Philippe Destatte: ‘De Franstaligen moeten ermee ophouden voortdurend geld te vragen’

Regionaliseer de NMBS, omarm het confederalisme en maak Antwerpen tot de hoofdstad van Vlaanderen. Tot u spreekt geen doorgewinterde Vlaams-nationalist of separatistische scherpslijper, maar Philippe Destatte, directeur van het Institut Destrée. ‘Ik weiger te geloven dat Walen sukkelaars zijn die niet in staat zijn zichzelf te helpen.’

Philippe Destatte moet nog wennen aan zijn nieuwe onderkomen. Sinds maart betrekt het Institut Destrée, een onafhankelijke denktank die het Waalse beleid onder de loep neemt, de voormalige griffie van het Waals Parlement, hartje Namen. Hij wijst naar de enorme ramen achter zijn bureau. ‘Wat transparantie betreft zitten we hier niet slecht, maar in mijn vorige bureau was het uitzicht beter.’

Die vorige locatie, waar zijn kantoor uitgaf op de Maas en het Elysette, de ambtswoning van de Waalse minister-president, had zo haar voordelen. ‘Het gaf mij de mogelijkheid de minister-president scherp in het oog te houden’, glimlacht Destatte. Zo merkte hij in een van zijn papers op dat sinds de komst van Willy Borsus (MR) in augustus 2017 ’s avonds weer de lichten brandden. ‘Borsus is een enorm harde werker, vaak was hij er al om zes uur ’s morgens. Toen de PS de minister-president leverde, was dat anders. Paul Magnette cumuleerde zijn minister-presidentschap met het burgemeesterschap van Charleroi. Rudy Demotte was tegelijk minister-president van de Franse gemeenschap en burgemeester van Doornik. (zucht) Terwijl het toch duidelijk is dat het minister-presidentschap van Wallonië een fulltime job is?’

Soms denk ik dat het beter was geweest als Europa er niet was geweest. Dan was Wallonië verplicht geweest om zich uit de slag te trekken.

Bij momenten lijkt Destatte een roepende in de woestijn, zij het dan een roeper die zijn stellingen staaft met een indrukwekkende hoeveelheid cijfers en staafdiagrammen. In zijn analyses is hij ongewoon streng voor de toestand van Wallonië en de verantwoordelijkheid die de Waalse politieke elite daarvoor draagt. Het is een houding die de voormalige kabinetschef van de PS-minister van Wetenschapsbeleid Jean-Maurice Dehousse maar weinig vrienden oplevert. ‘Demotte weigerde mij te ontmoeten toen hij minister-president was. Jean-Claude Van Cauwenberghe (PS) heeft meermaals gedreigd ons budget op te heffen. Als je daar drie à vier onderzoekers mee betaalt en je hebt begin december je subsidies nog niet ontvangen, maak je je echt zorgen. Je zegt in Wallonië niet ongestraft tegen verkozenen dat ze er niets van bakken. Het is enorm moeilijk voor Waalse onderzoekers om zich kritisch uit te spreken.’

Het weerhoudt het Institut Destrée er niet van om de kar te trekken. Zo lanceerde Destatte na de verkiezingen van 26 mei een opmerkelijke oproep: vorm zo snel mogelijk een zo groot mogelijke regering, maar houd geen regeerverklaring. ‘Ik heb voorgesteld om de zomermaanden te gebruiken om de veertig voornaamste actoren in Wallonië samen te brengen: bedrijfsleiders, vakbonden, grootsteden, werkgeversorganisaties. Samen zouden ze moeten vertrekken van het huidige Waalse budget, wat ongeveer 15 miljard bedraagt, en lijn per lijn bekijken welke uitgaven gegrond zijn. Zorg ervoor dat Wallonië op een begrotingskoers blijft die het kan volhouden: dat moet de opdracht van de nieuwe Waalse regering zijn.

Dat is een behoorlijk drastische maatregel.

Philippe Destatte: Inderdaad, en het lijkt me vanzelfsprekend dat je zoiets best samen doet. Als je naar de vakbond stapt met de boodschap dat je de helft van hun geld afpakt, schiet het natuurlijk niet op. Als je samen beslissingen neemt, kun je besparingen realiseren die anders nooit zouden lukken. (zucht) Het is duidelijk dat we daar lichtjaren van verwijderd zijn.

Waarom legt u zo hard de nadruk op budgettaire discipline?

