Armoede-expert Wim Van Lancker is kritisch voor het regeerakkoord dat de regering-De Wever presenteert, en voorspelt dat het armoederisico bij kwetsbaren de komende jaren zal stijgen. Tegelijk waarschuwt hij voor de onverwachte effecten van bepaalde maatregelen. ‘Begrijp ik het nu goed dat de regering-De Wever een vermogenskadaster wil invoeren?
‘Toen ik dit regeerakkoord las, moest ik voortdurend aan de regering-Di Rupo denken’, zegt Wim Van Lancker, professor sociaal werk en sociaal beleid aan het Centrum voor Sociologisch Onderzoek (KU Leuven). Als armoede-expert heeft hij het regeerakkoord aandachtig doorgenomen.
‘Veel maatregelen lijken rechtstreeks uit het regeerakkoord van Elio Di Rupo (PS) te komen’, aldus Van Lancker. ‘De versterkte degressiviteit van de werkloosheidsuitkering, de afschaffing van de wachtuitkering, de versterkte controle en sancties die de regio’s mogen uitvoeren, de aanpassingen aan de welvaartsenveloppe: dat zijn allemaal maatregelen die Elio Di Rupo indertijd lanceerde.
‘Bart De Wever (N-VA) zal het misschien niet graag horen, maar qua sociaal en sociaal-economisch beleid lijkt zijn regering vooral een voortzetting van de regering-Di Rupo.’
Van Lancker geeft toe dat hij als armoede-expert met een dubbel gevoel naar het regeerakkoord kijkt. ‘Het had veel erger gekund’, erkent hij. ‘Heel wat maatregelen die de armoede direct zouden doen toenemen, hebben het regeerakkoord niet gehaald.
‘Er is bijvoorbeeld geen sprake meer van het onzinnige idee om het leefloon en de werkloosheidsuitkeringen niet meer te indexeren. Dat is zonder meer positief. Tegelijk zitten er veel maatregelen in de tekst waarvan je redelijkerwijs kunt voorspellen dat ze het mensen die leven in armoede moeilijker zullen maken.’
‘Het idee dat een hogere werkgelegenheid de armoede vermindert, klopt gewoon niet.’
Het regeerakkoord stelt dat een job ‘de beste bescherming tegen armoede’ is. U spreekt dat tegen.
Wim Van Lancker: De realiteit is enorm veel complexer. Het idee dat een hogere werkgelegenheid de armoede vermindert, klopt gewoon niet. Eerst en vooral is er de vraag welk werk die geactiveerden zullen doen, en tegen welke bezoldiging. De belangrijkste vraag is: wat doen de andere gezinsleden?
Wat bedoelt u daarmee?
Van Lancker: Armoede speelt zich op gezinsniveau af. Dat de armoede de voorbije jaren is gedaald, komt door twee factoren: er gingen meer mensen aan het werk, en er was een betere inkomensbescherming voor wie niet werkte. Concreet: de armoede daalt niet in een gezin als één ouder gaat werken. De armoede daalt alleen als het loon van de werkende ouder in combinatie met de uitkering van de andere ouder voldoende is om uit de armoede te blijven.
Het is jammer dat men daar nu van afstapt: de werkenden worden gesoigneerd, en wie niet werkt is de pineut. De denkfout daarbij is dat de regering er lijkt van uit te gaan dat werkenden en niet-werkenden in gescheiden werelden leven. Dat is natuurlijk niet zo.
Hoe kijkt u naar de beslissing om de werkloosheidsuitkering in de tijd te beperken?
Van Lancker: Dat werkt alleen als je ook de sociale bijstand hervormt. Als die uitkeringen afgeschaft worden, zal een groter aantal mensen naar het OCMW stappen. Dat zagen we al tijdens de regering-Di Rupo. Maar ook daar wil deze regering juist aftoppen wat een gezin kan ontvangen.
U doelt op het idee om de totale som die iemand kan krijgen aan sociale bijstand en sociale voordelen te plafonneren.
Van Lancker: (zucht) Er wordt door de N-VA veel gezaagd – vergeef mij de uitdrukking – over sociale voordelen, maar er is eigenlijk geen evidentie dat die zo excessief zijn. Het gaat altijd over anekdotes van zeer specifieke gevallen waarbij een gezin 4000 euro leefloon krijgt. Dat zijn écht de uitzonderingen, en niet de norm. Het is mij bovendien volstrekt onduidelijk wat die sociale voordelen dan wel zijn. Gaat dat over de sociale toelagen bij de kinderbijslag? Over korting op De Lijn? Over energietoelages?
‘Dit is sociaal beleid gebruiken om aan migratiepolitiek te doen.’
Het regeerakkoord spreekt over een centraal register waarin alle sociale bijstand en sociale voordelen worden bijgehouden.
