De jongste aflevering van de succesreeks Het verhaal van Vlaanderen behandelde de Eerste Wereldoorlog. Piet Chielens, van 1996 tot 2021 coördinator en bezieler van het In Flanders Fields Museum in Ieper, is zwaar ontgoocheld over de uitzending en noemt ze ‘navelstaarderij’.
Piet Chielens was door de programmamakers gevraagd om als expert mee te werken aan Het verhaal van Vlaanderen. Maar na enkele vergaderingen met researchers en producenten stapte hij uit het project.
Piet Chielens: De redenen waarom ik mijn medewerking heb stopgezet, zaten nog altijd in die uitzending. De Eerste Wereldoorlog werd voorgesteld als niet veel meer dan een oorlog van de Belgen tegen de Duitsers. Dat was het helemaal niet. Er was blijkbaar geen bezet België, en geen internationaal front ten noorden en ten zuiden van het Belgische leger. Dat is een beperkende en zelfs ouderwetse visie op de Eerste Wereldoorlog. En zo gaat het in de uitzending van kwaad naar erger.
De Vlaamse situatie was absoluut niet uniek, en dat wordt nauwelijks belicht. Over het debacle van Parijs in 1919 wordt bijvoorbeeld niets gezegd (de vredesconferentie in Versailles waar de verdragen tussen de geallieerde winnaars en de verslagen ‘centrale mogendheid’ werden besproken, nvdr).
‘Het programma geeft een beperkende en ouderwetse visie op de Eerste Wereldoorlog en vervangt oude mythes gewoon door nieuwe.’
Ik heb het heel moeilijk met het ontbreken van elk internationaal perspectief, met als groot adagium dat men ‘onze’ geschiedenis moet vertellen, ‘want als wij dat niet doen, zal niemand anders het doen’. Wat met Vlaanderen en België is gebeurd, valt grotendeels te verklaren door de internationale situatie, en dat wordt nauwelijks belicht in de hele tv-reeks. Dat gebrek aan internationaal perspectief is beperkend. België stond voor de oorlog economisch op de vierde plaats in de wereld. Na de Eerste Wereldoorlog zakten we naar ergens in de twintig, en daar hangen we vandaag nog altijd. In feite zijn we de Eerste Wereldoorlog en de schuldenberg die toen gemaakt is nog nooit helemaal te boven gekomen.
Dat manco zit dus niet alleen in de uitzending over de Eerste Wereldoorlog?
Chielens: Zeker niet, maar in die jongste uitzending is het wel heel flagrant. Er zijn in de Eerste Wereldoorlog 600.000 doden gevallen in België. Het programma had het over 40.000 in Vlaanderen. Tja, dan overdrijf je toch wel een beetje.
De aflevering was te veel ‘het verhaal van de Westhoek’?
Chielens: Het was niet eens het verhaal van de Westhoek. De mensen van de Westhoek zullen zich zelfs veeleer geschoffeerd voelen door dat programma. De Menenpoort, Langemark, Vladslo enzovoort: ze komen in het hele stuk niet voor. Ook dat zag ik, naast die internationale context, helemaal ontbreken toen ik het scenario las. Toen ik daar telkens weer op wees, was de repliek altijd: ‘We moeten ons verhaal vertellen.’ Er is met geen woord over bezet België gesproken. En zelfs als men het heeft over een Vlaams perspectief, dan sluit men ook nog eens 95 procent van Vlaanderen uit het verhaal. Je kunt toch niet volhouden dat zoiets een voldoende representatief Vlaams verhaal is? En dat allemaal om het populair te maken? Met die verdediging zak je toch gewoon door het ijs? Wel, zo verschraalt de blik op je eigen geschiedenis tot navelstaarderij. Daarom heb ik mijn medewerking stopgezet.
Hoe hebben de programmamakers daarop gereageerd?
Chielens: Men heeft nog een paar keer gebeld, maar ik heb duidelijk gemaakt dat ik drie keer geprobeerd heb om hun blik wat te verruimen. De researchers die ik sprak, knikten altijd wel mooi bij mijn aanmerkingen, maar inhoudelijk veranderde er niets. Het scenario lag vast. Ik vind dat ontstellend.
‘De researchers die ik sprak, knikten altijd wel mooi bij mijn aanmerkingen, maar inhoudelijk veranderde er niets. Het scenario lag vast.’
Er hebben nochtans nog heel wat gereputeerde experts en historici meegewerkt aan deze aflevering.
Chielens: Die experts staan wel achter wat ze zelf gezegd hebben, maar hebben ze dan nog nooit gehoord hoe televisie of film werkt? Weten ze niet dat er gemonteerd wordt, en dat er keuzes gemaakt worden die vooraf vastliggen in een scenario? Als je dat níét weet als je aan zo’n programma meewerkt, dan ben je toch naïef? Ik heb lang gedacht dat het misschien goed zou komen omdat bepaalde experts niet gemakkelijk over zich heen zouden laten lopen, maar blijkbaar is dat dus wel gebeurd. En dat alles dan in naam van de populariteit van de serie. Kan een geschiedenisprogramma niet tegelijk een correct perspectief bieden en tóch populair zijn?
(Lees verder hieronder.)
Behalve beperkend vond u de uitzending ook ouderwets. Waarom?
Chielens: In de voorbereiding van de regionalisering van België heeft men heel sterk de kaart van de Eerste Wereldoorlog getrokken. De oorlog werd gebruikt als voorbeeld van het onrecht dat een massa Vlamingen was aangedaan. Daarmee zijn het Vlaamse bewustzijn en het Vlaams nationalisme ontstaan. Dat is ook wat politieke historici van de twintigste eeuw van die geschiedenis hebben gemaakt, zonder ook maar enige internationale context. Terwijl geschiedenis net gaat over die grote verbanden. In Het verhaal van Vlaanderen heeft men het beperkt tot wat opeenvolgende anekdotes , die dan als dé grote historische verklaring moeten dienen. En dat allemaal vanuit de visie dat je op die manier honderdduizenden mensen voor geschiedenis kunt interesseren. Ik ben het niet eens met die visie. Dat lijkt mij niet de goede manier.
De aflevering doorprikte toch ook de met de IJzerbedevaart ontstane flamingantische mythe dat Vlaamse soldaten door hun Franstalige legerleiders bewust de dood in werden gestuurd?
Chielens: Ja, en dat klopt ook. Maar dat maakt de keuze voor het algemene perspectief op de Eerste Wereldoorlog niet goed. Men doorprikt dus een paar Vlaamse mythes, zoals in een eerdere aflevering ook de Guldensporenslag goed werd geduid als een sociale strijd. Het nationalisme van na de Eerste Wereldoorlog verklaarde men door het onrecht dat Vlaamse soldaten is aangedaan, al moet men nu ook niet overdrijven. Vlaamse soldaten zijn níét massaal de dood in gejaagd door hun Franstalige officieren.
Nogmaals, het grote gebrek blijft dat men de internationale en zelfs geopolitieke dynamiek niet ziet. Het woord ‘Versailles’ is in die hele aflevering zelfs niet gevallen. (zucht) Als kind van de Westhoek zag ik al die nationaliteiten op de oorlogskerkhoven. Dat is net de reden waarom ik altijd met de Eerste Wereldoorlog bezig ben geweest vanuit internationaal perspectief.
Kijk, er is een wereld vóór 1914 en ná 1919. Van die enorme wereldramp dragen we vandaag nog altijd de gevolgen. Wat vandaag gebeurt in het Midden-Oosten en zelfs in Centraal-Europa is eigenlijk nog altijd gevolg van de Eerste Wereldoorlog. Als je dat als programmamaker allemaal negeert of aan de kant schuift, dan heb je je misschien vergist, ondanks alle experts en achtbare collega’s die eraan hebben meegewerkt.
Bent u de enige expert die heeft afgehaakt om inhoudelijke redenen?
Chielens: Dat weet ik niet. Als je het scenario las, wist je meteen welk soort kijk op de geschiedenis men zou krijgen. Ik denk dat sommigen gedacht en gehoopt zullen hebben: we krijgen dat wel goed, we trekken het wel recht. Maar dan kennen ze het medium televisie niet.
Toch haalt de serie week na week meer dan een miljoen kijkers.
Chielens: Dat wist men niet op het moment dat men het scenario schreef. Men wist wel dat het gekochte format met re-enactment en een populaire presentator in het buitenland had gewerkt. Maar de inhoud van zo’n format hangt niet vast aan die twee elementen.
‘Hoezo, er is “zo veel gedaan” voor de interesse in geschiedenis? Voor het aanscherpen van historisch bewustzijn is er de botten gedaan.’
Bij ons museum en kenniscentrum in Ieper kwam men voor het programma research doen en assistentie vragen. Wat doe je met het feit dat de Eerste Wereldoorlog niet alleen in de Westhoek, maar in het hele land een catastrofe was? De cijfers zijn er. Wat doe je met het feit dat heel Europa bij die catastrofe betrokken was? Er is maar één land beter geworden van de Eerste Wereldoorlog: Amerika. Wat doe je daarmee in zo’n programma? Niets? Wel, dan krijg je een achterhaald verhaal. We vertelden telkens weer waar ze het best rekening mee hielden en wat ze niet mochten vergeten. Maar ik kwam er stilaan achter dat men niets aanving met wat we vertelden. In feite heeft men die ene mythe dat Vlaamse soldaten allemaal door Franse generaals de dood in werden gestuurd, vervangen door een andere mythe. Ik vind dat goedkoop. Ik snap dus ook niet dat velen beweren dat er nu ‘zo veel is gedaan’ voor de interesse in geschiedenis. Is dat zo? Er is vooral veel gedaan om kijkers heel wat verhaaltjes uit het verleden onkritisch te laten slikken. Voor het aanscherpen van historisch perspectief of historisch bewustzijn is er de botten gedaan.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier