Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kreunt onder de torenhoge schulden terwijl de veiligheids- en drugsproblemen toenemen en in de straten het vuilnis zich opstapelt. Bijna negen maanden na de verkiezingen is er nog steeds geen regering. Dit is geen ver-van-mijn-bedshow, maar een crisis met gevolgen voor heel België. Tien feiten met cijfers over de chaos in het hart van ons land.
Bijna 300 dagen na de stembusgang zijn de kopstukken van de MR, PS, Les Engagés, Groen, Vooruit, CD&V en Open VLD bijeengekomen in het Brussels Parlement. Er is nog steeds geen sprake van onderhandelingen met het oog op een Brusselse gewestregering. De Open VLD blijft erbij dat de N-VA daaraan moet deelnemen, iets wat de PS absoluut niet wil.
De partijen kwamen wel overeen dat er moet ingegrepen worden om iets te doen aan de dramatische budgettaire situatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Ontslagnemend minister van Financiën en Begroting Sven Gatz (Open VLD) moet een begrotingsvoorstel opstellen met besparingen, ‘want de blokkade in de formatie zal morgen niet van de baan zijn’, aldus MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez.
Wat is er in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest aan de hand? Tien feiten met cijfers, met commentaar van professor publieke en openbare financiën Herman Matthijs (VUB en UGent). Zodat u helemaal mee bent in dit onverkwikkelijke verhaal, met grote gevolgen voor het hele land.
Cieltje Van Achter (N-VA) over Brusselse formatie: ‘Ahmed Laaouej toont misprijzen voor alle Nederlandstaligen’
1. 19 gemeenten
Er wordt vaak geen onderscheid gemaakt tussen de stad Brussel en het gewest, bijvoorbeeld als men het heeft over de slechte financiële toestand van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ‘en dat als hoofdstad van het land’. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is niet de hoofdstad van België, dat is de stad Brussel.
De stad Brussel beslaat 33,1 km² oppervlakte en telt zo’n 200.000 inwoners. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) heeft een oppervlakte van 161 km² en 1,3 miljoen inwoners. Het BHG is goed voor 0,52 procent van de Belgische landoppervlakte en 10,5 procent van de totale bevolking.
Naast Brussel-stad omvat het BHG nog achttien gemeenten, die allemaal net als andere gemeenten in ons land een gemeenteraad hebben en een college van burgemeester en schepenen. De andere achttien gemeenten zijn: Anderlecht, Elsene, Etterbeek, Evere, Ganshoren, Jette, Koekelberg, Oudergem, Schaarbeek, Sint-Agatha-Berchem, Sint-Gillis, Sint-Jans-Molenbeek, Sint-Joost-ten-Node, Sint-Lambrechts-Woluwe, Sint-Pieters-Woluwe, Ukkel, Vorst en Watermaal-Bosvoorde.
2. Indicatoren
De werkloosheidsgraad in het BHG bedraagt 11 procent, terwijl dat in heel België 6 procent is (in Vlaanderen 4 procent en Wallonië 7,5 procent). De werkzaamheidsgraad (aantal van de 20 tot 64-jarigen dat werkt) is in het BHG 64 procent, terwijl dat voor het hele land 72 procent is (Vlaanderen 77 procent en Wallonië 67 procent).
Nog een interessant cijfer is het aandeel van het BHG in de personenbelasting. Met 10,5 procent van de totale bevolking draagt het BHG 8,4 procent bij tot de personenbelasting. Professor publieke en openbare financiën Herman Matthijs (VUB en UGent) becommentarieert: ‘Hier zie je wat het budgettaire probleem is van het BHG: hoge werkloosheid, lage werkzaamheidsgraad en veel te weinig inkomsten volgens de populatie.’
