Politicoloog Nicolas Bouteca: ‘Een nieuwe staatshervorming zal Vlaanderen geld kosten’

U verwacht de komende campagnemaanden best niet te veel uitspraken van politici over de staatshervorming, zegt politicoloog Nicolas Bouteca (UGent). ‘Het thema is niet echt top of mind bij de kiezer.’ Maar Bouteca zou niet schrikken als politici op verkiezingsavond plots over een zevende staatshervorming beginnen, stelt de politicoloog die in zijn nieuw boek Only in Belgium zijn licht laat schijnen over de zes voorgaande staatshervormingen.

Er is weinig animo voor een nieuwe staatshervorming. ‘We gaan ons toch niet vijfhonderd dagen opsluiten in een kasteel?’ zei Open VLD-voorzitter Tom Ongena op Het Grote Voorzittersdebat van Knack en Trends-Kanaal Z.

Nicolas Bouteca: De geschiedenis leert dat de formatie geen vijfhonderd dagen hoeft te duren voor een nieuwe staatshervorming. Het klopt dat het Vlinderakkoord onder premier Elio Di Rupo (PS) 541 dagen in beslag nam, maar dat was de uitzondering. Bij de vierde staatshervorming, volgens sommigen de grootste, werd tijdens de formatie overeengekomen dat er een staatshervorming zou komen die dan en cours de route concreet werd ingevuld.

Voor een staatshervorming heb je wel een tweederdemeerderheid nodig.

Bouteca: Gezien de huidige peilingen en de groei van het Vlaams Belang en de PVDA zou je bijna alle andere partijen moeten betrekken. Op basis van de uiteenlopende standpunten lijkt me dat schier onmogelijk. Precies daarom komt N-VA-voorzitter Bart De Wever met zijn ‘bicefale strategie’. Vóór de splitsing van de bevoegdheid onderwijs waren er bijvoorbeeld twee federale ministers van Onderwijs die elk bevoegd waren voor hun eigen gemeenschap. Zoiets zou je voortaan kunnen toepassen op wat federaal nog overblijft op het vlak van Arbeidsmarktbeleid of Gezondheidszorg. Al zal je ook voor zo’n hervorming minstens één Franstalige partij over de streep moeten trekken. Dat voorstel leverde hem veel terechte kritiek op, maar finaal heeft De Wever wel een punt: in het verleden heeft het vaker zo gewerkt.

De Franstaligen stonden lang te boek als demandeurs de rien als het op institutionele hervormingen aankwam. Klopt het dat ze nu meer vragende partij zijn door de lamlendige financiële toestand van Brussel en Wallonië?

Bouteca: Wanneer de Franstaligen geld nodig hebben, zijn ze bereid tot een staatshervorming. Na de vierde staatshervorming in 1993, waarbij er een rechtstreekse verkiezing van de deelstaatparlementen kwam, vonden de Franstalige partijen dat de federale staat voltooid was. Dé reden dat ze tot een vijfde en zesde staatshervorming konden worden verleid, kwam door hun financiële problemen. Een cruciaal verschil met vroeger is wel dat het federale niveau vandaag zelf met geldproblemen kampt. Het federale smeergeld droogt op. De volgende staatshervorming zal Vlaanderen geld kosten. Dat kan transparant gebeuren, of via omwegen. Zo hoorde ik Theo Francken (N-VA) opperen dat Vlaanderen de federale aandelen in Brussels Airport zou overkopen om de federale staatskas te vullen. De N-VA zal alleszins met iets over de brug moeten komen.

Uit een peiling van de VRT en De Standaard blijkt dat de N-VA onder de symbolische grens van 20 procent zakt. Hoe belangrijk is dat?

Bouteca: Binnen de partij zorgt dat resultaat voor een mokerslag. Als dit het daadwerkelijke verkiezingsresultaat wordt, zal de positie van De Wever als partijvoorzitter ter discussie staan. Maar ook nu al is er een effect. De Wever ging er lang van uit dat het verschil tussen de N-VA en het Vlaams Belang maar enkele procentpunten bedroeg, en dat met wat extra effort ingehaald zou kunnen worden. Dat verhaal lijkt nu steeds minder realistisch.

Hoe kijkt u naar het dreigement van De Wever dat hij – indien mogelijk – met het Vlaams Belang een Vlaamse regering zal vormen als hij federaal uit de boot valt?

Bouteca: Zijn uitspraak zegt iets over wat er in die partij leeft. Als ze federaal niet mogen meedoen, zal zijn achterban hem haast dwingen om met het Vlaams Belang samen te werken. De stellige manier waarop De Wever het zei, was volgens mij een slip of the tongue, want het doorkruist de strategie om een stem voor het Vlaams Belang weg te zetten als een nutteloze stem. De N-VA lijkt geen lessen te hebben getrokken uit de Nederlandse verkiezingsuitslag. Daar maakte de VVD de PVV van Geert Wilders relevanter door de deur op een kier te zetten voor regeringsdeelname. Hoe dan ook maakt de laatste peiling de kwestie nog een stuk moeilijker. Want zal de N-VA echt in zee gaan als juniorpartner met dat veel grotere Vlaams Belang, met Tom Van Grieken als Vlaams minister-president?