Het imago van Bart De Wever in Franstalig België is veranderd, zegt historica Caroline Sägesser (CRISP). ‘Hij is het verzet tegen extreemrechts gaan belichamen.’
‘A droite toute’, ‘Vague bleue en Wallonie et à Bruxelles’, ‘Historique, la Wallonie vire à droite !’, ‘Le MR roi du sud’. De Franstalige krantenkoppen logen er niet om, daags na terecht historisch genoemde verkiezingen. Voor het eerst overtroeven de Franstalige liberalen van Georges-Louis Bouchez op alle fronten de onaantastbaar gewaande socialisten van de PS. Politiek waarnemer Caroline Sägesser, die wekelijks samen met kerkjurist Rik Torfs op La Première van de RTBF de politieke actualiteit fileert, maakt een eerste balans op.
Tegenover een Franstalige journalist noemde Bart De Wever het verkiezingsresultaat van zijn partij ‘een mirakel’. Mag de krachttoer van Bouchez ook een soort godswonder heten?
Caroline Sägesser: (lacht) In mindere mate. Zijn partij had de afgelopen weken de wind in de zeilen. De uitslag van de MR komt daarom minder als een verrassing. Het Vlaams Belang lag in de peilingen consequent voor op de NVA, maar de MR stond in de laatste peilingen in Brussel op kop en in Wallonië op gelijke hoogte met de PS. Het was duidelijk dat de MR aan de winnende hand was. Verrassender is de overwinning van Les Engagés. Die is nóg groter dan verwacht, waardoor rechts én centrumrechts allebei ongeveer evenveel winst boeken.
Een deel van de verrassing ligt dus in de gecombineerde scores van de MR en Les Engagés. Niemand, ook niet de partijen zelf, had zo’n succes verwacht. Op dit moment is de coalitie die in Wallonië het meeste kans lijkt maken een bipartite van de MR en Les Engagés. Dat zijn partijen die elkaar tijdens de campagne ook hebben ontzien, helemaal anders dan de open oorlog die gevoerd werd tussen de MR en de PS, ook al waren ze op zijn minst gedeeltelijk elkaars concurrenten.
‘Zeker niet alle mensen die voor Les Engagés hebben gestemd, hebben ook voor rechtse regeringen gekozen.’
De overwinning van de MR in Wallonië en Brussel vertaalt zich op het federale niveau in 20 Kamerzetels (+6), tegenover 16 (-4) voor de PS.
Sägesser: Het verlies van de PS in Wallonië is in dat resultaat extreem belangrijk. De PS is sinds de oprichting van het Waals Gewest bijna ononderbroken aan de macht geweest. We maken aan Franstalige kant een enorme verschuiving mee.
David Van Reybrouck: ‘Een aardverschuiving in Brussel’
Het cliché dat Wallonië een ondoordringbare linkse vesting is, kan nu wel op de schop?
Sägesser: Ja en nee. Dat cliché klopt sowieso niet, of toch niet helemaal. Bovendien, als je de scores van PS, PTB en Ecolo bij elkaar optelt, heb je nog altijd veel Franstalige kiezers die links stemmen. Vergeet ook niet dat Les Engagés zich in de campagne als een echte centrumpartij heeft geprofileerd. Het is niet duidelijk hoeveel van haar kiezers rechts of links zijn. Als Les Engagés nu in alliantie met de MR duidelijk rechtsom gaat, staat het nog te bezien hoe die kiezers zich bij volgende verkiezingen zullen gedragen. Want zeker niet alle mensen die voor de partij van Maxime Prévot hebben gestemd, hebben ook voor rechtse regeringen in Wallonië en op federaal niveau gekozen. Heel wat van die kiezers komen juist van de PS en Ecolo.
Wat verklaart de blauwe golf die over Franstalig België rolt?
Sägesser: Ik heb de indruk dat veel kiezers op zoek waren naar iets nieuws. Bouchez is erin geslaagd om zich in de campagne als een echt alternatief op te werpen, als iets totaal nieuws. Hij kon de mensen doen vergeten dat zijn partij evengoed aan de macht was in Wallonië, in de Franse Gemeenschap en op federaal niveau. Door afstand te nemen van die regeringen, wist hij zich te presenteren als een breuk met het verleden. Dat heeft heel goed gewerkt.
De harde lijn van Bouchez – de MR alleen tegen al de rest – oogstte veel kritiek, ook in eigen rangen. Maar het is een juiste gok gebleken?
Sägesser: Zeker, net zoals hij zich distantieerde van het beleid waaraan hij zelf heeft meegewerkt. Een andere, weliswaar kleine factor die zijn succes helpt te verklaren is dat er op rechts in Franstalig België geen echt geloofwaardige concurrent meer was. In eerdere verkiezingen werd altijd wel een paar procent afgeknabbeld door partijtjes als de Parti Populaire van Alain Destexhe. Deze keer was er zo goed als nul concurrentie. Chez Nous heeft nauwelijks stemmen gehaald in Wallonië, de N-VA ook niet echt.
Wat is, met dit verkiezingsresultaat en de nieuwe machtsverhoudingen in de Kamer, federaal volgens u de meest plausibele regeringsformule?
Sägesser: Eén scenario lijkt er op dit moment bovenuit te steken: namelijk de N-VA en de MR, samen met de centrumpartijen CD&V en Les Engagés. De Open VLD kiest wellicht voor een oppositiekuur, waardoor aan Vlaamse kant ook Vooruit in beeld komt. Die zogenaamde Arizona-coalitie zou ondanks een centrumlinkse component een stuk minder heterogeen zijn dan Vivaldi.
Maar er is één grote moeilijkheid en dat zijn de ambities van de NV-A voor een grote staatshervorming. Om te beginnen is er een juridisch probleem, omdat zo’n regering niet beschikt over de tweederdemeerderheid die nodig is voor een herziening van de grondwet. De partijen zullen dus anders te werk moeten gaan. Daarnaast is er het feit dat, ook al hebben ze de deur op een kier gezet, de MR en Les Engagés nu eenmaal geen regionalistische partijen zijn.
‘De MR is voor communautaire hervormingen een moeilijkere gesprekspartner voor de N-VA dan de PS.’
Als Bart De Wever van een staatshervorming een voorwaarde blijft maken voor een federale regering, moet op de een of andere manier eerst die institutionele knoop worden ontward. Georges-Louis Bouchez heeft uiteindelijk slechts een opening gemaakt voor één ding: íéts in verband met de responsabilisering van de werkloosheidsuitkeringen. Maar dat gaat niet om heel grote bedragen. De N-VA wil een echte ommezwaai, waarbij het grootste deel van het overheidsgeld voortaan op het niveau van de deelstaten wordt besteed. Maar aan Franstalige kant rust er een groot taboe op de gezondheidszorg, en waarschijnlijk ook op de pensioenen. Een partij als de MR is bovendien erg gehecht aan een federale politie en justitie. Dus het wordt ingewikkeld. Ik kan me niet voorstellen dat de N-VA en de MR het snel eens worden over een communautair programma. De MR is op dat vlak een moeilijkere gesprekspartner voor de N-VA dan de PS.
Werkloosheidsuitkeringen: ‘Wat Bouchez voorstelt aan De Wever komt neer op méér België’
Is het denkbaar dat de PS, mede met het oog op een staatshervorming, uiteindelijk toch in het federale coalitiespel komt, of , of moeten we de oppositiekuur die PS-voorzitter Paul Magnette aankondigde als definitief beschouwen?
Sägesser: We moeten afwachten hoe lang deze regeringsvorming gaat duren. En of het eerstekeusscenario meteen zal lukken of niet. Federale of andere regeringsdeelname van de PS nu al helemaal uitsluiten, lijkt voorbarig. Denk aan Brussel, waar de MR, behalve op Les Engagés, is aangewezen op grote verliezers Défi en Ecolo als de PS aan de kant blijft staan.
‘Voorlopig lijkt De Wever meer aanvaardbaar aan Franstalige kant, in elk geval veel meer dan in 2014. Maar dat kan snel keren.’
Is de figuur van Bart De Wever aanvaardbaar als premier voor de MR en Les Engagés? Maxime Prévot zei: besturen met de N-VA is tot daaraan toe, maar premier De Wever is een brug te ver.
Sägesser: Ik denk niet dat dat uiteindelijk een struikelpunt wordt, en zeker niet het lastigste deel van de formatie.
Is het imago van De Wever aan Franstalige kant veranderd? Béatrice Delvaux prees in haar hoofdcommentaar in Le Soir ‘le talent et le culot inouïs’ – het nooit eerder vertoonde talent en lef – waarmee De Wever het Vlaams Belang van de eerste plaats wist weg te houden.
Sägesser: Het lijkt soms bijna alsof De Wever er persoonlijk voor heeft gezorgd dat het Vlaams Belang verlies heeft geleden, terwijl dat natuurlijk niet het geval is. Het Belang is blijven groeien, maar inderdaad minder dan voorspeld en niet genoeg om de grootste partij van Vlaanderen te worden. En De Wever is er inderdaad in geslaagd om in Franstalig België het verzet tegen extreemrechts te gaan belichamen. Ik weet niet hoeveel Franstaligen naar Het Conclaaf hebben gekeken, maar hij kwam daar ook echt bijzonder goed over, net als in zijn laatste toespraken en debatten, deels ook in het Frans trouwens.
De Wever schuwt de Franstalige pers niet langer en spreekt de Franstaligen toe in uitstekend Frans (lacht) met slogans als ‘pour une Wallonie prospère’. Misschien hebben die Waalse NVA-lijsten hem toch deugd gedaan, omdat het leek op een soort gebaar ten gunste van de eenheid van het land. Zijn boodschap van begrotingsdiscipline kreeg ook de overhand op communicatie over een staatshervorming, en van separatisme was helemaal geen sprake. Voorlopig lijkt De Wever dus meer aanvaardbaar aan Franstalige kant, in elk geval veel meer dan bijvoorbeeld in 2014. Maar zodra we tot de kern van de institutionele discussies komen, kan dat ook weer snel keren.
En dan is er nog het diepe wantrouwen van De Wever jegens Bouchez.
Sägesser: De oplossing daarvoor is misschien niet zo heel erg ingewikkeld: het is niet uitgesloten dat Bouchez minister-president van Wallonië wordt. Het voordeel voor Bouchez is dat je voor die functie geen Nederlands hoeft te spreken. En met iemand als Sophie Wilmès is het voor De Wever wellicht een stuk prettiger samenwerken.
