Na het regeerakkoord: 10 te nemen klippen voor regering-De Wever

Na 236 dagen onderhandelen is het zover: N-VA, CD&V, Vooruit, MR en Les Engagés sloten een regeerakkoord. Er wacht de regering, onder leiding van Bart De Wever (N-VA), een gevaarlijke rit. Tien te nemen klippen voor de regering-De Wever.

De opluchting was groot toen formateur Bart De Wever vrijdagavond rond 22 uur naar koning Filip kon trekken met de boodschap dat hij een regeerakkoord had bereikt tussen de partijen N-VA, CD&V, Vooruit, MR en Les Engagés.

Eindelijk, na meer dan zeven maanden treuzelen en onderhandelen, heeft België een nieuwe regering. Niets te vroeg, want een hele reeks hervormingen gaan best zo snel mogelijk in om voldoende effect te hebben. Niet alleen Europa maar ook de financiële markten werden ongeduldig. 

De regeringsonderhandelingen mogen dan al geslaagd zijn, dat wil lang niet zeggen dat de regering-De Wever een gelopen koers is. Er wachten zeker tien verraderlijke klippen. 

1. Partijcongressen

Het regeerakkoord moet nog worden goedgekeurd op de partijcongressen die dit weekend worden gehouden. Zondagvoormiddag zijn die van de N-VA en de MR gepland, in de namiddag volgt dan les Engagés en ‘s avonds de CD&V. 

Maar het is vooral uitkijken naar hoe dat partijcongres bij Vooruit zal lopen. Dat valt vanavond toevallig samen met de nieuwjaarsreceptie in Sint-Niklaas. Er zullen ongetwijfeld vragen gesteld worden over wat de Vlaamse socialisten te zoeken hebben in een centrumrechtse regering.

Partijvoorzitter Conner Rousseau zal zeggen dat dankzij Vooruit de indexering bewaard blijft en dat hij toch een meerwaardebelasting heeft binnengehaald: de eerste 10.000 euro winst op beursaandelen wordt vrijgesteld, alles daarboven wordt tegen 10 procent belast.

Naar alle waarschijnlijkheid stemmen de Vooruit-leden in met het regeerakkoord en kan de regering-De Wever deze eerste klip nemen.

2. Ministerposten

Er is nog geen overeenkomst over de verdeling van de ministerposten. Het enige wat vaststaat is dat Bart De Wever premier wordt. Ook over het aantal ministers is er nog onduidelijkheid. Worden het er 14, zonder staatssecretarissen? Of komen er toch staatssecretarissen?

Het zou passen dat een regering, die inspanningen vraagt van de burgers, zelf ook een inspanning levert door het aantal ministers te beperken. 

Tussen haakjes: In elk geval wordt in het regeerakkoord een inspanning aangekondigd in de partijfinanciering: ‘Net zoals we inspanningen vragen van burgers, vragen we ook inspanningen van politieke partijen. Politieke partijen kunnen het gerust met minder doen. Daarbij kiezen we specifiek voor de verdere niet-indexering van de partijdotaties gedurende de volledige regeerperiode’, zo staat er. Dat is een zeer minimale ingreep in de partijfinanciering, die al jaren veel te gul is.

De vraag is welke partij straks welke ministerposten binnenhaalt. Het zou Rousseau goed uitkomen mocht hij vanavond, op het partijcongres en de nieuwjaarsreceptie, kunnen bekendmaken welke departementen hij heeft binnengehaald en wie de ministers worden voor Vooruit. Dat zou hem extra helpen om het regeerakkoord goedgekeurd te krijgen. 

Grote vraag is evenwel of de partijvoorzitters in de regering zullen stappen, zoals lang werd gezegd. Het ziet ernaar uit dat dit aan Vlaamse kant alleen voor De Wever het geval zal zijn. Conner Rousseau en Sammy Mahdi (CD&V) zouden aan de kant blijven staan. 

Maar wat aan Franstalige kant? Wat doet Maxime Prévot van Les Engagés? En vooral, wat doet Georges-Louis Bouchez (MR)? Wordt hij bijvoorbeeld minister van Binnenlandse Zaken? En wie volgt hem dan op als MR-voorzitter?

De meesten zouden Bouchez het liefst een ministerpost zien bekleden, zodat hij niet van buitenaf de regering-De Wever kan ondermijnen, zoals hij tijdens de vorige regeerperiode, bij de regering-De Croo, heeft gedaan. Bouchez kan een spookrijder zijn voor de regering-De Wever.

3. Geruzie tussen Vooruit en MR

Tijdens de regeringsonderhandelingen was het een voortdurend geduw en getrek tussen de Vlaamse socialisten en de Franstalige liberalen. Daarom werd er een vrij gedetailleerd regeerakkoord opgesteld. Vraag is of daarmee het geruzie tussen de twee partijen helemaal ten einde is. Ze kan elk moment weer opflakkeren.

Dat kan aangewakkerd worden door de PS, die vanuit de oppositie kritiek zal leveren op de regering-De Wever en dus ook op haar Vlaamse tegenhanger Vooruit. Zo zullen de Vlaamse socialisten er voortdurend op gewezen worden dat ze hun socialistische waarden en principes verloochenen. Dat geldt niet voor de Open VLD tegenover de MR: de Franstalige liberalen zijn veel ‘liberaler’ dan hun Vlaamse tegenhanger.

In deze links-rechtstegenstelling zal de MR vaak kunnen rekenen op de N-VA , terwijl Vooruit steun kan zoeken bij de CD&V en Les Engagés. Deze ideologische tweespalt in de regering kan verlammend werken. 

4. Vakbondsacties

Al tijdens de regeringsonderhandelingen waren er acties van de vakbonden tegen de voorgenomen hervormingen op fiscaal vlak, in de arbeidsmarkt en vooral inzake de pensioenen. Het aantal acties zal de volgende weken en maanden nog toenemen.

De druk op de regering-De Wever, en vooral op Vooruit, CD&V en Les Engagés, zal vanuit die hoek groot zijn. Het zal zaak zijn voor de regering-De Wever om de nationale betogingen en stakingen het hoofd te bieden en door te gaan met de geplande hervormingen.

5. Losse eindjes zoals abortus

Het regeerakkoord mag dan een gedetailleerd werkstuk zijn, toch zijn er enkele losse eindjes. Bijvoorbeeld over abortus, een thema dat door de regering-De Croo werd uitgesteld, maar nu opnieuw op tafel ligt. Het gaat daarbij over de uitbreiding van de huidige wetgeving over abortus, hoe ver dat mag gaan en onder welke voorwaarden. 

In het regeerakkoord staat er nu: ‘We zetten het maatschappelijk debat rond de vrijwillige zwangerschapsafbreking verder op basis van het rapport van het expertencomité. Na consensus tussen de meerderheidspartijen, passen wij de huidige abortuswetgeving aan.’

Dat zet de deur open voor discussies tussen vooral de CD&V en Les Engagés enerzijds, die niet veel willen aanpassen, en de MR en Vooruit anderzijds die verder willen gaan. Het kan een splijtzwam worden binnen de regering-De Wever.

6. Terugverdieneffecten

De prioriteit van de regering-De Wever is het op orde stellen van de overheidsfinanciën, nadat decennialang te veel geld werd uitgeven. Europa vraagt zo’n sanering van ons land, anders zullen de financiële markten ons ertoe verplichten met hogere rentetarieven.

Daarom moet er bespaard worden, maar de regering-De Wever rekent ook op terugverdieneffecten: onrechtstreekse inkomsten als gevolg van hervormingsmaatregelen.

Zowat alle economen hebben er ondertussen al op gewezen dat de regering-De Wever veel te veel rekent op die terugverdieneffecten. Ze gaat ervan uit dat de werkzaamheidsgraad tegen 2029 zal stijgen van 72 naar 80 procent. Dat betekent dat er in vijf jaar 500.000 jobs moeten bijkomen en dat is onrealistisch.

Misschien kan Vlaanderen van de 77 procent vandaag wel klimmen naar die 80 procent, maar voor Wallonië (nu 65 procent) en Brussel (66 procent) is dat de volgende jaren onhaalbaar. 

Als die terugverdieneffecten er niet zijn, zal de regering-De Wever bij elke begrotingscontrole opnieuw moeten onderhandelen over nieuwe besparingen om het beoogde begrotingsdoel toch te bereiken. Dat staat garant voor telkens nieuwe hoogspanning binnen de regering.

Bovendien, en heel belangrijk, is het de vraag of Europa die hoge terugverdieneffecten zal aanvaarden. Indien Europa vindt dat de regering-De Wever hier veel te opportunistisch handelt, dan zal het België verplichten om haar saneringsoperatie door te voeren in vier jaar tijd, in plaats van zeven jaar. Als we onze inspanningen niet over zeven jaar mogen spreiden kost ons dat 6 miljard euro extra. Ook dat zal druk zetten op de regering-De Wever. 

7. Defensie

Het is al jaren geweten dat België de internationale NAVO-afspraken in verband met defensie-uitgaven niet nakomt. We geven nu 1,3 procent van het bbp uit aan defensie, terwijl dat nu al 2 procent zou moeten zijn. We zijn daarmee zowat de slechtste leerlingen van de NAVO. 

In het regeerakkoord staat nu: ‘Om de gemaakte beloftes op de NAVO-toppen in Madrid, Vilnius en Washington in te lossen, is een verdere inspanning nodig. In overeenstemming met ons internationaal engagement stippelen we een versneld groeipad uit naar 2 procent bbp defensie-uitgaven tegen uiterlijk 2029 en 2,5 procent bbp tegen uiterlijk 2034.’

Dat wil dus zeggen dat we de 2 procent die we vandaag al moesten halen, pas zullen halen aan het eind van de regeerperiode. En dat terwijl de Amerikaanse president Donald Trump nu al zegt dat de NAVO-lidstaten naar 5 procent moeten gaan.

De uitspraken van Trump zijn wat overdreven, maar die 2,5 procent in 2034 lijkt zowel te weinig als te laat in de huidige geopolitieke context. Het is best mogelijk dat de regering-De Wever onderweg die inspanning zal moeten verhogen en dan is de vraag waar ze dat geld ervoor zal halen.

8. De wereld verandert

Het regeerakkoord is opgesteld met de kennis van vandaag, maar de wereld zal de komende jaren veranderen. Wat gebeurt er in Oekraïne? Wat in het Midden-Oosten? Wat doet Trump met de NAVO en Europa? Hoe reageert China? Komt de Duitse economie uit het moeras? Komt er een eind aan de impasse in Frankrijk? Hoe zullen de rente en de inflatie evolueren?

Het zijn onzekere factoren die te gepasten tijde de juiste aandacht moeten krijgen van de regering-De Wever. De soms heftige en aanslepende discussies tijdens de voorbije onderhandelingen kunnen dan opnieuw opduiken.

9. Communautair

Er staat niets over communautaire hervormingen in het regeerakkord, tenzij dit: ‘Het doel is een nieuwe staatsstructuur vanaf de volgende regeerperiode met een meer homogene en efficiënte bevoegdheidsverdeling. In dit verband zal de eerste minister voorstellen, onder de vorm van wetteksten, voorbereiden op het vlak van de bevoegdheidsverdeling, de financieringsregels en de instellingen etc. Dit gebeurt met de steun van grondwetspecialisten en experten van beide taalgroepen en het wordt mee uitgewerkt door een aanvullende kabinetscel bij de eerste minister die hiervoor over een specifiek werkingsbudget beschikt. Hierover zal de eerste minister de nodige contacten leggen om bijkomende parlementaire steun te vinden om de benodigde meerderheden te bereiken.’

Het is uitkijken of daarvoor een staatscommissaris zal worden aangeduid, zoals wordt gefluisterd. Daarbij wordt dan de naam Sander Loones (N-VA) genoemd. Hij moest tijdens de regeringsonderhandelingen al aftasten wat voor de deelnemende partijen op communautair vlak mogelijk is. 

Hoe dan ook, het communautaire zal altijd een rol spelen in België. Dat wordt spannend, met een uitgesproken belgicistische MR en een Vlaams-nationalistische partij als de N-VA samen in de regering. Men kan doen alsof de problematiek nu niet aan de orde is, maar ze duikt om de zoveel tijd toch op.

10. Regio’s 

Ondertussen blijven sommige regio’s in ons land met zware financiële problemen kampen. Het Waalse Gewest en de Franse Gemeenschap torsen samen 40 miljard euro schuld en Brussel 14,5 miljard, en dat is erg veel in verhouding tot hun nationaal product. Ze kunnen dit niet blijven dragen. In Brussel komt daar nog de impasse bij de vorming van een regering bovenop.

De vraag is of de zware financiële problemen in sommige deelstaten nog vier, vijf jaar houdbaar zijn, zonder dat er iets verandert aan de financieringswet. De federale regering-De Wever zou wel eens kunnen worden meegesleept in het drama van de rode cijfers van enkele regio’s.

Slotsom

Het is goed dat een regering, die gevormd wordt door partijen die zeer uiteenlopende meningen eropna houden, zoals de MR en Vooruit op sociaal-economisch vlak, een gedetailleerd regeerakkoord heeft afgesloten.

Maar zelfs met een gedetailleerd regeerakkoord wachten er nog gevaarlijke momenten. Die zijn voor de regering-De Wever niet te onderschatten, zeker gezien de internationale context, de economische conjunctuur en het bijzondere land dat België nu eenmaal is op institutioneel vlak.

Vraag is of premier De Wever en zijn ministers voldoende ervaring hebben om die klippen te trotseren.