In ‘t kort
• N-VA-voorzitter Bart De Wever gaf zijn formateursopdracht terug aan koning Filip na onoverbrugbare meningsverschillen tussen Vooruit en de MR over een meerwaardebelasting.
• Koning Filip consulteerde vrijdag de vijf partijvoorzitters van de Arizona-coalitie en stelde Maxime Prévot (Les Engagés) aan als bemiddelaar.
• De rol van de koning tijdens de formatie is niet duidelijk omschreven in de grondwet, wat hem speelruimte geeft maar ook in een kwetsbare positie plaatst.
• De koning fungeert als bemiddelaar en heeft een uniek overzicht van de situatie door de vertrouwelijke gesprekken met partijvoorzitters.
• Experts benadrukken het belang van de koninklijke rol tijdens formaties, waarbij koning Filip wordt geprezen voor zijn aanpak en opgebouwde ervaring.
Als de formatie in panne staat, verschijnt Koning Filip ten tonele. Wat is zijn rol?
De Arizona-coalitie tussen de N-VA, de MR, Les Engagés, Vooruit en CD&V, is nog niet voor morgen. Na (voorlopig?) onoverbrugbare meningsverschillen tussen Vooruit en de MR over een meerwaardebelasting gaf Bart De Wever donderdagavond zijn formateursopdracht terug aan koning Filip. Toch lijkt de Arizona-coalitie nog niet volledig dood en begraven. CD&V-voorzitter Sammy Mahdi zei dat er ‘een doorstart nodig is’, voor Vooruit-voorzitter Conner Rousseau kan De Wever in een later stadium terugkeren. De Wever zelf benadrukt ‘de nood aan een echte herstel- en hervormingsregering.’
Geen van de Arizona-partijen bekritiseert de manier waarop De Wever zijn formateursrol de voorbije weken heeft opgenomen. De N-VA-voorzitter en kandidaat-premier stelde zich volgens zijn collega-voorzitters op als een eerlijke bemiddelaar die tot op een zekere hoogte bereid was om zijn partijbelang op de tweede rij te plaatsen. Met een andere (in)formateur zal dat vermoedelijk veranderen, De Wever kon de voorbije weken namelijk ook op MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez rekenen om op sociaal-economisch vlak niet te veel naar links op te schuiven.
De bal lag de voorbije 24 uur in het kamp van koning Filip. Het staatshoofd keerde donderdag per regeringsvliegtuig terug van een familievakantie in Frankrijk. Hij aanvaardde dat De Wever zijn opdracht teruggaf en consulteerde vrijdag apart de vijf partijvoorzitters van de Arizona-coalitie. Vrijdagnamiddag belastte koning Filip Les Engagés-voorzitter Maxime Prévot met een bemiddelingsopdracht. Hij moet op maandag 2 september verslag uitbrengen.
‘Als de functie van koning Filip nog niet bestond, dan zouden we ze moeten uitvinden.’
Al bij al is er relatief weinig bekend over wat de koning en de partijvoorzitters tegen elkaar zeggen. Er bestaat namelijk een discretieplicht voor al wie bij de koning op audiëntie gaat, ook wel het colloque singulier genoemd. Dat garandeert absolute vertrouwelijkheid zodat iedereen vrij kan spreken en er geen discussie ontstaat over de neutrale en grondwettelijke rol van het staatshoofd. Onder meer om die reden wordt aan de gesprekspartners gevraagd om elektronische apparaten, zoals een smartphone of tablet, achter te laten of in een hoes te steken die signalen blokkeert, bevestigt woordvoerder van het hof Lore Vandoorne aan Knack.
Nek uitsteken
Wat kan de koning precies betekenen? ‘De grondwet zegt nauwelijks iets over de rol van de koning tijdens een regeringsvorming, wat betekent dat het staatshoofd veel speelruimte heeft’, zegt grondwetspecialiste Patricia Popelier (UAntwerpen). ‘Formaties zijn zowat het enige moment waarop de koning een belangrijke politieke rol kan spelen, maar dat plaatst hem ook in een kwetsbare positie. De koning moet altijd gedekt zijn door een minister. Dat is geen probleem in normale tijden, als hij bijvoorbeeld een toespraak geeft of een wet ondertekent. Maar met een regering in lopende zaken staat hij er min of meer alleen voor, net wanneer hij zijn nek moet uitsteken.’
Volgens politoloog Nicolas Bouteca (UGent) is de macht van de koning tijdens de formatie redelijk beperkt. ‘Hij kan via de gesprekken met de partijvoorzitters enige invloed op hen uitoefenen. Zeker Boudewijn kon dat goed. Maar de keuzes die de koning maakt, zijn niet van hem persoonlijk maar worden hem ingefluisterd door de voorzitters. Bij hen ligt de echte macht. De koning weet wel als enige wat de partijvoorzitters hem apart komen vertellen en heeft daardoor een uitstekend overzicht van wat er allemaal speelt. Hij zorgt op die manier niet alleen voor de nodige rust, maar kan – bijgestaan door zijn adviseurs – iemand het veld insturen om paden te bewandelen waarvan hij zelf weet dat er eventueel mogelijkheden liggen.’
‘Het zijn de partijvoorzitters die de koning tijdens de formatie de nodige speelruimte geven.’
Volgens Johan Vande Lanotte, als koninklijk ‘reanimator’ in 2010 en informateur in 2019 ervaringsdeskundige, speelt de koning een belangrijke rol. ‘Buiten de formatieperiode vragen politici zich weleens af wat het nut is van het koningshuis, maar tijdens de regeringsonderhandelingen klinkt vaak een heel ander geluid. De koning geeft op zulke momenten de nodige lucht aan de formatiegesprekken en de soms moeilijke persoonlijke relaties tussen de kopstukken. Na de gesprekken is de koning een poos de best geïnformeerde man van het land. Wanneer er iemand moet worden aangewezen, neemt de koning na overleg met de partijen een weloverwogen beslissing, die altijd door de partijvoorzitters wordt aanvaard. Als zijn functie nog niet bestond, dan zouden we ze moeten uitvinden.’
Volgens politoloog Carl Devos (UGent) speelt koning Filip zijn rol tijdens de formaties met verve. ‘Vroeger werd er weleens smalend gedaan over prins Filip, maar als koning heeft hij best wat kapitaal opgebouwd. Hij heeft intussen meerdere formaties meegemaakt, terwijl dat bij jongere voorzitters – denk aan Conner Rousseau, Georges-Louis Bouchez, Sammy Mahdi of Maxime Prévot – toch wat minder het geval is. Het zijn diezelfde partijvoorzitters die de koning tijdens de formatie de nodige speelruimte geven. Filip moet daar behoedzaam mee omgaan om van iedereen het vertrouwen te behouden. Anders zou dat zijn positie aantasten.’
Regeringsformatie
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier