Blijft Groen in de regering-De Croo? ‘Ik had de stekker er al tien keer uitgetrokken’

Nu zelfs meer dan twee kerncentrales openblijven en de asielcrisis schrijnender is dan ooit: wat zit Groen nog in de regering-De Croo te doen? Knack vroeg het aan enkele bevoorrechte getuigen.

‘Ik had de stekker er al tien keer uitgetrokken’, zegt Jordy Sabels, de dertiger die tot voor kort covoorzitter was van Jong Groen en zich op Twitter opwerkte tot een van de grootste criticasters-met-partijkaart van Groen in Vivaldi. Binnen zijn partij heeft Sabels misschien weinig medestanders, maar erbuiten vragen almaar meer mensen zich af wat Groen in de regering-De Croo zit te doen. Sabels was een van de weinige groenen die zich onthield toen er op het toetredingscongres gestemd werd over regeringsdeelname. Zelfs toenmalig voorzitster Meyrem Almaci maakt er geen geheim van dat ze zichzelf moest oppeppen voor een regering met zeven heel verschillende partijen. ‘Binnen de partij wist men dat ik weinig zin had om de rotzooi van de Zweedse regering op te ruimen’, zegt Almaci. ‘Electoraal was het voor ons beter geweest om in de oppositie te belanden. Maar na dertien maanden van vruchteloze onderhandelingen en in het midden van de coronacrisis – veel mensen zijn dat ondertussen vergeten – konden we moeilijk anders dan onze verantwoordelijkheid nemen. Daarom zou ik het zo opnieuw doen.’

Complete capitulatie

Een moeilijk begin voor de groenen in de nieuwe regering was dus voorspelbaar, maar vervolgens heeft de partij het zichzelf wat moeilijk gemaakt. Zo raakte vorige maand bekend dat de regering-De Croo zal uitzoeken of er niet meer kernreactoren dan enkel Doel 4 en Tihange 3 verlengd kunnen worden. Daarmee is de capitulatie voor kernenergie compleet. Nochtans had Groen net dat ene dossier uitgekozen om een streep in het zand te trekken. Energie was de enige groene en meteen ook de enige noemenswaardige bevoegdheid die de partij tijdens de onderhandelingen in handen had gekregen. (‘We zijn de zevende partij van zeven partijen. Een toverformule om daarmee betere bevoegdheden af te dwingen bestaat helaas niet’, zegt Almaci over de kritiek op de karige bevoegdheden.) De bedoeling was om op Energie de historische beslissing uit 2003 eindelijk waar te maken: alle kerncentrales sluiten. Het was die droom van de groenen die als eerste omsloeg in een nachtmerrie.

In een reconstructie wees de krant De Tijd onlangs het moment aan waarop Groen definitief de hoop op een kernuitstap opgaf. ‘Tinne, ga even zitten’, zou Tom Vanden Borre, de kabinetschef van energieminister Tinne Van der Straeten (Groen), een week na de inval van Rusland in Oekraïne hebben gezegd. De conclusie van het daaropvolgende gesprek, waarvan Van der Straeten volgens de krant ‘een paar uur’ moest bekomen, was helder: in een oorlog met Rusland zouden we die twee jongste kerncentrales goed kunnen gebruiken. En niet alleen de oorlog in Oekraïne dwong Groen om een bocht te maken. Misschien wel belangrijker, zeggen ook experts, waren de pannes in Franse kerncentrales. Die problemen kunnen nog jaren aanslepen.

Tot kort daarvoor zag de wereld er écht anders uit, of toch ietwat anders. ‘Toen de regering-De Croo aantrad, stonden de sterren goed om alle kerncentrales te sluiten’, zegt Joannes Laveyne, energie-expert aan de UGent. ‘Het moet gezegd: het is ook dankzij de kennis van Van der Straetens kabinet dat zij snel kon handelen om de vervangingscapaciteit toch nog op tijd in orde te brengen.’

De vergroening van de bedrijfswagens is de belangrijkste klimaatmaatregel in twintig jaar. En toch claimt Groen hem niet.

