Bijna acht maanden lang leidde N-VA-voorzitter Bart De Wever de onderhandelingen voor de federale regeringsvorming. MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez leek daarbij vaak de grote stoorzender maar in werkelijkheid, zeggen insiders, heeft De Wever met niemand zo’n goede verstandhouding als met de Franstalige liberaal.
‘Pater familias.’ Cathérine Moerkerke flapte het er al lachend uit toen Bart De Wever de kamer inliep waar het VTM-nieuwsanker samenzat met onder meer Conner Rousseau (Vooruit) en Georges-Louis Bouchez (MR).
Aanleiding was het VTM-programma Het Conclaaf 2024, waarin tv-maker Eric Goens eind vorig jaar enkele Bekende Vlamingen en politici samenbracht in het kasteel van Jemeppe. Goens breide daarmee een vervolg aan zijn spraakmakende reeks die de campagne voor de verkiezingen van 9 juni had gekleurd. Met De Wever tekende een van de originele hoofdrolspelers – u herinnert zich de scène van het wekkertje van ‘de bomma’ – opnieuw present.
De spontane reactie van Moerkerke illustreerde hoezeer De Wever sinds zijn onverwachte verkiezingsoverwinning bij velen overkomt als de vanzelfsprekende leider in de Wetstraat.
Op een kort intermezzo van Les Engagés-voorzitter Maxime Prévot na leidde De Wever bijna acht maanden lang de onderhandelingen tussen N-VA, Vooruit, CD&V, MR en Les Engagés om tot een zogenaamde Arizona-coalitie te komen. Al die tijd bleef zijn positie onbetwist.
‘Zijn staat van genade heeft bijzonder lang geduurd’, zegt oud-premier Yves Leterme (CD&V). ‘Het is uitzonderlijk dat één persoon zo lang de leiding heeft gekregen van een formatie. Zowel de andere partijen als het hof hebben hem dat gegund.’
Slimste van de klas
Daar zijn meerdere verklaringen voor. Arizona wilde de fout van de Vivaldi-regering niet herhalen door een kleine regeringspartij (toen de Open VLD) de premier (Alexander De Croo) te laten leveren: de leider van de grootste partij in Arizona zou dus sowieso ook de leider van de regering worden. ‘Wat ook in het voordeel van De Wever speelde, was dat niemand met revanchegevoelens aan tafel zat’, zegt Leterme. ‘Bovendien heeft hij van meet af aan duidelijk gemaakt geen grote communautaire deal na te streven.’ Dat boezemde vertrouwen in bij de twee Franstalige partijen.
Het charmeoffensief richting Franstalig België mag niet onderschat worden, zegt Dorian de Meeûs, hoofdredacteur van de krant La Libre Bélgique. ‘Op geen enkel moment heeft De Wever olie op het vuur gegooid. Dat is in het verleden wel eens anders geweest.’ Zo werd wat tot voor kort ondenkbaar was in Franstalig België de logica zelve: een Vlaams-nationalist was op weg naar de Wetstraat 16.
Vriend en vijand zijn het erover eens dat De Wever de slimste van de klas is. Niet een van de onderhandelende partijvoorzitters kan aan zijn intelligentie tippen. Ook zijn leeftijd is een troef: de 54-jarige De Wever heeft veel meer ervaring dan Conner Rousseau (Vooruit, 32 jaar), Sammy Mahdi (CD&V, 36), Georges-Louis Bouchez (MR, 38) en Maxime Prévot (Les Engagés, 46).
Redenen genoeg dus om de regeringsformatie snel tot een goed einde te brengen. Hoe komt het dan dat de Arizona-formatie de top drie van langstdurende onderhandelingen is binnengeslopen?
Verloren tijd
Bij de N-VA heet het dat De Wever de hele tijd op het slappe koord moest dansen en de grote ego’s van Bouchez en Rousseau met elkaar diende te verzoenen. Van taxcuts tot solidariteitsbijdrages: elke toegeving aan links moest worden gecompenseerd op rechts en vice versa. Vooral Rousseau moest meermaals extra ‘gemasseerd’ worden om tot Arizona toe te treden. Een sanering van 18 miljard euro doorvoeren is geen pretje. De meest linkse partij aan de onderhandelingstafel – die het moet doen zonder grote broer PS, terwijl een strijdvaardige vakbond argwanend toekijkt – kampte van het begin af aan met twijfels.
Volgens insiders is het te gemakkelijk om de verklaring voor de aanslepende onderhandelingen alleen bij de andere partijen te leggen. ‘Zowel inhoudelijk als qua werkmethode heeft de formateur steken laten vallen’, zegt een onderhandelaar die vaak met de N-VA’er aan tafel heeft gezeten. ‘De Wever heeft een akkoord meermaals zelf tegengewerkt.’
‘Bart De Wever heeft een akkoord meermaals zelf tegengewerkt.’
Over die methode vallen meerdere klachten te horen. Zo zou er veel tijd verloren zijn omdat het maanden duurde vooraleer de partijen amendementen mochten indienen op de teksten die door het team van de formateur werden voorgelegd. Dat kon pas in december.
Toen De Wever daarna besliste dat bij cruciale gesprekken zijn collega-voorzitters alleen moesten aanschuiven – dus zonder medewerkers – werd er op meerdere partijhoofdkwartieren met verbazing gereageerd. Partijvoorzitters zijn goed op de hoogte, maar ingewikkelde dossiers zoals de fiscale hervorming of de pensioenen beheersen maar weinig politici tot in de puntjes. ‘Zelfs ervaren rotten hadden die werkwijze nog nooit meegemaakt’, zegt een bevoorrechte getuige. ‘Rond die periode begonnen we ons af te vragen: kan en wil hij het wel?’
Natuurlijk bondgenootschap
Ook politiek-inhoudelijk stond De Wever niet altijd au-dessus de la mêlée, vinden sommige Arizona-partners. Een bijzondere rol is daarbij weggelegd voor Georges-Louis Bouchez. Meerdere onderhandelaars, vooral ter linkerzijde, wijzen op het natuurlijke bondgenootschap dat tussen hem en De Wever is ontstaan. ‘De bromance tussen De Wever en Rousseau is er nog steeds, maar vooral op persoonlijk vlak. De vaderlijk vibe is soms aandoenlijk om te zien’, zegt een onderhandelaar. ‘Maar met Bouchez heeft De Wever een politieke bromance.’
De N-VA en de MR leveren samen 44 van de 82 Arizona-zetels, meer dan de helft dus. De sociaal-economische programma’s van de twee rechtse partijen liggen dicht bij elkaar. Beide willen de werkloosheid in de tijd beperken, de strijd tegen het overheidsbeslag opvoeren en de belastingdruk verlagen. ‘Als ik alleen met Bouchez een regering moest maken,’ zei De Wever eind vorig jaar tegen Gazet van Antwerpen, ‘dan was die in een week gevormd.’
De bromance tussen De Wever en Rousseau is er nog steeds, maar vooral op persoonlijk vlak. De vaderlijk vibe is soms aandoenlijk om te zien.’
En dan zijn er nog de cijfers. Voor Vooruit is het simpel: ofwel Arizona, ofwel de oppositiebanken. De MR heeft meer marge. Doordat een regering zonder Vooruit maar met de Open VLD mathematisch mogelijk is, kan Bouchez ietsje meer achteroverleunen. Die coalitie heeft weliswaar slechts één zetel op overschot, maar het denkspoor om te werken via bijzondere machten – waardoor de regering meer bewegingsruimte krijgt – is al verkend. De CD&V toonde daar evenwel geen animo voor. Sammy Mahdi wil het scenario vermijden waarin zijn partij de meest linkse is, zoals in de regering-Michel (2014-18), toen Kris Peeters (CD&V) als vicepremier een erg slechte beurt maakte. Ook Leterme is stellig: ‘De Open VLD is murw geslagen. Ik kan me niet indenken dat de Vlaamse liberalen op een stabiele manier kunnen meeregeren.’
Fernand Huts
Volgens politoloog Bart Maddens (KU Leuven) speelt er nog iets anders in het bondgenootschap tussen de N-VA en de MR. ‘De N-VA vreest dat verregaande toegevingen, bijvoorbeeld op het vlak van een vermogenswinstbelasting, zouden leiden tot een njet van Georges-Louis Bouchez, die in de beeldvorming dan zou triomferen als de enige echte liberaal aan tafel. Zo zou De Wever hetzelfde lot ondergaan als De Croo in Vivaldi: diens Open VLD kwam telkens minder blauw uit de verf dan de MR.’
Leterme is het daarmee eens: ‘Met zijn sneren naar bijvoorbeeld de vakbonden verleidt Bouchez een deel van het doelpubliek van de N-VA. Zeker met de zwakke positie van de Open VLD is daar een markt voor in Vlaanderen.’
Misschien gaf Fernand Huts al een voorproefje. De flamboyante Antwerpse ondernemer en intimus van De Wever gaf in Het Laatste Nieuws een bloemetje aan Bouchez. ‘Bart De Wever is bedrijfsvriendelijk, maar zit als formateur in de spreidstand van het compromis. Als Bouchez met zijn MR opkomt in Vlaanderen, denk ik dat hij hier 15 procent van de stemmen behaalt.’
Egbert Lachaert, gewezen Open VLD-voorzitter, zag afgelopen augustus mogelijke voortekenen. ‘Toen de formatie een eerste keer struikelde over een meerwaardebelasting, kwam Bouchez op VTM met brio uitleggen waarom ons land al genoeg belastingen heeft – weliswaar in het Frans. Met zijn airplay in Vlaanderen is hij in staat de rechterflank van de N-VA pijn te doen.’
‘Met zijn sneren naar de vakbonden verleidt Bouchez een deel van het doelpubliek van de N-VA.’
