Carl Devos over de formatie: ‘Dat de boel zó ontploft, belooft weinig goeds’

De federale formatie zit in het slop. Volgens politoloog Carl Devos (UGent) is er niet genoeg onderling vertrouwen.

De tijd dringt voor N-VA-voorzitter Bart De Wever: zijn opdracht als koninklijk formateur loopt bijna af, en steeds meer donkere wolken pakken samen boven de formatie. MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez wil als enige van de vijf Arizona-partijen niet weten van een meerwaardebelasting op aandelen. In het licht van een lastenverschuiving van arbeid naar vermogen is dat nochtans een eis die Vooruit-chef Conner Rousseau op tafel heeft gelegd. Eerder deze week kwam het tot een woordenwisseling tussen Bouchez en Rousseau. Intussen tracht De Wever de brokken te lijmen door opnieuw individueel met de partijvoorzitters rond de tafel te zitten.

Volgens politoloog Carl Devos (UGent) belooft dat alles weinig goeds. ‘De meerwaardebelasting is de eerste ietwat serieuze discussie waarover de partijen terdege onderhandelen en het zit er al meteen bovenarms op. Het gaat nochtans ‘maar’ om 500 miljoen euro – een al bij al bescheiden som. Dat het zo ontploft, belooft weinig goeds voor de komende dagen, weken en misschien zelfs jaren. Deze regering moet van Europa haast 30 miljard euro besparen en staat daarmee voor een van de zwaarste opdrachten van de voorbije vijftig jaar. Als dit de voorbode is voor wat komen zal, dan komt het niet goed met de Arizona-coalitie.

Zijn zulke strubbelingen niet eigen aan regeringsonderhandelingen?

Carl Devos: Absoluut. De discussie over een meerwaardebelasting ligt gevoelig. Ze is historisch, want in België bestaat ze nog niet. Het debat gaat over symboliek en ideologie, namelijk meer of minder lasten uit vermogen. Bovendien is ze ook tactisch: in een latere regering kan links die belasting opvoeren – met een belasting die niet bestaat, kun je dat niet. De MR, de grootste overwinnaar van de verkiezingen, beloofde ze niet in te voeren, al gingen de Franstalige liberalen er in eerdere versies van de nota-De Wever wel mee akkoord. Tot De Wever nog wat – redelijke – toegevingen deed om Vooruit aan boord te krijgen. Ik ken geen formaties zonder crisis, cruciale dagen, geroep of slaande deuren, maar dat de formatie meteen al aan een zijden draadje hangt vanaf de eerste echte grote discussie is toch veelzeggend.

De onderhandelingen zitten bovendien nog maar in de beginfase?

Devos: Inderdaad. Al wie deel uitmaakt van de komende regering staat voor een opdracht die we sinds het Globaal Plan van gewezen premier Jean-Luc Dehaene (CVP/CD&V) niet meer hebben meegemaakt. Bovendien liggen nog heel wat punten op tafel, bijvoorbeeld de vele besparingen om de investeringen en het begrotingsdoel mee te realiseren. Ook na de formatie, in de loop van de regeerperiode, zullen ze elkaar moeten vinden wanneer er allerlei onvoorziene wendingen opduiken. Dat het vanaf de eerste échte discussie al zo ontspoort bij Bouchez, die met zijn aanval op Vooruit en De Wever een grens overschreed, is veelzeggend.

We kennen ‘het probleem-Bouchez’ al veel langer, we weten ook hoe groot het wantrouwen tussen enkele van de huidige kopstukken is, zoals Bouchez en Rousseau. In de loop van de regeringsonderhandelingen kan er tussen de patrons van die nieuwe generatie nog wederzijds begrip ontstaan, maar als dat er niet komt en de partijvoorzitters straks weer vanaf de zijlijn hun eigen partijlijn en niet de regering verdedigen, krijgen we een heruitgave van de Vivaldi-miserie die iedereen zo spuugzat was.

