‘Hogere productiviteit zorgt voor een pijnloze verbetering van de begroting’

Het op orde brengen van de overheids­financiën is het grote leitmotiv van de regeringsvormingen. Dat is begrijpelijk, Europa dringt er ook op aan. De onderhandelingsnota’s worden door die bril bekeken. Alleen dreigt men zo een andere cruciale uitdaging over het hoofd te zien: het aanvuren van onze achter­blijvende productiviteit. Een hogere productiviteitsgroei is niet alleen belangrijk voor onze welvaart, maar is ook een grote hefboom om de begroting gezond te krijgen.

In april legden 64 Belgische economen in een open brief nog eens uit waarom productiviteitsgroei met ruime voorsprong de doorslaggevende factor is van onze toekomstige welvaart. Onze welvaart wordt in essentie bepaald door hoeveel mensen aan het werk zijn en hoeveel zij produceren. Productiviteitsgroei gaat dan over meer produceren met diezelfde mensen. Niet door meer of harder te werken, wel door slimmer en efficiënter te werken dankzij betere machines, software, organisatie, noem maar op. Daarbij is groei geen doel op zich, maar een middel om hogere lonen en meer belastinginkomsten te genereren, om welvaart te creëren. Zoals Nobelprijswinnaar Paul Krugman ooit zei: productiviteit is misschien niet alles, maar op lange termijn is ze zo goed als alles.

Jammer genoeg gaat het niet goed met onze productiviteitsgroei. In de jaren zeventig stonden we aan de wereldtop met een groei van 4 procent, het voorbije decennium was dat maar 0,35 procent per jaar.

Onze productiviteitsgroei ligt al decennia­lang lager dan het internationale gemiddelde. Als onze groei gelijke tred had gehouden met bijvoorbeeld de Scandinavische landen, dan was volgens econoom Gert Peersman (UGent) ons bruto binnenlands product (bbp, wat we met z’n allen aan goederen en diensten produceren) nu 100 miljard euro groter, hadden we een begrotingsoverschot en lag het gemiddelde inkomen van een gezin jaarlijks 7500 euro netto hoger.

Peersman berekende ook dat we de komende decennia minstens 1,5 procent productiviteitsgroei per jaar nodig hebben om de oplopende kosten voor gezondheidszorg, ouderenzorg en pensioenen te betalen. Dat is het viervoud van het voorbije decennium. Als we het huidige groeitempo aanhouden, zal de welvaartsstaat ­zoals we die nu kennen straks verleden tijd zijn. De overheid moet dan fors bezuinigen in de zorg, het onderwijs, er zullen onvoldoende middelen zijn om de klimaatproblematiek aan te pakken enzovoort.

Barbara Baarsma (Universiteit van Amsterdam) en Francisco ­D’Orey Neves (Erasmus Universiteit Rotterdam) publiceerden vorige week een rapport over de factoren die de groei van arbeidsproductiviteit bepalen. Daaruit blijkt dat onderwijs doorslaggevend is. Onze PISA-scores, waarbij de leesvaardigheid, wiskundige geletterdheid en wetenschappelijke geletterdheid van 15-jarigen internationaal worden vergeleken, gaan er al decennialang op achteruit. Het bericht dat er kort voor de start van het nieuwe schooljaar meer dan 3400 vacatures voor leerkrachten openstaan, geeft niet veel hoop op beterschap. Een onderwijshervorming is geboden, en het is uitkijken wat een nieuwe Vlaamse regering precies wil doen.

Na onderwijs blijkt innovatie de belangrijkste aanjager voor arbeidsproductiviteit. Met nieuwe technologieën kan er voor werknemers tijd vrijkomen om zich te richten op complexere taken die ook meer waarde opleveren. Hoe zullen de regeringen de steunmaatregelen voor Onderzoek en Ontwikkeling optimaliseren? Een derde factor is volgens de Nederlandse studie ‘de kwaliteit van instituties’ en ook daar is bij ons nog veel te doen, want de productiviteit lijdt onder een overdaad aan regeltjes onder meer op de arbeidsmarkt. Benieuwd wat op dat vlak zal gebeuren.

Voor België speelt zeker nog een vierde ­factor: ‘voldoende publieke investeringen in kwaliteitsvolle infrastructuur’, zo staat in het laatste jaarverslag van de Nationale Raad voor de Productiviteit. Sinds de jaren tachtig zijn de overheidsinvesteringen gedaald van 5 naar nauwelijks 2 procent van het bbp, het was een makkelijke maar funeste manier van besparen. Er moet een inhaalbeweging worden gemaakt, nóg een taak voor de nieuwe regeringen.

De regeringen moeten de overheidsfinan­ciën op orde stellen én tegelijkertijd hervormingen doorvoeren die onze productiviteit stimuleren. Hogere productiviteit zorgt voor een pijnloze verbetering van de begroting, we hoeven niet langer te werken, er hoeven geen nieuwe belastingen te komen enzovoort. Onderhandelaars van goede wil en met een beetje moed moeten elkaar daarin kunnen vinden, toch? ●