Natourcriterium
Wat blijft er over van de band tussen De Wever en Rousseau? Maddens gaat terug naar de oorsprong van die rood-gele bromance. ‘Bij de formatie in 2020 was Rousseau het glijmiddel voor een grote communautaire deal tussen De Wever en Paul Magnette van de PS. Maar die bromance is eigenlijk nooit door de basis overgenomen. De doorsnee N-VA-militant vindt Rousseau een wat aanstellerige figuur die boven zijn gewicht mag boksen dankzij De Wever. Aangezien de PS voor de oppositie heeft gekozen, heeft Rousseau zijn rol als brugfiguur verloren.’
Volgens Dorian de Meeûs is de MR ‘goed bediend’. ‘De as tussen de N-VA en de MR is heel sterk. Dat zien we ook in de evolutie van de supernota’s, die lang eerder richting Bouchez evolueerden. Dat zorgde ervoor dat Vooruit meer nodig had om aan tafel te komen. Ja, de solidariteitsbijdrage van de sterkste schouders is een duidelijke toegeving aan de socialisten. Maar De Wever begreep lange tijd niet dat een trofee onvoldoende is. Partijen moeten zich ook comfortabel genoeg voelen om hun toegevingen op een onderbouwde manier te kunnen uitleggen.’
‘Toen we over een zeer gevoelig punt overeenstemming hadden bereikt, keek De Wever plots in de richting van Bouchez. “Zeg, ben jij een socialist geworden?”, vroeg hij.’
Aan tafel helpt Bouchez mee de sociaal-economische dossiers in de richting van de N-VA-standpunten te duwen. Vooruit, CD&V en Les Engagés stoorden zich af en toe aan die onderhandelingsdynamiek. ‘Uiteraard zijn er soms een-tweetjes tussen partijen die elkaar inhoudelijk vinden’, zegt een onderhandelaar. ‘Maar bij de formateur ging het wel heel ver.’
De Wever wees Bouchez er soms op als hij vond dat de liberaal te compromisbereid was. ‘Toen we over een zeer gevoelig punt overeenstemming hadden bereikt, keek De Wever plots in de richting van Bouchez: “Zeg, ben jij een socialist geworden?” vroeg hij. Onvoorstelbaar.’
Bouchez wekte met zijn optredens in de media vaak ergernis op, ook bij de N-VA. De formateur staat vrij machteloos. ‘Ik had Joëlle Milquet (CDH) niet in de hand, De Wever heeft Bouchez niet in de hand’, zegt Leterme. ‘De gewiekste en intelligente Bouchez doet me denken aan een wielrenner die de Tour de France heeft gewonnen maar toch ook in een of ander natourcriterium nog wil bewijzen dat hij de beste is. Als onderhandelaar moet je ook comfort kunnen geven aan de formateur door je te onthouden van boude uitspraken. Daar zijn Prévot, Rousseau en vooral Mahdi beter in geslaagd.’
Cultuuroorlog
Hoe dan ook blijft Bouchez een risico voor de stabiliteit – vraag dat maar aan de Vivaldi-partijen. Het is geen toeval dat mensen die hem goed kennen, suggereren om de Waalse liberaal mee op te nemen in de regering. ‘Als minister zal hij meer terughoudendheid aan de dag moeten leggen’, zegt David Coppi, politiek journalist bij de krant Le Soir. ‘Dat gezegd zijnde: Bouchez is echt een personage uit één stuk. Het ligt fundamenteel in zijn karakter om luid, ideologisch en gejaagd politiek te bedrijven. Dat zal niet radicaal veranderen als je hem een ministersportefeuille geeft.’
‘Bouchez zou een beetje de behoeder van de premier aan Franstalige kant kunnen worden.’
Al zou Bouchez premier De Wever niet te veel stokken in de wielen steken, denkt Coppi. ‘Bouchez zou een beetje de behoeder van de premier aan Franstalige kant kunnen worden. De speciale gezant van De Wever voor Franstalig België, zeg maar.’ Ook Dorian de Meeûs ziet kansen. ‘Bouchez is hyperambitieus, maar hij wil geen schaduwpremier spelen.
Wat wil hij wel? Grondige sociaal-economische hervorming én de cultuuroorlog winnen.’ De donkerblauwe liberaal wil voorgoed afrekenen met het beeld van Wallonië als PS-staat. En in zijn strijd tegen bijvoorbeeld de politieke islam vindt hij medestanders bij politici zoals Theo Francken (N-VA).
Maar dat Arizona geen garantie is voor vier jaar politieke rust, dat staat volgens de gesprekspartners vast. ‘Arizona is qua samenstelling eigenlijk een nieuw Vivaldi’, zegt Maddens. ‘Bij Vivaldi waren het socialisten, groenen, liberalen en christendemocraten. Arizona bestaat uit Vlaams-nationalisten, liberalen, christendemocraten en socialisten. De ideologische spanbreedte is heel groot, net als de kans op conflicten.’
Dat is volgens de politoloog de reden waarom De Wever zulke gedetailleerde teksten voorlegde. ‘Uit alle lekken blijkt dat de grote hervormingen zo goed zijn uitgewerkt dat ze bijna meteen in wetsontwerpen kunnen worden omgezet. Dat moet vermijden dat Bouchez meteen scudraketten begint af te vuren. Zodra hij daarmee begint, zal het imago van de nieuwe regering snel om zeep zijn.’