In de regering-De Croo ontpopte Bouchez zich ook tot een tegendraadse speler. Zal hij die stijl ook in de Arizona-regering aanhouden?

Devos: Bouchez heeft met die stijl een grote overwinning geboekt. Hij ziet daarin allicht de bevestiging dat dit de juiste weg is. Wellicht is hij ook niet vergeten dat de MR in de regering-De Croo in een vrij geïsoleerde positie zat. Dat zijn partij veel groter is dan in 2019 en bij de meerwaardebelasting de duimen zou moeten leggen voor Vooruit – de enige Vlaamse linkse partij die de helft minder stemmen haalde dan de MR –, vindt Bouchez waarschijnlijk onaanvaardbaar. Volgens hem is Vooruit nu de geïsoleerde partij en moeten de Vlaamse socialisten water bij de wijn doen, en niet de MR.

Maar in een regering moet iedereen zich op bepaalde momenten pragmatisch opstellen. Vooruit doet dat ook, en voor de MR zitten er in de onderhandelingen nog voldoende kansen om iets in ruil terug te krijgen. Denk maar aan de manier waarop de overheidsuitgaven moeten worden teruggeschroefd.

Bij Vooruit zou de vrees leven dat Bouchez eropuit is om de partij naar de oppositie te duwen, in ruil voor de Open VLD. Een geloofwaardig scenario?

Devos: Niet echt. Ten eerste is de Open VLD een zwalpend schip. Bovendien is de meerderheid zonder Vooruit en met de Open VLD eigenlijk te nipt. En wat dan met de Vlaamse formatie? De Wever wilde alleen op beide niveaus samen besturen, dat zei Vooruit ook. Maar er is in Vlaanderen geen meerderheid met de Open VLD in plaats van Vooruit. En zonder Vooruit in de federale regering moeten de CD&V en Les Engagés de centrumlinkse rol opnemen, dan wordt Vincent Van Peteghem (CD&V) de nieuwe Kris Peeters. Het is allemaal gespin, ik zie het niet gebeuren.

Omgekeerd menen anderen dat Vooruit wil wachten tot na de gemeenteraadsverkiezingen om de PS alsnog aan boord te trekken. Ook dat lijkt me onwaarschijnlijk, al weet je natuurlijk nooit wat er zal gebeuren. Als Bouchez net zoals in 2019 de formatie in chaos duwt, dan zal men vroeg of laat eens aan de PS denken. Wat heeft hij dan gewonnen?

Tegen 31 augustus verwacht Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, van ons land liefst twee kandidaat-eurocommissarissen. Wie zal daarover beslissen als de impasse blijft duren?

Devos: Hoewel de tijd inderdaad dringt, is dat momenteel moeilijk in te schatten. Als De Wever de neuzen niet snel opnieuw in dezelfde richting krijgt, wordt de federale formatie vermoedelijk over de lokale verkiezingen getild. Dan zijn we weer vertrokken voor een stoet koninklijke opdrachthouders. En al snel zal ook de nieuwe verkiezingscampagne voelbaar zijn, die niet alleen de aandacht van de partijvoorzitters – in sommige gevallen zijn die ook kandidaat-burgemeester – helemaal opslorpt, maar waarin opnieuw beloftes gemaakt worden die de formatie moeilijker maken.

Het is dus niet ondenkbaar dat de regering-De Croo nog een beslissing zal nemen over de toekomstige eurocommissaris. Wie dan? Sophie Wilmès (MR)? Welke partij wil politiek gewicht opofferen voor een vrij onzichtbare functie?

Dan doemt ook weer een oude vraag op: heeft afscheidnemend premier Alexander De Croo (Open VLD) alsnog Europese ambities? Of schuift Vooruit iemand naar voren? Hoe dan ook moet er snel beslist worden, want hoe langer we wachten, hoe minder invloedrijk de Belgische eurocommissaris zal zijn.