‘Het BHG is vandaag goed voor een kwart van de langdurig werklozen’, vervolgt Matthijs. ‘Als de federale regering de werkloosheidsuitkering in de tijd beperkt, zal dat afgerond 25.000 Brusselaars onder de 55 jaar treffen. Het grootste deel zal bij de OCMW’s terechtkomen. Die hangen af van de gemeenten, maar de gemeenten hebben ook geen geld en zullen aankloppen bij het BHG, dat zelf in grote financiële problemen zit.’
3. Wettelijke regeling
De regels over de institutionele werking van het BHG zijn grotendeels vastgelegd in de bijzondere wet van 12 januari 1989. De regelgeving over de financiering en de budgetten staan in de bijzondere wet van 16 januari 1989.
Matthijs: ‘De wet van 12 januari 1989 stelt duidelijk dat een Brusselse regering bestaat uit drie Franstalige en 2 Nederlandstalige ministers en één Nederlandstalige staatssecretaris. Bovendien moet die regering een meerderheid hebben in beide taalgroepen.’
Er kan maar geen regering op de been worden gebracht omdat de Franstalige socialisten weigeren in een Brusselse regering te stappen met de N-VA, ook al maakt die deel uit van de Nederlandstalige coalitie. De Open VLD met Frédédric De Gucht staat erop dat de N-VA als grootste Vlaamse partij mee in de Brusselse regering zit. Want het aanpakken van grote uitdagingen zoals de begroting en veiligheid vergt akkoorden met de federale en Vlaamse regering en dat is zonder de N-VA moeilijk haalbaar, luidt de redenering.
4. Brussels Hoofdstedelijk Parlement
Het Brussels Hoofdstedelijk Parlement telt 72 Franstalige verkozenen en 17 Nederlandstaligen. Samen dus 89 verkozenen. Deze 89 parlementsleden beslissen samen over de gewestelijke materies, zoals over de brandweer, wegen en milieu. ‘Daarbij gelden er geen taalregels’, zegt Matthijs. ‘De meerderheid beslist. Als er morgen een Franstalige meerderheid is om de metrolijn uit te breiden, dan mogen alle Nederlandstaligen nog tegen zijn, maar die uitbreiding is dan toch goedgekeurd.’
Dat is anders als het gaat over de zogenaamde ‘bicommunautaire zaken’, zoals kindergeld en ziekenhuizen. ‘Dan beslist de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en daarin zitten diezelfde 89 parlementsleden van het Brussels Hoofdstedelijk Parlement, maar hier moet in beide taalgroepen een meerderheid dezelfde tekst goedkeuren. Dus als men bijvoorbeeld de kinderbijslag wil verlagen, dan moet daar in beide taalgroepen een meerderheid voor zijn.’
En dan zijn er ook nog de zogenaamde persoonsgebonden zaken, zoals cultuur, jeugd, sport en onderwijs. Voor de eentalige Nederlandstalige materies wordt daarover beslist in de Vlaamse Gemeenschapscommissie en daarin zitten de 17 verkozen Nederlandstalige parlementsleden. Over de eentalig Franstalige onderwerpen gaat de Commission communautaire française, beter bekend als de Cocof, en daarin zitten de 72 Franstalige verkozenen.
Matthijs: ‘Een Brussels parlementslid heeft dus drie petjes op. Eén, als lid van het Brussels Parlement waar gewoon wordt beslist zonder rekening te houden met de taal. Twee, als lid van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, waar in elke taalgroep een meerderheid moet worden behaald. Drie, als lid van de Vlaamse Gemeenschapscommissie of de Cocof, waar over eentalige materies wordt beslist. Dat staat allemaal beschreven in de bijzondere wet van 12 januari 1989.’
5. Financiering Brussels Hoofdstedelijk Gewest
De financiering van het BHG wordt geregeld via de bijzondere wet van 16 januari 1989. Zoals de andere gewesten krijgt ook het BHG elk jaar een dotatie, die op dezelfde manier wordt berekend. Daarnaast krijgt het BHG net als het Waals Gewest ook een ‘nationale solidariteitstussenkomst’, omdat bij hen de personenbelasting minder opbrengen in verhouding tot de bevolking. Het Vlaams Gewest krijgt dat niet.
