‘Wie zal er onze sociale zekerheidsbijdragen (of ons basisinkomen) betalen als straks veel menselijke jobs vervangen zijn door robots en artificiële intelligentie (AI)?’, vraagt Johan Malcorps van de ecologische denktank Oikos. Hij pleit voor een CO2-taks voor robots en AI. Deze bijdrage maakt deel uit van de zomerreeks De Doordenkers van Knack.be: Loon naar Werken.
De veronderstelling dat de digitale revolutie uiteindelijk ten koste zal gaan van de tewerkstelling, lijkt niet meer zo surreëel. De recente opmars van nieuwe AI-systemen zoals ChatGPT en DALL-E zet veel gevestigde denkbeelden op losse schroeven. Denk maar aan het idee dat nieuwe technologie weliswaar jobs overbodig maakt, maar steeds een meervoud aan nieuwe en hoogwaardige jobs oplevert. Kunnen we hierop nog steeds vertrouwen? Een recente studie van Goldman Sachs geeft aan dat generatieve AI wereldwijd 300 miljoen jobs zou bedreigen. Na laaggeschoolde komen ook hooggeschoolde en creatieve jobs in het vizier.
De evolutie gaat ineens razendsnel. Met ChatGPT zijn we de fase van de Turingtest (die mensen moet onderscheiden van machines) in de feiten al gepasseerd. En wat met de Singulariteit (het moment dat computers mensen overklassen)? AI kan ook administratieve, beheers- en creatieve taken overnemen. Hoe ver zijn we nog verwijderd van Super AI die niet alleen onze communicatie gaat manipuleren, maar ook onze bedrijven, onze legers en straks onze landen (mee) gaat besturen?
Het is veelzeggend dat AI-ontwikkelaars zoals Geoffrey Hinton of Yoshua Bengio als eerste aan de noodrem trekken. Zelfs Steve Wozniak, Elon Musk, Yuval Harari vroegen om een AI-pauze. En daarvoor was er al de hartenkreet van Stephen Hawking. In plaats van ons gerust te stellen en mee te geven dat het allemaal zo een vaart niet zal lopen, waarschuwen zij voor AI-systemen die binnen enkele jaren, hooguit enkele decennia slimmer zullen zijn dan de mens en dat we als mensen de controle aan het verliezen zijn.
Het is dan dringend tijd om een elementaire vraag te stellen: waartoe dienen automatisering, digitalisering, AI?
Ik stel een simpel antwoord voor, wat mij betreft ‘de nulste wet van de robotica’: AI is er om de mens(heid) te dienen. AI moet niet dienen om de mens of de menselijke soort te vervangen. Is dat een open deur intrappen? Wellicht wel. Maar als je een aantal AI-adepten bezig hoort, ben ik daar niet meer zo zeker van. Zeker als men bepaalde evoluties als onafwendbaar en zelfs wenselijk voorstelt.
Arbeidsduurvermindering
En is het dan niet de bedoeling dat robots en AI op grote schaal menselijke arbeid vervangen? Mijn antwoord is: ja, natuurlijk. Dat was en is het hele opzet: gevaarlijke en geestdodende arbeid uitfaseren, zodat mensen meer vrije tijd krijgen, meer tijd dus voor echt creatief werk, voor zorg voor naasten, voor de omgeving en voor de eigen ontwikkeling. Arbeidsduurvermindering, dat was het hele idee achter automatisering. Denk aan de voorspelling die de econoom John Maynard Keynes deed in 1930. Hij geloofde dat zijn kleinkinderen nog maar 15 uren per week zouden moeten werken. En dan is het niet de bedoeling om alle menselijke arbeid uit te wissen. Maar om mensen samen met robots en AI tot nieuwe vormen van zinvolle samenwerking te brengen. ‘Cobots’, menselijke en artificiële intelligentie samen. Ja, dankzij AI zullen mensen minder moeten werken. En dan is het aan de politiek om ervoor te zorgen dat mensen ook met minder werkuren sociaal zeker blijven en loon naar werken krijgen, ook als ze minder uren werken.
(Lees verder hieronder.)
Een nieuwe basis onder de sociale zekerheid
Er wordt al lang nagedacht over een nieuwe grondslag voor de sociale zekerheid. Als onze uitkeringen en pensioenen minder betaald worden via een belasting op arbeid, moeten andere bronnen aangesproken: vermogens, winsten van bedrijven, flitskapitaal, vervuiling. Een idee dat al lang rondwaart, is dat van een robottaks. Of bij uitbreiding een taks op AI. Als robots en AI onze jobs afnemen, laat hen dan onze sociale zekerheidsbijdragen betalen. Of anders geformuleerd: als een kleine groep van investeerders (de 0,01%) arbeid vervangt door kapitaal in de vorm van machines en zo steeds meer winsten maakt, is het dan niet billijk hen aan te spreken op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid? Het idee van een robottaks wordt al even lang verguisd. Omdat dit vloekt met technologische vooruitgang en onze bedrijven een competitief nadeel oplevert. Of gaan we dan ook pleiten voor een AI-grensheffing ?
Maar er is nog een olifant in de kamer. De digitale wereld is geen immateriële wereld. Internet en de Cloud hebben een gigantische ecologische voetafdruk. Robots en zelflerende AI-systemen slorpen massa’s energie op. Denk aan de generatieve training van taalmodellen voor AI. Eén enkele trainingssessie van ChatGPT betekent zo’n 500 ton CO2-uitstoot. Dat is gelijk aan duizend auto’s die duizend kilometer rijden. Ook het werken met blockchains en het mijnen van bitcoins vreten energie. En om onze digitale netwerken over de hele wereld uit te bouwen, zijn massa’s dikwijls heel zeldzame grondstoffen nodig. Overigens dikwijls dezelfde als we nodig hebben voor de groene transitie. Grote digibedrijven willen nu zo veel mogelijk naar groene energie omschakelen. Dat is natuurlijk positief. Maar zelfs als hun servers en datacenters volledig op groene energie draaien, hebben ze nog een materiële impact. Want geen enkele technologie is maagdelijk. Net zero is een mythe.
Is het dan niet logisch de CO2-uitsoot en het energieverbruik van robots en AI mee als basis te nemen voor een nieuw sociaal belastingssysteem? Geen robot- of AI- taks, maar een robot- of AI – CO2/energietaks. Daardoor beschermen we impliciet menselijke arbeid in vergelijking met machine-arbeid. Zinvolle menselijke arbeid is immers een waarde op zich, verdedigd door filosofen van Aristoteles tot Hannah Arendt. En tegelijk zouden we een stimulans geven om de CO2-uitstoot en het energieverbruik van robots en AI zoveel mogelijk te reduceren.
Dit is maar een gedachtenoefening. Vanuit een groot geloof in de emanciperende kracht van de digitale revolutie voor ons mensen. De voorwaarde is dat we niet alles op zijn beloop laten. Als we willen dat AI alle mensen dient en niet enkel de allerrijksten, of op termijn alleen zich zelf, moeten we het heft in handen nemen.
De Doordenkers van Knack.be: Loon naar Werken
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier