Hij kwam, hij zag, en hij wachtte tot Bart De Wever had gespeecht. Ondanks de groei van zijn partij maakte Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken zijn ambities finaal niet waar. Hoe het spook van de overwinningsnederlaag neerdaalde over Londerzeel.
‘Tom Van Grieken! Tom Van Grieken! Tom Van Grieken!’
Wanneer de partijvoorzitter van het Vlaams Belang het podium bestijgt, barst de zaal in luidruchtig juichen uit. Geflankeerd door zijn lijsttrekkers, met vlaggetjes zwaaiende jongeren op de achtergrond, probeert een zichtbaar vermoeide Tom Van Grieken uit alle macht de sfeer erin te houden. Tot driemaal toe benadrukt hij dat zijn partij de overwinning heeft behaald. Met dreunende stem zegt hij dat de Vivaldi-regering is afgestraft. Trots verkondigt hij dat het Vlaams Belang in drie provincies de grootste is geworden. ‘Samen hebben we geknokt voor een Vlaanderen waar onze mensen op de eerste plaats komen te staan.’
Maar tegelijk kan Van Grieken een zekere teleurstelling niet verstoppen. ‘We moeten eerlijk zijn: we hadden de ambitie om de grootste partij te worden in gans Vlaanderen. Daar zijn we niet in geslaagd.’ Wanneer hij de N-VA en Bart De Wever feliciteert, weerklinkt een welgemeend applaus. Hij benadrukt dat Vlaanderen ‘nog Vlaamser en nog rechtser’ stemde dan bij de vorige verkiezingen en dat een V-meerderheid binnen handbereik ligt. ‘Beste Bart, laat deze historische kans niet liggen’, aldus Van Grieken.
Zijn publiek moet vaststellen dat de voorzitter het alleen maar vriendelijk kan vragen. Van Grieken richt zijn vizier nu al op 2029: ‘De komende vijf jaar gaan we blijven knokken voor onze mensen.’ In zijn slotwoord draagt hij zijn toehoorders nogmaals op de overwinning te vieren ‘omdat het verdorie een overwinning is’. Hij verzekert dat de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen morgen begint.
Terwijl de Vlaamse Leeuw wordt aangeheven, verlaat Van Grieken omstuwd door nationale en internationale pers het podium. Het scenario waarvoor de voorzitter al een campagne lang vreesde, lijkt bewaarheid geworden. Het spook van de overwinningsnederlaag is neergedaald over Londerzeel.
Vlaanderen is niet van Tom Van Grieken
Alleen nette mensen
Een dag eerder, even buiten het Aalsterse Stadspark. Onder een stralende zon stapt Geert Wilders, partijleider van de Nederlandse Partij Voor de Vrijheid (PVV), uit de glimmende wagen die komt voorrijden. In de laatste rechte lijn voor de Grote Dag komt hij de top van het Vlaams Belang moed inspreken. Wilders is voor Van Grieken het ultieme argument dat stemmen op het Vlaams Belang zin heeft. Hij is Van Griekens antwoord op de strategie van Bart De Wever, die de partij tijdens de campagne expliciet uitsloot als mogelijke coalitiepartner. Want na zijn onverhoopte verkiezingsoverwinning van november 2023 slaagde Wilders erin om de PVV in de Nederlandse regering te krijgen. Hij is ervan overtuigd dat De Wevers strategie gedoemd is te mislukken. ‘Jullie gaan winnen morgen, daar twijfel ik geen seconde aan’, aldus een breed glimlachende Wilders. ‘Gisteren ging de zon schijnen in Nederland, morgen gaat de zon schijnen in Vlaanderen!’
Het tweede deel van Wilders’ voorspelling is alvast uitgekomen. De zon schijnt fel boven Hotel Den Berg, de feestzaal in Londerzeel waar het Vlaams Belang verzamelen blaast. Wie het feestzaalcomplex betreedt, wordt verwelkomd door met Vlaamse vlaggen bedekte tractoren. ‘RED ONZE BOEREN’, staat te lezen op een groot bord. Gasten die met de wagen aankomen worden door een team parkeerwachters naar hun plaatsen geleid. Een bord aan de ingang van de feestzaal formuleert het nadrukkelijke verzoek om geen sigaretten uit te duwen op het kunstgras dat de entree opleukt.
Waar partijmeetings voorheen een soort festival leken vol foute groupies, hebben ze vandaag meer weg van een uitgebreid communiefeest.
De tijd dat het Vlaams Belang als een kleurrijk allegaartje verschoppelingen naar buiten trad, ligt al even achter ons. Waar het voor journalisten tot voor kort een koud kunstje was om op Vlaams Belangbijeenkomsten aangebrande citaten, onfatsoenlijke vlaggen of referenties aan foute regimes te vinden, heeft zich onder Van Grieken een strakke regie van de partijorganisatie meester gemaakt. Waar partijmeetings voorheen een soort festival leken vol foute groupies, hebben ze vandaag meer weg van een uitgebreid communiefeest. Verdwenen zijn de Schild & Vrienden-merchandise of de symbolen die verwijzen naar de alt-rightbeweging. Op het zonnige terras overheersen slechts maatpakken en keurige brilmonturen. Een enkele militant met een Make America Great Again-petje gebaart dat hij absoluut niet gefotografeerd wil worden. Zelfs de ultranationalistische groepering Voorpost blijft tegenwoordig vrijwel anoniem op de achtergrond.
Dat leidt tot de opmerkelijke vaststelling dat in de feestzaal waar Vlaams Belang verzamelen blaast nauwelijks Vlaamse kleuren te zien zijn. Op het podium na, waar naast de Vlaamse ook de Dietse vlag is opgesteld, is de leeuwenvlag vrijwel geheel afwezig. Tegenwoordig verwelkomt de partij haar leden met gezinsfoto’s en blauwe en witte ballonnen. In het huishoudelijk reglement dat de partij aan de ingang afficheert, wordt benadrukt dat bezoekers geen ‘aanstootgevende kledij en symbolen’ mogen dragen (en dat consumptiebonnen die niet worden gebruikt niet kunnen worden ingeruild). Pas vijf minuten voordat Tom Van Grieken zijn intrede in de zaal zal maken, worden in allerijl Vlaamse vlaggen uitgedeeld. Dat leidt tot een vreemd beeld: Vlaams Belangmilitanten die op het grote scherm kijken naar een N-VA-hoofdkwartier vol leeuwenvlaggen, terwijl die op hun eigen feest vrijwel volledig afwezig zijn. Zelfs het aloude ‘Eigen volk eerst’ weerklinkt niet langer wanneer Van Grieken zijn mensen toespreekt.
Het dient gezegd dat de transformatie tot strikt geregisseerd communiefeest niet geheel feilloos loopt. Christophe Deborsu, die het Vlaams Belang verslaat voor de Franstalige zender RTL, krijgt een bierdouche van een heethoofd die hem toeroept dat hij op het event niets te zoeken heeft – Van Grieken zal zich achteraf bij Deborsu excuseren. Een party crasher die ‘Let’s Go Belgium’ roept naar Van Grieken, wordt hardhandig naar buiten geëscorteerd.
‘Zet die ploat af’
Ondanks de voorspelling van Geert Wilders slaat de sfeer in Londerzeel al gauw om. Bij de eerste resultaten blijkt dat de verhoopte verkiezingstsunami slechts een stevige golf zal worden. Het talrijk opgedaagde publiek had duidelijk op meer gehoopt. Enkele jongeren proberen de sfeer erin te houden door te juichen wanneer hun partij in een gemeente de leiding neemt. Nog luider wordt er gejuicht wanneer blijkt dat de Open VLD en Groen een stevig verlies laten optekenen. Maar al snel maakt een lichte vorm van vertwijfeling zich meester van de zaal. Waar Van Grieken aanvankelijk het plan koesterde om tijdens het zevenuurjournaal de overwinning op te eisen, kondigt de partij aan dat hij pas na de speech van Bart De Wever zal spreken. Even over zeven uur weet een kopstuk al hoe laat het is: ‘We zullen het in 2029 opnieuw moeten proberen.’
Wanneer De Wever ten tonele verschijnt, weerklinkt ook onder het Vlaams Belangpubliek gejuich.
Al snel is duidelijk dat het Vlaams Belang niet aan zet is. De militanten zijn veroordeeld om met ingehouden adem naar het grote scherm te kijken, waar ze zien hoe een buslading N-VA-kopstukken triomfantelijk hun partijgenoten toespreken. Wanneer De Wever ten tonele verschijnt, weerklinkt ook onder het Vlaams Belangpubliek gejuich. Een enkeling die het waagt om luidop ‘Zet die ploat af’ te roepen, wordt door omstanders tot stilte aangemaand. Ademloos kijkt de zaal naar hoe De Wever, omstuwd door partijkopstukken, zijn publiek toespreekt. De Latijnse spreuk waarmee hij zijn speech begint, wordt onthaald op boegeroep. De N-VA-voorzitter krijgt een welgemeend applaus wanneer hij benadrukt dat Vlaanderen nooit Vlaamser stemde. Maar er weerklinkt onder de militanten ook gemor en gemompel wanneer De Wever het ‘slechts’ over autonomie heeft, en niet over onafhankelijkheid. Wanneer op het N-VA-hoofdkwartier de Vlaamse Leeuw wordt aangeheven, zet ook Londerzeel aarzelend het volkslied in.
In de interviews erna probeert Van Grieken te allen prijze het beeld van de overwinningsnederlaag af te wenden. Maar het is duidelijk dat het Vlaams Belang de verwachtingen niet heeft ingelost. Zelfs de 1 miljoen stemmen die Van Grieken in het vooruitzicht had gesteld – een ambitie die de peilingen indachtig al bij al bescheiden was – behaalde de partij niet. De droom om met een Vlaams-nationalistische meerderheid een soevereiniteitsverklaring uit te vaardigen, gaat voor onbepaalde tijd de koelkast in. Nauwelijks twee uur later zal Van Grieken in het VRT-slotdebat nogmaals door De Wever de wacht worden aangezegd. Wanneer hij de vraag krijgt of hij toch een coalitie met extreemrechts zou overwegen, gooit de N-VA-voorzitter resoluut de deur dicht. ‘Het zou totaal kiezersbedrog zijn.’
Autonomie en zelfstandigheid
Eenmaal ze bevrijd zijn van hun spreekverbod, benadrukken alle Belang-kopstukken dat we een historische dag hebben meegemaakt. ‘Een fantastische avond’, zegt Lode Vereeck, die als lijsttrekker voor de Kamerlijst in Antwerpen net geen 60.000 stemmen behaalde. ‘Mijn hart bloeit op bij de gedachte dat er een Vlaams-nationale meerderheid kan komen in Vlaanderen’, beaamt Gerolf Annemans. Ook Barbara Pas, Oost-Vlaams lijsttrekker voor de Kamer en een van Van Griekens absolute vertrouwelingen, benadrukt stellig: ‘Wij gaan een overwinning vieren vanavond.’
Tegelijk is duidelijk dat de schijnwerpers niet langer alleen op het Vlaams Belang zijn gericht. Waar Van Grieken een campagne lang de lijnen uitzette en domineerde, beslist hij nu af te wachten. ‘De keuze om te wachten op de woorden van De Wever is weloverwogen’, stelt Pas. ‘Het is een kwestie van elementaire beleefdheid dat de grootste partij eerst het woord mag nemen.’ Pas toont zich ook na de speech van Van Grieken een onverbeterlijke optimiste. ‘Tien jaar geleden was onze partij volledig afgeschreven. Journalisten vroegen mij toen of het Vlaams Belang nog kon voortbestaan. Vandaag staan we op enkele procentjes van de grootste partij van het land. Hoe kunnen we dan teleurgesteld zijn?’
‘Red onze boeren!’ probeert een militant in overall nog in te zetten. De partijtop heeft het pand dan al verlaten.
Ook de toespraak van De Wever, die het Vlaams Belang nochtans niet expliciet noemde, leest Pas als een handreiking. ‘Ik was heel blij dat De Wever het over autonomie en zelfstandigheid had. Eigenlijk betekenen autonomie en onafhankelijkheid toch hetzelfde.’ Dat De Wever haar partij een campagne lang nadrukkelijk had afgewezen als mogelijke coalitiepartner, trekt Pas zich naar eigen zeggen niet aan. ‘De Wever heeft indertijd ook gezegd dat hij nooit met de socialisten zou besturen in Antwerpen. Die belofte heeft hij vrijwel onmiddellijk gebroken.’
Ondanks het optimisme dat de kopstukken proberen uit te stralen, is de sfeer bij de achterban toch een beetje ingezakt. Ondanks verwoede pogingen van de deejay worden er geen benen losgegooid. Tevergeefs probeert een saxofoonspeler zijn publiek tot zwoele heupbewegingen te verleiden. In stilte soppen de militanten hun frieten, die op enorme houten plateaus worden rondgedeeld, in de mayonaise. Even na negenen is het publiek al stevig uitgedund. Op het terras wordt, zoals dat op de beste communiefeesten gebeurt, gerookt en ingepilst alvorens de weg naar huis aan te vatten. ‘Red onze boeren!’ probeert een militant in overall nog in te zetten. De partijtop heeft het pand dan al verlaten.