Dan heeft het BHG ook nog inkomsten uit de gewestelijke belastingen, net als de andere gewesten, zoals schenkings- en erfenisrechten, de verkeersbelasting en de grondbelasting. En dan zijn er nog een aantal inkomstenbronnen die alleen het BHG kent, zoals de ‘correctie voor de pendelaars’. Hierbij gaat men ervan uit dat de pendelaars uit Vlaanderen en Wallonië volop gebruik maken van de openbare diensten en infrastructuur van het BHG, zonder dat dit vergoed wordt. Met de ‘correctie voor pendelaars’ gebeurt dit wel. Iets soortgelijks bestaat er voor de ‘internationale ambtenaren’.
6. Begroting
Het BHG gaf 8 miljard uit, maar had slechts 6,3 miljard aan inkomsten in 2024. Er was dus een tekort van 1,7 miljard euro. BHG torst een schuld van 15,6 miljard en moet jaarlijks 395 miljoen aan rentelasten betalen.
Matthijs: ‘Het BHG is feitelijk failliet. De vraag is bovendien of het allemaal niet erger is dan de cijfers nu vertellen, want de Brusselse rekeningen zijn al jaren een puinhoop. Het Rekenhof heeft al drie jaar op rij geen oordeel willen vellen over de rekeningen “door onzekerheden over de fiscale ontvangsten en vorderingen”.’
‘Het is opmerkelijk dat het Brussels Parlement dat allemaal zomaar laat gebeuren’, vervolgt Matthijs. ‘En er rijst nog een ander probleem: doordat de Brusselse cijfers hoogst onzeker zijn, is het ook onduidelijk hoe betrouwbaar de Belgische cijfers zijn. Want in de budgettaire cijfers die België aan Europa moet geven, worden de Brussels cijfers meegerekend. Het is wachten tot de Europese Commissie daar vragen bij stelt.’
‘Volgens sommigen zal het tekort voor het BHG dit jaar naar 2 miljard gaan’, zegt Matthijs. ‘Want de Brusselse regering regeert vandaag met voorlopige twaalfden, wat in principe wil zeggen dat ze in één maand hetzelfde mag uitgeven als een jaar geleden in één maand. Maar wat doen ze in Brussel? In drie maanden tijd geven ze het geld uit dat vorig jaar in vier maanden werd uitgegeven. Eind juni zal het BHG het bedrag van acht maanden hebben uitgegeven in plaats van zes maanden. Dat dreigt daar dus helemaal te ontsporen en het Brussels Parlement maakt er geen probleem van.’
‘In elk geval heeft Belfius al in februari beslist om de kaskredietlijn voor het Brussels Gewest te verlagen van 500 miljoen naar 200 miljoen euro’, aldus Matthijs. ‘Gaan de andere banken nog veel aan het BHG willen lenen? Het ratingbureau Standard & Poor’s verlaagde in maart 2024 al haar rating voor het Brussels Gewest vanwege de hoge schuldenlast van AA- naar A+. In juni wordt een nieuwe rating verwacht en velen gaan ervan uit dat die dan nog verder zakt. Dat betekent dat het voor het BHG nog duurder wordt om te gaan lenen.’
7. Politiezones
Een al jarenlang terugkerend probleem is de fusie van de politiezones. Vandaag zijn er zes politiezones in het BHG. Elke zone omvat meerdere gemeenten en beschikt over een eigen politiereglement. Dat draagt volgens specialisten niet bij tot een efficiënte aanpak van (drugs)geweld dat de straten teistert.
