‘De advertentie van Alexander De Croo vat perfect samen hoe diep de mot zit in dit systeem’

De Spaanse kiezer heeft de kaarten zo geschud dat de partij van de linkse premier Pedro Sánchez geen meerderheid kan vormen, en die van de belangrijkste rechtse uitdager evenmin. In totaal zijn elf partijen vertegenwoordigd in de Cortes, vorige keer waren het er zestien. De grote partijen zien elkaar niet als concurrenten, maar als tegenstrevers, om niet te zeggen vijanden. Zo wordt de vorming van een nieuwe regering erg moeilijk.

Politieke versplintering gaat vaak gepaard met maatschappelijke polarisering. In Nederland telt de Tweede Kamer inmiddels twintig fracties. Daar dingt straks een plejade van partijen en partijtjes naar de stem van bekommerde, boze, cynische, afhakende, protesterende en steeds wantrouwigere burgers. Politieke kopstukken van links en rechts leren er leven met doodsbedreigingen. Het zo geroemde poldermodel heeft zich vastgereden in zware klei.

In België en Vlaanderen zijn de vooruitzichten haast even somber. Vivaldi is een federale regering met zeven partijen – en desondanks zonder meerderheid aan Vlaamse kant. Ook hier zet de versplintering zich voort. De drie partijen van de Vlaamse regering hebben een krappe meerderheid en iedereen gaat ervan uit dat ze na de verkiezingen van 2024 al met vier zullen moeten zijn.

Ons politieke model is aan het einde van een cyclus beland. Al meer dan dertig jaar lang – sinds de regeerperiode van de christendemocraat Jean-Luc Dehaene (1992-1999) – is ‘de politiek’ zich aan het hervormen en moderniseren. Al die tijd stond de strijd tegen de politieke versnippering op de politieke agenda. Maar zelfs de invoering van een kiesdrempel en grotere provinciale kieskringen, die nadelig zijn voor kleine partijen, leidden niet tot een duurzame politieke hergroepering. Wel integendeel. Partijen waarvan men ofwel had gehoopt dat ze uit het parlement zouden verdwijnen (zoals het Vlaams Belang, dat in 2014 nipt de kiesdrempel haalde) ofwel nooit erin zouden raken (de ooit ‘kleinlinkse’ PVDA-PTB) zijn vandaag stevige groeiers.

Het wijst ook op het einde van een bepaalde benadering van politiek: een aanbodmodel waarbij partijen, aangejaagd door te dure consultants, telkens weer aansluiting proberen te vinden bij een welbepaald segment van kiezers. Hun doelgroep, zo noemen ze die mensen dan.

Waarom de zaken niet omdraaien, en beginnen vanuit de bevolking en zich op die basis politiek organiseren? Ook al moeten de partijen dan veranderen of zelfs verdwijnen. In een door cultuuroorlogen geteisterd Nederland heeft Jesse Klaver, de politieke leider van GroenLinks, zich lid gemaakt van de sociaaldemocratische Partij van de Arbeid. Tegelijk blijft hij bij GroenLinks. Het besef groeit dat een grote groep progressieve Nederlanders weinig boodschap heeft aan het kleine gelijk, zeker niet als de rechtervleugel in haar geheel sterker staat dan ooit. Dus bieden PvdA en GroenLinks de groen-sociale kiezer samen een programma aan dat draait rond het klimaat, de welvaartsstaat en een sterke overheid die de kracht heeft om zo’n beleid ook uit te voeren. Europees Commissaris en PvdA-veteraan Frans Timmermans wordt wellicht de nieuwe lijsttrekker. Natuurlijk is het hem om de macht te doen. Daar draaien verkiezingen toch om?

In België lijken alle partijen die keuze nog (minstens) één keer uit te stellen. Tja, waarom niet? Je weet maar nooit of in een land met lege kerken een hele generatie jonge, zeer diverse Belgen niet weer opeens christendemocratisch stemt – zouden mirakels de wereld uit zijn? En waarom zouden de liberale kopstukken niet mogen hopen dat ze de volgende maanden wél slagen in wat ze al jaren niet meer voor elkaar krijgen: voldoende kiezers warm maken voor nog eens een regering onder liberaal leiderschap? Want dat is toch de enige ambitie van de hoogstpersoonlijke advertentie waarin eerste minister Alexander De Croo iedereen oproept tot samenwerking en tegelijk uitlegt dat er met de andere partijen toch zo moeilijk samen te werken valt. Eigenlijk vat die campagne perfect samen hoe diep de mot zit in dit systeem van vliegen vangen, beentje lichten, kiezers paaien en zichzelf in de spiegel bewonderen. Het is een presidentiële campagne voor een land dat al lang tevreden zou zijn met een degelijke premier.