Van Lancker: (grinnikt) Begrijp ik het nu goed dat de regering-De Wever een vermogenskadaster wil invoeren? Ik moet het nog zien.
Vindt u het een goed idee?
Van Lancker: Absoluut. Stel dat er een register bestaat waarin je meteen kunt zien wie welke sociale voordelen geniet. Als ik een links voelende OCMW-voorzitter zou zijn, zou ik dat register onmiddellijk openslaan om te kijken of de persoon die langskomt wel alle uitkeringen krijgt waar hij recht op heeft.
Zo’n register zou de opstap kunnen zijn naar de automatische toekenning van rechten waarvoor armoedeorganisaties al zo lang pleiten. (fijntjes) Dat zal natuurlijk wel voor enorme budgettaire meerkosten zorgen. Ik denk niet dat deze regering daar rekening mee houdt.
Wat vindt u van het principe dat het verschil tussen werken en niet-werken minstens 500 euro hoort te zijn?
Van Lancker: Eigenlijk slaat dat nergens op. Onderzoek van Ive Marx (Universiteit Antwerpen) heeft al aangetoond dat het verschil in vrijwel alle gevallen al méér is dan 500 euro. De cases waarin dat niet het geval is, gaan meestal over deeltijds werken. Ik lees ook dat er een uitkeringsnorm moet komen, zodat de uitkeringen nooit sneller stijgen dan de lonen. Sorry, maar dat is nu al het geval.
Theo Francken pakte ook al uit met de zogenaamde ‘Anderlechtclausule’. Die moet OCMW’s aansporen om ‘aanklampend’ te werken. Hoe kijkt u naar dat idee?
Van Lancker: In feite zal dat weinig verschil maken. Er zijn in Vlaanderen geen OCMW’s waar je de excessen vindt die in Anderlecht bestaan. Een bonus-malussysteem invoeren, zoals het regeerakkoord suggereert, dreigt wel perverse effecten te hebben. Het zou OCMW’s ertoe kunnen aanzetten om vooral tijd te investeren in de mensen die gemakkelijk te activeren zijn. De ‘moeilijke gevallen’, mensen die al lang in armoede leven of allerhande complexe problematieken hebben, zouden ze volgens die logica dan links laten liggen, uit angst om middelen te verliezen. Is dat echt wat we willen?
Ook voor nieuwkomers worden de sociale voorzieningen minder toegankelijk. Zij zullen voortaan vijf jaar moeten wachten vooraleer ze recht hebben op sociale bijstand.
Van Lancker: Wat nieuwkomers betreft, gaat dit akkoord inderdaad echt ver. Het gaat zelfs verder dan het idee dat nieuwkomers alleen het hoognodige mogen krijgen. Als je wilt dat mensen integreren in een samenleving, is het belangrijk dat je niet vertrekt van het idee dat we het hen eerst zo moeilijk mogelijk maken om hier te leven.
Verwachten we echt dat dit leidt tot betere integratie? Dit is sociaal beleid gebruiken om aan migratiepolitiek te doen. Dat leidt alleen maar tot meer misère voor die nieuwkomers, die op lange termijn een samenleving meer zal kosten.
Ziet u ook positieve aspecten aan dit regeerakkoord?
Van Lancker: Absoluut. Het idee om een fiscale hervorming door te voeren waarbij vooral de laagste inkomens bevoordeeld worden, is goed nieuws. Ook het voorstel om per kind een rugzakje met verlofrechten toe te kennen, zodat ouders meer ruimte hebben om tijd te nemen voor hun kinderen, is positief. Dat is een goede zaak: veel mensen die in armoede leven, kunnen momenteel geen ouderschapsverlof nemen omdat de vergoeding te laag ligt. Ook het idee om de onderhoudsuitkeringen te hervormen, zodat er geen armoedeproblemen ontstaan na een echtscheiding, is echt goed.
‘Langdurig werklozen, gezinnen zonder werkende ouders en mensen met migratieachtergrond komen er in dit regeerakkoord bekaaid af.’
In een eerder gesprek met Knack voorspelde u dat de armoede zou toenemen met de N-VA in de regering. Blijft u bij die voorspelling?
Van Lancker: Die voorspelling was gebaseerd op de harde voorstellen die aanvankelijk in het N-VA-partijprogramma stonden: het idee om de uitkeringen niet te indexeren, aan het leefloon te morrelen, een deel van de bijstand in voedselbonnen uit te keren.
Ik durf vandaag niet te voorspellen dat we de armoede op populatieniveau zullen zien toenemen. Ik blijf er wel van overtuigd dat mensen bij wie het armoederisico nu al hoog is een groter risico op armoede zullen lopen. Langdurig werklozen, gezinnen zonder werkende ouders en mensen met migratieachtergrond komen er in dit regeerakkoord bekaaid af.
Expert Wim Van Lancker: ‘Met de N-VA zal de armoede opnieuw stijgen’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier