‘België kan zich geen verdere versnippering veroorloven’

Het recente Belgische regeerakkoord laat veel vragen open over de toekomstige verdeling van bevoegdheden tussen het federale niveau en de regio’s. In plaats van een verdere institutionele versnippering, moet België kiezen voor een samenwerkend federalisme, gebaseerd op strategische coördinatie van investeringen en overheidsbeleid, stelt Melodie Geurts van de Vrijdaggroep.

Het debat leek nochtans beslecht vóór de verkiezingen: de nota van de onderhandelaars sprak over een verdere overdracht van bevoegdheden, en de voorzitter van de N-VA hamerde begin dit jaar nog op de noodzaak van een nieuwe staatshervorming. De harde lijn die pleitte voor een versterkte regionalisering botste echter op de realiteit van de politieke evenwichten tijdens de onderhandelingen. Resultaat: het finale akkoord blijft vaag over de omvang van de overdrachten en laat ruimte voor meer genuanceerde oplossingen.

Dit is goed nieuws, want deze onduidelijkheid creëert een kans: die van een samenwerkend federalisme, gebaseerd op strategische akkoorden tussen de verschillende bestuursniveaus. België heeft al aangetoond dat deze aanpak kan werken, met name in sectoren waar regionale onderlinge afhankelijkheid groot is: denk maar aan waterstof, industriële decarbonisatie, en andere geavanceerde technologieën. Door deze dynamiek te versterken, kan de regering de effectiviteit van overheidsinvesteringen vergroten en een langetermijnvisie garanderen die iedereen ten goede komt.

In een tijd van grote transities – ecologisch, digitaal, industrieel – is het cruciaal om te vertrouwen op een gezamenlijke planning en efficiënte coördinatie-instrumenten. Een economische planning op de lange termijn is essentieel om Belgische bedrijven en industrieën de zekerheid te bieden die ze nodig hebben om te investeren, en zich aan te passen aan de lopende transformaties.

Deze regering heeft dan ook een duidelijke verantwoordelijkheid: in plaats van zich te laten verstrikken in steriele institutionele tegenstellingen, moet ze de kans grijpen om ambitieuze samenwerkingen te structureren die de impact van het overheidsbeleid maximaliseren en de positie van België in Europa versterken.

De strategische staat: een hefboom voor concurrentievermogen en veerkracht

De strategische staat is niet louter een theoretisch concept: het belichaamt een visie van een actieve overheid die crises anticipeert en proactief optreedt op het gebied van planning, investeringen en industriële ondersteuning. België heeft al verschillende keren aangetoond dat staatsinterventie een cruciale factor is voor veerkracht. De automatische loonindexering heeft de koopkracht behouden en de economie gestabiliseerd in tijden van inflatieschokken. Evenzo hebben overheidsinvesteringen in strategische sectoren een bepalende rol gespeeld bij het ondersteunen van de economische activiteit en het versterken van de concurrentiekracht.

De vorige regering had al een dynamiek in gang gezet door de publieke investeringsgraad geleidelijk te verhogen, met als doel 3,2% van het BBP in 2024 en 4% in 2030. Dit traject was bedoeld om de ecologische en digitale transitie te ondersteunen via een samenhangende en gecoördineerde interfederale planning. Deze publieke uitgaven moeten gepaard gaan met een ambitieuze en coherente planning op interfederaal niveau om ervoor te zorgen dat de middelen naar strategische projecten gaan en niet louter een herverdeling van bestaande uitgaven zijn.

Toch plant de nieuwe coalitie een koerswijziging: een verlaging naar 3% van het BBP en algemene bezuinigingen, met uitzondering van defensie, dat tegen 2029 1,1 miljard euro zal ontvangen. Deze keuzes dreigen de vooruitgang te vertragen en de versnippering van overheidsacties te verergeren. Er is een herziening van de prioriteiten nodig om duurzame veerkracht te garanderen en de impact van publieke investeringen te optimaliseren.

Vereenvoudigen en coördineren voor een efficiënt federalisme

De Belgische economie is sterk regionaal verweven: Vlaanderen exporteert meer naar Wallonië dan naar Duitsland of Frankrijk. Achter de clichés en kunstmatige politieke tegenstellingen tussen Noord en Zuid schuilt een realiteit van een diep verankerde economische verwevenheid. De ware kracht van België ligt in haar vermogen om de acties van haar federale entiteiten te coördineren en tegelijkertijd de nationale solidariteit te versterken.

Successen bewijzen dit: het federale waterstofbeleid heeft België als een sleutelspeler in Europa gepositioneerd, met voordelen voor beide regio’s, en de historisch Waalse ruimtevaartsector groeit in Vlaanderen dankzij industriële synergieën.

Daarentegen belemmert een gebrek aan coördinatie cruciale projecten zoals het CO₂-transportnetwerk, dat nodig is voor de industriële decarbonisatie. Het optimaliseren van de samenwerking tussen de regio’s en de federale overheid is dan ook essentieel om het volledige potentieel van strategische sectoren te benutten.

Federale samenwerking: de sleutel tot een coherente strategie

De COVID-crisis toonde de absurditeit van een overdreven versnippering, met negen ministers bevoegd voor volksgezondheid. In plaats van een staatshervorming met een tweederdemeerderheid na te streven, is het realistischer om een gedeeltelijke herfederalisering via samenwerkingsakkoorden in strategische domeinen zoals gezondheid, investeringen en industrie te bevorderen. Dit zou de efficiëntie van het systeem verbeteren.

Een meer gecentraliseerde aanpak kan administratieve dubbelingen verminderen en de responsiviteit in crisissituaties vergroten. Het doel moet niet zijn om centralisatie en regionalisering tegen elkaar uit te spelen, maar om een pragmatisch evenwicht te vinden dat zowel efficiëntie als subsidiariteit garandeert.

Dergelijke samenwerkingsakkoorden in sleutelsectoren zouden de institutionele verdeeldheid overstijgen en vooruitgang mogelijk maken op concrete projecten zoals waterstof, decarbonisatie en kritieke infrastructuur.

Een langetermijnstrategie omarmen

De nieuwe regering moet de recente vooruitgang op het gebied van strategische investeringen behouden en tegelijkertijd een ambitieuze routekaart uitwerken. Politieke tegenstellingen mogen geen obstakel vormen voor de economische en industriële ontwikkeling van het land.

De samenwerking tussen Wallonië en Vlaanderen moet niet als een beperking worden gezien, maar als een kans: een van de meest dynamische regio’s van Europa grenst aan een gebied in herontwikkeling, wat unieke mogelijkheden biedt om de concurrentiekracht van het hele land te versterken. België beschikt over talenten, onderzoekscentra en een onderling verbonden industrieel netwerk dat beter kan worden benut door effectieve coördinatie tussen het federale niveau en de regio’s.

Een ambitieuze investeringskoers in milieutransitie, digitalisering, industriële innovatie en sociale veerkracht is essentieel. Het is tijd om institutionele tegenstellingen achter ons te laten en concrete oplossingen te verkiezen die de concurrentiekracht en duurzaamheid van het land versterken. Gezien de klimaatcrisis en economische transformaties zal alleen een langetermijnplanning effectief zijn.

Melodie Geurts is oprichter van Educonsent en lid van de Vrijdaggroep.