William Todts, Transport & Environment

Alleen: het is niet omdat het mogelijk is dat het voor iedereen per se hoefde. Hoewel de strijd tegen kernenergie in de geschiedenis van Groen verankerd is, begreep een deel van de achterban niet goed waarom de partij er zo sterk aan bleef vasthouden. Dat ter vervanging van de kerncentrales enkele vervuilende gascentrales moesten worden geopend, maakte het verhaal van bij het begin onverkoopbaar. Daardoor kon Vlaams klimaatminister Zuhal Demir (N-VA) de indruk wekken dat zij meer met het klimaat inzat dan Groen, en nogal wat experts waren niet enthousiast. ‘Ik zat ook niet te springen om perfect werkende kerncentrales te vervangen door gascentrales’, zegt Laveyne. ‘Twee reactoren langer openhouden had de transitie naar hernieuwbare energie nooit in de weg gezeten.’

De grootste trofee die Groen uit de onderhandelingen sleepte, bleek helemaal geen trofee te zijn. Van der Straeten doet alsof het haar idee was om uiteindelijk twee reactoren te verlengen (‘op mijn initiatief’), terwijl Groen de allerlaatste partij was die daarvan overtuigd moest worden. Terwijl de minister onderhandelt met de Franse energiereus Engie, de exploitant van de centrales, probeert ze tegelijk vast te houden aan de formele wet op de kernuitstap. ‘Het beeld blijft hangen dat Groen nog altijd hardnekkig vasthoudt aan de kernuitstap’, zegt Ivan De Vadder, politiek analist bij de VRT. ‘Vergelijk dat eens met wat de Open VLD doet. Voorzitter Egbert Lachaert had het nog niet zo lang geleden over kernenergie als over een lijk dat niet meer te reanimeren viel, maar dat is iedereen vergeten. Kiezers merken op hoe krampachtig Groen optreedt, terwijl andere partijen zelfverzekerder zijn.’

Sinds Van der Straeten minister werd, is er al heel veel geschreven over haar communicatiestijl. Die hielp Groen niet om het verhaal over kernenergie helder te vertellen. ‘Van der Straeten is heel goed in het methodisch uitvoeren van een plan’, zegt Liesbeth Van Impe, hoofdredactrice van Het Nieuwsblad. ‘Zonder de oorlog in Oekraïne had ze van de kernuitstap misschien wel een succes kunnen maken, maar haar rigide stijl matcht niet met de chaos waarin ze ongewild en onbedoeld is terechtgekomen. Ik denk dat ze een veel betere kabinetschef was geweest.’

Klimaatsucces

Toen onlangs bekend raakte dat ook andere reactoren langer open konden blijven, vergeleek De Vadder Groen met een kikker die zachtjesaan gekookt wordt in almaar heter wordend water. Het wordt Groen steeds warmer onder de voeten, maar de groenen lijken dat niet allemaal door te hebben. Wat ze in de schoot van de regering ook vergaten: compensaties eisen voor de bocht die de partij moest maken. Integendeel, door de oorlog in Oekraïne moest Groen toegiften doen in een ander belangrijk symbooldossier: de regering-De Croo gaat fors meer investeren in defensie, iets wat moeilijk ligt bij de pacifistische partij die Groen van oudsher is.

Laten we bovendien niet vergeten dat de verkiezingscampagne van 2019 helemaal niet over kernenergie ging. Zeker voor de groenen ging ze, dankzij het succes van de klimaatmarsen, over de klimaatverandering. De kerncentrales hebben dat thema sinds de verkiezingen overschaduwd, maar de groenen slaagden er wel in om op klimaatvlak het een en het ander binnen te halen. ‘De vergroening van de bedrijfswagens is de belangrijkste klimaatmaatregel in twintig jaar’, aldus William Todts van de onafhankelijke Europese denktank Transport & Enviroment (T&E). ‘Ze zal op lange termijn meer impact hebben dan wat de discussies over kernenergie ons zullen opleveren, maar de groenen claimen die maatregel niet echt. Terwijl het zonder hen niet was gelukt.’

Groen maakt deel uit van de regering die momenteel de langste opvangcrisis ooit organiseert.

Joost Depotter, Vluchtelingenwerk Vlaanderen

Todts wijst ook op de fors toegenomen offshore windenergie die Van der Straeten mogelijk heeft gemaakt, en de investeringen in de NMBS waar Georges Gilkinet van Ecolo voor heeft gezorgd. Alleen schudde de energiecrisis ook het klimaatbeleid door elkaar: de regering-De Croo ging massaal het gebruik van fossiele brandstoffen subsidiëren door aan zo goed als iedereen premies uit te delen. ‘Voor een klimaatactivist is dat onbegrijpelijk’, oordeelt Todts. ‘Het was misschien nodig om mensen door zo’n crisis te helpen, maar nu moet het roer weer om en dat zie ik niet gebeuren. Het is onvoorstelbaar dat Jeremie Vaneeckhout (covoorzitter Groen, nvdr) onlangs pleitte tegen het verhogen van de accijnzen op gas. Is dat echt het standpunt van Groen? De partij is sinds de energiecrisis haar elan kwijt.’

‘Kan het nog erger?’

Praat dezer dagen met groene politici over asiel en migratie en ze zullen zich allemaal trots op de borst kloppen: het is dankzij hen dat de regering-De Croo niet het idee van een hek of een muur rond Europa verdedigt. De regering moest zich inderdaad onthouden omdat een consensus ontbrak. Er wordt wel gemord over de soms dubieuze standpunten van de socialisten binnen de regering, aan wie de groenen in discussies niet altijd een linkse bondgenoot hebben. Het moet dan in de eerste plaats over Vooruit gaan, want toen in 2021 in een Brusselse kerk mensen zonder papieren in hongerstaking gingen om een regularisatie te eisen, was het PS-vicepremier Pierre-Yves Dermagne die het luidst van zich liet horen. Hij kondigde aan dat alle PS-ministers uit de regering zouden stappen als er één hongerstaker overleed, een statement dat de bedachtzame Petra De Sutter, vicepremier voor Groen, nooit zou maken.

Asiel en migratie is een ander dossier dat heel gevoelig ligt voor de achterban van Groen, en waarop de partij maar weinig klaarspeelt. Al maandenlang woedt er een opvangcrisis in Brussel. Nicole De Moor (CD&V) slaagt er als bevoegde staatssecretaris niet in voldoende verblijfsplaatsen te vinden, waardoor asielzoekers in betreurenswaardige omstandigheden moeten zien te overleven in de straten van Brussel. In een kraakpand in Schaarbeek liet zelfs daadwerkelijk iemand het leven. Voor Jordy Sabels is dat de belangrijkste reden waarom hij vindt dat zijn partij beter uit de regering kan stappen. ‘Er zijn zo veel klachten tegen de Belgische overheid dat meubelen van het kabinet van De Moor in beslag worden genomen en openbaar verkocht’, zegt hij. ‘Hoeveel erger kan het nog worden? Er moet de komende weken iets veranderen, anders begrijp ik helemaal niet meer wat mijn partij in de regering zit te doen.’

In het najaar eiste het voorzittersduo van Groen, Nadia Naji en Jeremie Vaneeckhout, een spreidingsplan dat steden en gemeenten moest verplichten om onderdak te voorzien voor asielzoekers. Het voorstel viel binnen de regering-De Croo op een koude steen, en sindsdien hebben we de covoorzitters er niet meer over gehoord. N-VA’er Theo Francken, de staatssecretaris voor Asiel en Migratie in de regering-Michel, maakt zich daar in het parlement vrolijk over. Hij brengt maar wat graag in herinnering wat de linkse oppositiepartijen hem tussen 2014 en 2018 allemaal hebben verweten, terwijl ze vandaag vanaf de regeringsbanken alleen maar lijdzaam kunnen toezien hoe de crisis uit de hand loopt.

‘Onmenselijk en ijskoud’

‘Natuurlijk vraag ik me soms af of we niet beter uit de regering stappen. Dit beleid is onmenselijk en ijskoud’, zegt Kilian Vandenhirtz, sinds vorig jaar covoorzitter van Jong Groen. ‘Ideologisch heb ik het er heel moeilijk mee, maar zonder Groen en Ecolo zou er binnen de regering helemaal niemand meer opkomen voor die mensen.’

‘Groen toonde zich uiteindelijk heel pragmatisch in de discussie over de kerncentrales’, vindt Joost Depotter van Vluchtelingenwerk Vlaanderen, een ngo die strijdt voor de rechten van vluchtelingen. ‘Waarom kunnen andere partijen dat dan niet in andere dossiers? Helaas zie ik de federale regering momenteel niet zoeken naar redelijke oplossingen in de asielcrisis. Publiekelijk blijft het nogal stil, maar ik heb wel het gevoel dat Groen achter de schermen druk probeert te zetten. De partij dreigt natuurlijk wel een deel van haar geloofwaardigheid te verliezen in dit dossier. Groen maakt aan het einde van de dag deel uit van de regering die momenteel de langste opvangcrisis ooit organiseert.’

Holle woorden

Wat blijft er dan over voor Groen? Parlementslid Kristof Calvo loopt zich al drie jaar lang het vuur uit de sloffen voor de vernieuwing van de politiek, een thema dat zijn partij altijd na aan het hart heeft gelegen. Helaas moest Calvo begin dit jaar de media opzoeken om zijn frustraties over de gang van zaken uit te schreeuwen, meer bepaald over het dossier van de partijdotaties. Terwijl iedereen die weleens op sociale media zit uit het aantal politieke advertenties kan opmaken dat partijen kwistig met geld omspringen, krijgt Calvo de partijdotaties niet naar beneden. De meest in het oog springende beslissing die de regering-De Croo wél nam over politieke vernieuwing was het organiseren van een burgerenquête over de staatshervorming. Dat is sowieso niet echt een thema waar veel Groen-kiezers van wakker liggen, en bovendien was de enquête een faliekante mislukking. ‘Calvo was natuurlijk het liefst zelf minister geworden, met politieke vernieuwing als een van zijn bevoegdheden’, zegt Ivan De Vadder. De Vadder publiceerde in het najaar ook het boek Wanhoop in de Wetstraat, waarin hij zijn politici aanjaagt om het politieke bedrijf te hervormen. ‘Vanuit de regering had Calvo misschien het een en ander in gang kunnen steken, maar ook daarover was het regeerakkoord heel vaag. Dit thema zit heel diep in het DNA van Groen. Het gaat terug tot de beginjaren van Agalev. Herinner u de tijd dat Jos Geysels zelfs geen voorzitter genoemd mocht worden.’

Toen Vivaldi begon, geloofden hoogstwaarschijnlijk alleen de groenen dat de regering-De Croo op een andere manier aan politiek zou doen. Dat het er niet van komt, valt hen het zwaarst, want een haantjesgevecht zullen de groenen nooit winnen. ‘Petra De Sutter blijft maar herhalen dat ze constructief wil meewerken aan oplossingen’, stelt Van Impe vast. ‘In een regering waar compromissen worden gesloten, werkt dat goed. In een regering waarvan nu zelfs de premier in een televisiestudio veto’s stelt tegen een fiscale hervorming en de coalitiepartners petities tegen elkaar opstarten, klinken die woorden na een tijd wat hol.’

De andere partijen profileren zich handiger. Velen schrijven de vergroening van de bedrijfswagens en zelfs de uitbreiding van het sociaal tarief toe aan CD&V’er Vincent Van Peteghem, en in een regering met socialisten is het voor de groenen erg moeilijk om eender welke sociale maatregel te claimen. ‘Maar wij zijn nodig om heel veel zaken gerealiseerd te krijgen’, zegt Almaci. ‘Antwerpen is het beste tegenvoorbeeld: kijk hoe weinig de socialisten zonder ons gedaan krijgen in die stad. Ze worden weggeblazen. Samen staan we duidelijk veel sterker.’

Geen trollenleger

Die afkeer van machopolitiek is een van de redenen waarom de partij achter haar ministers blijft staan. Een vriendelijke suggestie dat Calvo als begenadigde communicator misschien een betere minister was geweest dan De Sutter, valt in dovemansoren. Van der Straeten en haar palmares worden al helemaal door iedereen binnen de partij verdedigd. ‘Eerst vindt iedereen ons dogmatisch over kernenergie, nu belt u om te vragen of de groenen niet al te pragmatisch zijn door in dat dossier toe te geven’, zegt Elisabeth Meuleman, die vanuit het Vlaams Parlement naar de regering-De Croo kijkt. ‘Ik ben fier op het werk dat Tinne al heeft verzet, en ik vind het ongelofelijk hoeveel shit zij over zich heen krijgt. Jammer genoeg heeft mijn partij op sociale media geen trollenleger dat al klaarstaat nog voor ze goed en wel weet wat er beslist is. We mogen ook wel wat assertiever ons beleid verdedigen.’

Een trollenleger is er niet, een nieuw voorzittersduo is er sinds vorig jaar wel. Jeremie Vaneeckhout en Nadia Naji proberen alvast veel assertiever te communiceren, in tegenstelling tot Almaci, die aan het einde van haar voorzitterschap helemaal verdween achter haar ministers. ‘Ik moet toegeven dat het duo werkt’, zegt De Vadder. ‘Ik koesterde er eerst wel enige argwaan over, maar ze slagen erin alle neuzen weer in dezelfde richting te krijgen. De spanningen tussen de clans die er op een bepaald moment waren, zijn weggeëbd onder hun voorzitterschap.’

Eén procentje minder

Wat daarbij ook wel helpt: de peilingen zijn niet dramatisch voor Groen. De partij klimt niet zo fors als de linkse concurrenten van Vooruit, maar ze is nog niet aan stervensbegeleiding toe, iets wat de CD&V en de Open VLD het best wel zouden overwegen. In de grote peiling van Het Laatste Nieuws en VTM stond Groen in december één procentje lager dan bij de verkiezingen van 2019 – in plaats van iets minder dan tien procent iets minder dan negen procent nu. Dat resultaat voelde in 2019 wel aan als een mokerslag. De vraag was toen: hoe heeft een groene partij zo weinig kiezers kunnen overtuigen in het midden van een klimaatcrisis? Het bewijst volgens De Vadder dat Groen geen herhaling hoeft te vrezen van het horrorscenario van 2003, toen de groene partij Agalev na deelname aan de paars-groene regering-Verhofstadt I onder de kiesdrempel zakte. ‘De wereld is sindsdien veranderd. Groen zal zelfs een redelijk makkelijke campagne kunnen voeren. Zo’n tien procent van de bevolking vindt het klimaat heel belangrijk én is bereid daarvoor zijn of haar leven aan te passen. Groen kan op die kiezers rekenen.’

Heel lang stilzwijgend alles ondergaan en vervolgens met een knal uit de regering stappen, dat zou wel heel bizar zijn.

Liesbeth Van Impe, hoofdredactrice Het Nieuwsblad

Eén ding zou die trouwste kiezers paradoxaal genoeg kunnen afschrikken: effectief uit de regering stappen, zelfs al zijn daar goede redenen voor. Het is zelden een recept voor electoraal succes, maar zeker de brave Groen-kiezers zouden het hun partij maar moeilijk kunnen vergeven. ‘Zelfs cynischere partijen hebben veel schade opgelopen bij zo’n demarche’, zegt Van Impe. ‘Het gaat ook tegen de natuur van Groen in, en tegen het beeld dat de kiezers van hun partij hebben. Heel lang stilzwijgend alles ondergaan en vervolgens met een knal uit de regering stappen, dat zou wel heel bizar zijn.’