‘Er is vaak aangedrongen om die zones te fuseren’, vertelt Matthijs, ‘en in principe kan de federale overheid hier wijzigingen aanbrengen. De Brusselse burgemeesters en de korpschefs zijn tegen zulke fusies omdat ze dan macht zullen verliezen. Minister van Binnenlandse Zaken Bernard Quintin (MR) heeft gezegd dat hij de politiezones wel degelijk zal fuseren. Hoe is onduidelijk. Zal het BHG de politiezones overnemen of komt ze onder federaal bestuur? Soms hoor je dat de eengemaakte politiezone geleid zal worden door een politiecollege van burgemeesters, waarin om de drie maanden andere burgemeesters zitting zouden hebben, maar dat lijkt me geen verbetering.’
8. Toenemende bezorgdheid
Er is toenemende bezorgdheid van instellingen en ondernemingen over de toestand in het BHG. In februari 2025 hebben 40 bedrijven gevestigd in Brussel een oproep gelanceerd om de problemen qua veiligheid, netheid en de openbare financiën dringend aan te pakken.
Matthijs: ‘Ook de aanwezige internationale instellingen, zoals de EU en NAVO, hebben al bedenkingen geuit over die Brusselse problemen. En zal de Vlaamse administratie en het Vlaams Parlement in Brussel blijven? Een deel van de Waalse administraties is al verhuisd naar Jambes. Als Vlaanderen dat ook doet, zal dat gevolgen hebben voor de middenstand en speelt het BHG nog meer inkomsten kwijt.’
9. Onder curatele?
Wat moet er met BHG gebeuren? Soms hoor je dat het een Federal District of Europe moet worden, ‘maar gaat het dan over heel BHG’ vraagt Matthijs zich af. ‘En wie zal dat dan besturen? Gelooft iemand echt dat de Europese Commissie geïnteresseerd is in het bestuur van BHG?’
Steeds vaker wordt geopperd om BHG onder curatele te brengen en de taken te laten overnemen door de federale overheid. Ook MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez stipte dat onlangs aan als een mogelijkheid. Daniël Buyle, eregriffier van de Vlaamse Gemeenschapscommissie , zei in Knack: ‘Ik verwacht dat de politieke impasse in Brussel nog dieper wordt en dat ergens vóór de zomer, onder druk van de financiële markten en Europa, de Brusselse toestand op het bord van de federale regering terechtkomt. Die dan toch iets zal moeten regelen.’
Matthijs: ‘Maar hoe moet dat concreet gaan? Niemand weet het. Want ook hier: wat ga je precies onder curatele stellen en wie zal dat beheren? Zalhet BHG helemaal worden overgenomen door het federale niveau? Blijft de Vlaamse Gemeenschapscommissie, Cocof en Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie werken zoals vandaag? Wie gaat op federaal vlak beslissen? De Kamer? De Senaat? Twee ministers? Of wordt er een regeringscommissaris aangesteld? Daarover heeft nog niemand nagedacht.’
10. Nieuwe staatshervorming?
De feiten en cijfers zijn duidelijk: de hoge schuldgraad, gekoppeld aan de drieging om hogere rentes te moeten betalen op leningen, zet het Brussels Hoofdfstedelijk Gewest onder zware druk. Toch is er geen zicht op een nieuwe regering die de problemen kan aanpakken. Hoe langer dit duurt, hoe onvermijdelijker het wordt dat de federale regering te hulp zal moeten schieten om alles recht te trekken. De Vlaamse partijen, met de N-VA op kop, zal dat niet zomaar doen. Brussel is het breekijzer om toch iets aan een staatshervorming te doen.
‘Het BHG is vandaag op bestuurlijk en financieel vlak een puinhoop’, concludeert Matthijs. ‘De regeringsvorming kan niet blijven aanslepen en er zal ook een oplossing moeten worden gezocht voor het feitelijke failliet van BHG. Als men bij de federale regering aanklopt voor meer geld, ligt daar meteen de financieringswet op tafel en zal het dus gaan over een staatshervorming. En wat dan? Is de regering-De Wever daarop voorbereid? Bestaat daarover eensgezindheid binnen de regering? Is daar al over gepraat?’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier