukkelijker een topfunctie.

De uitslag van de Europese parlementsverkiezingen is nog maar het begin van een langer proces. De komende weken en maanden zullen bol staal van benoemingen, verrassingen, teleurstellingen en grote woorden. Grote namen zullen verdwijnen en eerder onbekende figuren ten tonele treden. Wordt vervolgd.