Destatte: Omdat je enkel aan strategisch beleid kunt doen als er marge is. Als je begroting voortdurend in het rood dreigt te gaan, zoals dat in Wallonië het geval is, kun je niet aan langetermijndenken doen. Vergelijk het met een gezin waar halverwege de maand het geld al op is. Dat moet er ook niet aan denken een huis te bouwen of een verre reis te maken, maar zijn uitgaven aanpassen aan zijn budget.

Alleen weigert Wallonië dat te doen. Neem nu het kindergeld, dat in de zesde staatshervorming geregionaliseerd werd. Wallonië heeft de budgettaire middelen niet om het kindergeld op het huidige niveau te behouden. Je zou kunnen beslissen om geen kindergeld aan het eerste kind te geven, zoals in Frankrijk. Of je zou rijke gezinnen geen kindergeld meer kunnen geven. Maar wat doen we in Wallonië? We blijven halsstarrig vasthouden aan het idee dat een kind in Antwerpen evenveel moet krijgen als een kind in Aarlen. Dat is onhoudbaar.

Sinds de verkiezingen hebben de leiders van Waalse en Vlaamse partijen niet met elkaar gesproken. Vindt u dat problematisch?

Destatte: Dat is een majeur probleem. Praten is fundamenteel voor politici. Ik merk dat het voor veel Waalse politici niet vanzelfsprekend is. Ik denk spontaan aan de dag waarop Caterpillar aankondigde dat het zijn fabriek in Gosselies zou sluiten. Diezelfde ochtend verklaarde Magnette in een radio-interview dat hij nergens van wist, omdat hij de baas van Caterpillar al twee jaar niet meer gesproken had. (lange stilte). Ik vind dat onvoorstelbaar. Dé rol van politici is met mensen te praten, mensen samen te brengen, netwerken op te bouwen.

Geldt dat ook voor het Vlaams Belang?

Destatte: Ik vind dat politici met iedereen moeten spreken, dus ook met het Vlaams Belang. Ik zeg níet dat politici met iedereen moeten onderhandelen. Ik ben enorm boos dat de N-VA zo lang gesprekken heeft gevoerd met het Vlaams Belang. Ik voel geen enkele animositeit tegenover de N-VA. Ik zie het als een persoonlijk pedagogisch project om uit te leggen dat de N-VA een partij is waarmee te praten valt. Ik ben het met bepaalde van haar voorstellen niet eens, en je kunt je vragen stellen bij het provocatieve discours van iemand als Theo Francken, maar de N-VA is een democratische partij waarmee je kan samenwerken. Door die lange gesprekken met het Vlaams Belang is het voor Franstalige partijen echter nóg moeilijker geworden om met de N-VA te spreken.

Waarom ligt dat in Wallonië zo moeilijk? Per slot van rekening heeft de N-VA het Vlaams Belang niet opgenomen in de coalitiegesprekken.

Destatte: Het Vlaams Belang is een fascistische partij. Dat zeg ik niet als belediging, maar dat is gebaseerd op de modellen van fascisme-experts als Zeev Sternhell. Nu het Vlaams Belang economisch een linkse koers vaart, beantwoordt het nog meer aan die classificatie. Er is nu al een enorme terughoudendheid om met de N-VA te spreken. Die wekenlange gesprekken doen de afkeer enkel toenemen. Ik kan me voorstellen dat Wallonië zelf de splitsing zou aanvragen als het Vlaams Belang in 2024 de grootste partij wordt. De geschiedenis leert dat principes de Walen wel degelijk in beweging kunnen brengen.

Heeft de Zweedse coalitie Wallonië veranderd?

Destatte: Het heeft de MR in zekere zin verdacht gemaakt, omdat ze als enige Franstalige partij met de N-VA is gaan praten. Ik heb niet de indruk dat het federale regeerbeleid het grote publiek heeft overtuigd. Verschillende dossiers vielen moeilijk in Wallonië, zoals de wet op de woonstbetredingen. Daarnaast kun je alleen vaststellen dat de armoede in Wallonië toegenomen is, en dat veel werklozen nu een leefloon hebben in plaats van een uitkering, al kwam dat vooral door het beleid van de regering-Di Rupo. En er is natuurlijk het debat over het confederalisme dat al jaren de verhoudingen met de Vlaamse partijen vergiftigt.

U bent nochtans overtuigd. ‘Het confederalisme is geen probleem, maar een oplossing’, schreef u onlangs op uw blog.

Destatte: Ik snap echt niet waar de Waalse paniek vandaan komt. Er zijn confederale systemen met meer solidariteit dan bepaalde federale systemen. Marc Uyttendaele (professor grondwettelijk recht en echtgenoot van PS-kopstuk Laurette Onkelinx, nvdr.) noemde het Belgische federalisme in zijn doctoraat al een systeem dat neigt naar een confederatie. (maakt zich boos) Maar telkens als men in Vlaanderen over confederalisme begint, schieten we in een soort pavloviaanse reflex om het te veroordelen. We spreken niet eens over het project dat De Wever voorstelt. Als de Franstaligen de moeite zouden nemen om zijn stukken te lezen, zouden ze nochtans aangenaam verrast zijn.

Ik kan me voorstellen dat Wallonië zelf de splitsing zou aanvragen als het Vlaams Belang in 2024 de grootste partij wordt.

Wat zijn die aangename verrassingen voor u?

Destatte: Ik vind het interessant dat het systeem dat De Wever voorstelt de regionale regeringen activeert om samen te zitten. Het idee om een federale regering samen te stellen uit een vertegenwoordiging van de regionale regeringen lijkt me een goede manier om de regio’s tot overleg te dwingen. Zelf pleit ik al jaren voor een systeem van vier regio’s: Vlaanderen, Wallonië, Brussel en de Duitstalige gemeenschap. Ik zou de Franse gemeenschap gewoon afschaffen en alles op gewestelijk niveau brengen. De voornaamste uitdaging daarbij is Brussel. Vlaanderen zou ook een nieuwe hoofdstad moeten zoeken, maar dat kan geen probleem zijn. (glimlacht) Ik vermoed dat De Wever er niets op tegen zou hebben om van Antwerpen de hoofdstad van Vlaanderen te maken.

Toen de regering-Michel aantrad, zei De Wever dat een regering zonder PS al een staatshervorming op zich was. Had hij gelijk?

Destatte: Weet u, er is meer dan één PS. Er is een PS die bang is om stemmen te verliezen aan de PTB en de linkerflank probeert af te dekken. Dat is de PS van Paul Magnette, die inspiratie vindt in het linkse populisme van denkers als Chantal Mouffe. En er is de PS van Guy Spitaels, maar ook Elio Di Rupo, die pragmatisch is en strijdt tegen armoede, maar tegelijk beseft dat je meerwaarde moet creëren. Jean-Maurice Dehousse, van wie ik in de jaren negentig kabinetschef was, snapte dat maar al te goed: geen winst, geen bedrijven; geen bedrijven, geen jobs. Het probleem is dat je nooit weet welke PS je tegenover je hebt.

Begin juli kwamen Ecolo en de PS met hun klaproosnota naar buiten. Hebt u daar goede ideeën in gelezen?

Destatte: Ik vond de dynamiek van openheid interessant, de wil om met zoveel mogelijk partijen een coalitie te bouwen. Tegelijk begrijp ik perfect dat heel wat Vlamingen gek worden van Franstalige partijen die doodleuk voorstellen om het openbaar vervoer gratis te maken.

Hoe kijkt u naar de dertigurige werkweek die de PS wil realiseren?

Destatte: (zucht)We hebben een productiviteitsprobleem in Wallonië. Zowel qua personeel als qua machines zijn we minder productief dan de ons omringende regio’s. Ik ziet niet in hoe een dertigurige werkweek dat zou oplossen. Het is een enorm slecht idee. (hoofdschuddend) Toen Frankrijk onder Lionel Jospin de 35-urige werkweek invoerde, noemde de Duitse kanselier dat een goede maatregel… voor de Duitse economie. Elke verantwoordelijke Waalse partij moet vandaag zeggen dat Wallonië er alleen bovenop kan komen als onze bedrijven competitief zijn.

U vindt dat Waalse politici de bedrijfswereld moeten omarmen.

Destatte: Ja, maar dat doe je niet door geld uit te delen. We geven veel te veel geld aan bedrijven. Een overheid moet in de eerste plaats infrastructuur en goed technisch onderwijs voorzien. Dat is veel belangrijker dan al die belastingvoordelen of maatregelen als de notionele intrestaftrek. En Wallonië moet natuurlijk veel meer investeren in onderzoek en ontwikkeling.

Wordt in Wallonië verstandig geïnvesteerd?

Destatte: Nee. Ik heb vragen bij veel keuzes die gemaakt worden. Een van onze grootste problemen is de versplintering. Er is in Wallonië geen algemeen regionaal belang en dus rijdt iedereen voor eigen rekening. Dat zie je goed in de manier waarop Wallonië met het spoor omgaat. Politici uit Charleroi willen een verbinding naar de luchthaven, die uit Bergen willen een nieuw station, die in Aarlen willen een trein naar Luxemburg. Finaal worden er geen prioriteiten gesteld. Daardoor primeert uiteindelijk het partijbelang. Projecten worden op den duur compensaties, omdat de andere partij al iets heeft binnengehaald, niet omdat ze passen in een globale strategie. Zo wordt er niet goed onderhandeld met de NMBS en lijkt de dienstverlening in Wallonië nergens naar. Maar het is uiteraard gemakkelijker om te zeggen dat de Vlamingen de NMBS in handen hebben en de Walen pesten.

Ik zou er voor pleiten om een deel van de treinlijnen te privatiseren.

Moet het spoor een prioriteit zijn voor Wallonië?

Destatte: Ik pleit allang voor de regionalisering van de NMBS. We zouden dat meteen moeten doen. Het spoor in Brussel is totaal verstopt. Het zou veel logischer zijn om niet langer alle treinen door Brussel te laten rijden. Ik zie niet in waarom dat niet zou kunnen werken. In Frankrijk is het spoor gedeeltelijk geregionaliseerd en daar werkt het openbaar vervoer opmerkelijk beter. Ik zou er zelfs voor pleiten om een deel van de treinlijnen te privatiseren. Waarom zou Deutsche Bahn geen interesse hebben om een verbinding naar Parijs via Luik aan te bieden, zodat je niet via Brussel hoeft? Als we afspraken maken over het aantal stopplaatsen en de prijszetting, is dat toch een goede deal?

Zijn spoorprivatiseringen echt een goed idee? In het Verenigd Koninkrijk…

Destatte: (blaast) Ach, dat is het voorbeeld dat iedereen altijd aanhaalt. We hebben in Henegouwen al positieve ervaringen met publiek-private spooruitbaters. Een gedeeltelijke privatisering zou de Waalse begroting ontlasten.

De Wever ergerde zich eraan dat de Franstalige partijen zich steeds als ‘demandeurs de rien’ opstelden. Denkt u dat er bij Franstalige partijen een bereidheid bestaat om over een staatshervorming te onderhandelen?

Destatte: Dat denk ik niet. Er is natuurlijk de financieringswet van de zesde staatshervorming, waardoor Wallonië vanaf 2024 60 miljoen euro zelf zal moeten financieren. Dat is niet niets, maar op een budget van 15 miljard is dat peanuts. Als je al een budget hebt waarbij je voortdurend krap zit, zoals dat van Wallonië, is het uiteraard vervelend. Maar het is niets onoverkomelijks.

PS-voorzitter Di Rupo gaf nochtans al aan dat de financieringswet heronderhandeld moest worden.

Destatte: Hebben we echt een institutionele crisis over voor een rekening van 60 miljoen? Ik denk het niet. Je kunt eigenlijk alleen verbaasd zijn over hoe weinig geld het eigenlijk gaat. Sowieso moeten de Franstaligen er eens mee ophouden voortdurend geld te vragen. Ik erger me er dood aan dat veel Franstalige politici de transfers tussen Vlaanderen en Wallonië doodnormaal lijken te vinden.

We moeten echt af van de distributielogica. Een groot deel van de Waalse administratie is erop gericht Europese fondsen binnen te halen. Ik heb zelf meegemaakt hoe kwalijk die mindset is. Enkele jaren geleden werkten we samen met een Henegouwse intercommunale die met economische ontwikkeling bezig was. We wisten dat de Europese steunfondsen weldra zouden opdrogen. Dat dwong ons om innovatief te zijn. Alles is fout gegaan op de dag dat Demotte ons kwam melden dat hij toch nog enkele miljarden uit Europa had gevonden. (zucht) Waar we voorheen echt op projecten werkten en onszelf verplichtten innovatief te zijn, zaten we plots weer in een logica van distributie. In plaats van de fragmentatie tegen te gaan, wilde iedereen er opnieuw zeker van zijn dat iedereen zijn stukje kreeg. Soms denk ik dat het beter was geweest als Europa er niet was geweest. Dan was Wallonië verplicht geweest om zich uit de slag te trekken. Nu lukt dat maar niet. Ik zeg dat met veel spijt, want ik weiger te geloven dat Walen sukkelaars zijn die niet in staat zijn om zichzelf te helpen.