‘Persvrijheid in Vlaanderen? Vergelijking met landen als Hongarije loopt compleet spaak’

‘Politici, overwegend maar niet uitsluitend van rechts-populistische signatuur, laten geen kans onbenut om de journalistiek als vierde macht aan te vallen, waarbij feiten vaak ondergeschikt zijn aan persoonlijke indrukken en buikgevoel’, schrijft Jonathan Hendrickx (VUB).

In de Terzake-uitzending van maandag 26 september 2022 was onder meer Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken te gast. Aan het einde van het gesprek ging het nog even over de vrije pers. Meneer Van Grieken reeg daarin op enkele minuten tijd de feitenvrije uitspraken aaneen.

Naar eigen zeggen had hij “de Hongaarse casus bekeken” en zag hij er linkse en rechtse kranten en “echte diversiteit”, eerder dan in het Vlaams medialandschap. Nochtans wijst rapport na rapport na rapport uit dat Hongaarse nieuwsdiversiteit en -pluralisme de afgelopen jaren gevoelig daalden als een rechtsreeks gevolg van beleid door premier Orbán en zijn regering. Ook in andere EU-landen als Polen en Slovenië werden gelijkaardige tendensen de afgelopen jaren meermaals opgetekend. Daarbij keren steeds dezelfde patronen terug. Openbare omroepen worden hervormd tot staatsomroepen die strak de regeringslijn moeten aanhouden en oppositie monddood maken. Kritische private media moeten plots extra belastingen betalen of aan draconische eisen voldoen om hun zendlicentie te mogen behouden. En politici, overwegend maar niet uitsluitend van rechts-populistische signatuur, laten geen kans onbenut om de journalistiek als vierde macht aan te vallen, waarbij feiten vaak ondergeschikt zijn aan persoonlijke indrukken en buikgevoel.

De eerste en enige politicus die zich kritisch uitlaat over de media is de Vlaams Belang-voorzitter allerminst. En uiteraard pretendeert niemand dat alles perfect is in de Vlaamse media. Wetenschappelijk onderzoek van collega-academici en mezelf naar het Vlaamse nieuwsaanbod wees al meermaals uit dat mediaconcentratie negatieve gevolgen kan hebben op diversiteit in verslaggeving. Daarnaast is het ook een feit dat ons land dit jaar gevoelig daalde in de Press Freedom Index van Reporters Without Borders. Ook bij ons is er dus zeker wel degelijk werk aan de winkel om persvrijheid te waarborgen. Maar in die Index staat België nog steeds 23^e in een lijst van 180 landen. Slovenië staat op plek 54, Polen op 66. En Hongarije? Op de 85^e.

De vergelijking met landen als Hongarije loopt dus compleet spaak, en wijst al duidelijk op een schrijnend gebrek aan dossierkennis over de staat van persvrijheid in Europa. Ze hangt ook samen met de opmerking dat het Vlaamse medialandschap “centrumlinks tot links” is. Ja, er is een UAntwerpen-studie die aantoonde dat de gemiddelde Vlaamse journalist zich in 2018 net links van het politieke centrum plaatse, maar in geen geval is er sprake van een aangetoonde correlatie met berichtgeving. Uit hetzelfde onderzoek bleek zelfs dat journalisten hun publiek rechtser inschatten dan het in feite is.

Maar “links” dat het Vlaamse medialandschap domineert is een aanname die wetenschappelijk gezien bijzonder moeilijk eenduidig hard te maken valt. Het vergt nauwgezet onderzoek naar onder meer de actoren en bronnen in en de toon van verslaggeving, dat dan nog tot weinig concrete, bevredigende resultaten kan komen. Maar de bewijslast ligt in deze dan ook niet bij academici, maar wel bij wie dat soort stellingen met vuur verdedigt, en ze dus oprecht lijkt te geloven. Ik nodig meneer Van Grieken uit om, aan de hand van gedegen wetenschappelijk onderzoek en dus niet op basis van persoonlijke opvattingen en geïsoleerde voorbeelden, zijn punt hard te maken. Tot die tijd blijft het niet meer dan verelde cafépraat die een partijvoorzitter onwaardig is.

Met straffe oneliners zonder argumentatie kan je ongetwijfeld scoren bij een achterban, maar ze voeden alleen maar meer het narratief van de zogenaamde eenzijdige pers, zelfs wanneer je als voorzitter op uitnodiging van de redactie in Terzake zit om te debatteren. Er is oprechte reden voor bezorgdheid: een recent verschenen studie van UAntwerpen-onderzoekers wees uit dat politici de perceptie van bevooroordeelde media wel degelijk kunnen verhogen bij burgers, als zij ook dezelfde partij als de politici aanhangen. Kortom, in tijden waarin het vertrouwen van de bevolking in zowel de politiek als de journalistiek merkbaar afnemen, moeten we alerter dan ooit zijn voor het soort feitenvrije discours wat sommige politici bezigen.