‘Beknibbelen op de oudste pensioenen? Een gewaarschuwde kiezer is er twee waard’

In de kiescampagne nemen zowel de liberalen als de N-VA dat de welvaartsenveloppe flink onder vuur, stellen Raf De Weerdt en OIivier Pintelon van het ABVV. Welvaartsverhogingen zouden de zogenaamde ‘werkloosheidsval’ vergroten, voor rechtse partijen lijkt dit wettelijk mechanisme een gedroomde besparingspost. Open Vld trekt daarbij zelfs de welvaartskoppeling van de oudste pensioenen in vraag.

De les van de golden sixties

In de jaren ’50 en ’60 nam de welvaart op actieve leeftijd met rasse schreden toe. De personenauto, televisie en wasmachine deden er hun intrede. Maar de gepensioneerden van toen deelden niet in de welvaart. Hun lage – vaak forfaittaire – pensioenen werden enkel geïndexeerd en liepen fors achter. Het werd een belangrijke les van de golden sixties: de welvaartskoppeling is cruciaal voor gepensioneerden. Sinds eind de jaren 1960 waren er verschillende adhoc welvaartsverhogingen, in de jaren 1980 en 1990 waren die evenwel op één hand te tellen. Pensioenen en sociale uitkeringen in ons land erodeerden tot een absoluut minimum.

Sinds 2008 is er een wettelijk mechanisme voor welvaartsverhogingen. De toenmalige paarse regering riep met de Generatiepactwet uit 2005 de welvaartsenveloppe in het leven. Dankzij het mechanisme bleef de verhouding tussen de gemiddelde pensioenen, sociale uitkeringen en lonen sindsdien min of meer stabiel. Voor de pensioenen was er zelfs een lichte verbetering op te merken, ook dankzij de verhoging van het minimumpensioen onder de Vivaldi-regering.

Het belang van de welvaartsenveloppe wordt door heel wat mensen onderschat. Op 1 juli van de oneven jaren krijgen de meeste pensioenen en sociale uitkeringen een kleine welvaartsaanpassing. Doorgaans zijn dat kleine percentages (één of twee percent), maar verkijk je daar niet op. Zonder dit wettelijk mechanisme lag het gewaarborgd minimumpensioen nu 17 percent of 248 euro lager en de oudste pensioenen zowat tien percent lager. Voor de welvaartsenveloppe zitten de sociale partners in de cockpit. De Generatiepactwet legt het budget vast, vakbonden en werkgevers adviseren – meestal unaniem – over de besteding ervan. Eerdere regeringen kwamen evenwel al te vaak in de verleiding om te beknibbelen op de omvang van de welvaartsenveloppe.

De ‘werkloosheidsval’ als fake news

Ook nu ligt de welvaartskoppeling van pensioenen en uitkeringen onder vuur. Om te beginnen zou de welvaartsenveloppe de zogenaamde ‘werkloosheidsval’ vergroten. De liberalen dringen aan op een verschil van minstens 500 euro tussen werken en niet-werken. ‘Het zijn de zotten die werken’, echoën de rechtste partijen het credo van Juul Kabas. De N-VA wil de welvaartsstijgingen voor de werkloosheidsuitkeringen zelfs volledig bevriezen.

De pleidooien klinken misschien aannemelijk, maar missen cijfermatige onderbouw. Uit simulaties van de ABVV-studiedienst blijkt dat een werkzoekende die het werk herneemt aan het minimumloon – dat is 1955 euro netto per maand – er in bijna alle gevallen al minstens 500 per maand op vooruit gaat, voor de samenwonenden – de grootste groep werkzoekenden – loopt het verschil al snel op tot het dubbele. De liberale ‘verkiezingsbelofte’ lijkt nu al gerealiseerd. Bovendien liggen in de meeste sectoren de lonen hoger dan het minimumloon en krijgen werknemers naast vakantiegeld vaak ook een eindejaarspremie. Wie alles in brengt, moet de werkloosheidsval als fake news bestempelen.

Wat de politieke aanval op de welvaartskoppeling des te problematisch maakt: onze sociale uitkeringen zijn totaal niet adequaat. Het gros van de sociale minima liggen nog altijd onder de Europese armoedegrens. Een alleenstaande werkzoekende komt maandelijks 100 euro te kort, een alleenstaande ouder met twee kinderen bijna 200 euro.

Langst lopende pensioenen onder vuur?

Daarnaast zien de rechtse partijen de welvaartsenveloppe als een ‘gemakkelijke besparingspost’. De kiezer doorgrondt het mechanisme toch niet. De N-VA wil maar liefst 487 miljoen euro besparen op de welvaartskoppeling op actieve leeftijd.  Volgens de doorrekening van het Planbureau richt de partij een ware kaalslag bij de laagste inkomens aan. Open Vld gaat zo mogelijk nog een stap verder. In hun verkiezingsprogramma willen ze Morgen doen werken door de welvaartsverhogingen enkel voor de minimumpensioenen te behouden. De andere pensioenen komen zo mee in het vizier.

In het kader van de welvaartsenveloppe is er traditioneel op 1 juli van de oneven jaren een verhoging van de bovenminimale pensioenen: twee percent voor de pensioenen die precies vijf jaar in uitbetaling zijn en ongeveer één percent voor de langst lopende pensioenen. Voor die oudste pensioenen is de welvaartskoppeling zonder meer cruciaal. Een pensioen dat 20 jaar loopt, ligt al vlug 10 percent lager zonder welvaartsstijgingen. Wil Open Vld echt beknibbelen op die pensioenen?

Een gewaarschuwde gepensioneerde is er twee waard

De welvaartsenveloppe is weinig gekend. Velen beschouwen het als een soort automatisme, weinig doorgronden het achterliggende mechanisme. Vergis je niet, de welvaartskoppeling van pensioenen en uitkeringen ligt meer dan ooit onder vuur. Met fake news over de ‘werkloosheidval’ zetten de liberalen en N-VA de aanval in. Open Vld lijkt zelfs te willen beknibbelen op de langst lopende pensioenen. Gelukkig is een gewaarschuwde kiezer er twee waard.

Raf De Weerdt is Federaal secretaris van het ABVV.

Olivier Pintelon is Adviseur sociale zekerheid bij het ABVV.