Een nieuw lek van 11,9 miljoen documenten met financiële info – de Pandora Papers – onthult de geheime offshoreconstructies van 35 staatshoofden en regeringsleiders, meer dan 330 politici en hoge functionarissen, 130 miljardairs, celebrity’s, criminelen en moordenaars. Het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) onderzocht de documenten samen met Knack en meer dan 600 journalisten uit 117 landen. En opent nu de doos van Pandora.
De vertrouwelijke documenten onthullen onder meer de offshoreconstructies van de koning van Jordanië, de premier van Tsjechië en de voormalige Britse premier Tony Blair. Ze bevatten ook details over de financiële geheimen van meer dan 130 miljardairs uit de hele wereld. Het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) kreeg toegang tot 11,9 miljoen vertrouwelijke documenten, en deelde die met een team van meer dan 600 journalisten van 150 media. Het gaat om het grootste journalistieke samenwerkingsproject uit de geschiedenis. In België werkten Knack, De Tijd en Le Soir eraan mee.
De gelekte gegevens zijn afkomstig van 14 zogenaamde offshoreproviders, financiële dienstverleners en advocatenbureaus die postbusvennootschappen en andere offshorestructuren helpen opzetten en beheren voor klanten die hun financiële activiteiten verborgen willen houden. Dat is het verschil met de Panama Papers, die we in 2016 publiceerden: toen ging het om slechts één offshoreprovider, het Panamese advocatenkantoor Mossack Fonseca.
‘De Panama Papers waren groot, maar dit nieuwe lek is enorm’, zegt ICIJ-directeur Gerard Ryle. ‘Hiermee openen we de doos van Pandora. Het is zoals de Panama Papers, maar dan op steroïden. Na publicatie van de Panama Papers verdedigde de offshorewereld zich door te stellen dat het ging om één rotte appel (Mossack Fonseca, nvdr). Maar met die uitleg kunnen ze zich er ditmaal niet meer van afmaken, want hier zien we dat 14 andere offshoreproviders ook foute dingen doen.’
Vanaf zondagavond 3 oktober publiceren partnermedia wereldwijd onthullingen op basis van de gelekte documenten onder de naam Pandora Papers.
11,3 biljoen dollar offshore geparkeerd
In de verbeelding van het grote publiek wordt het offshoresysteem vaak gezien als een zaak van exotische palmboomeilanden. De Pandora Papers tonen evenwel aan dat de offshoregeldmachine in elke hoek van de wereld actief is, ook in de financiële hoofdsteden van de rijkste en machtigste economieën.
De bevindingen van ICIJ en zijn partnermedia tonen voorts hoe diep de geheime financiële wereld in de wereldpolitiek is geïnfiltreerd. Ze bieden ook inzicht in de reden waarom regeringen en internationale organisaties maar weinig vooruitgang hebben geboekt bij het beëindigen van allerhande soorten misbruik van offshoreconstructies.
Volgens een studie uit 2020 van de OESO, de club van de rijke landen, staat minstens 11,3 biljoen (11.300 miljard) dollar offshore geparkeerd. Door de complexiteit en de geheimzinnigheid van het offshoresysteem is het niet mogelijk te achterhalen hoeveel miljoenen daarvan gelinkt zijn aan belastingontduiking en andere misdrijven.
In de meeste landen is het niet illegaal om eigendommen offshore aan te houden of om schermvennootschappen te gebruiken om internationaal zaken te doen. Maar vaak komt dat neer op het verschuiven van winsten van landen met een hoog belastingtarief naar vennootschappen die alleen maar op papier bestaan in belastingparadijzen. Het gebruik van offshoreschuilplaatsen is bijzonder controversieel voor politieke figuren, omdat ze vaak een manier zijn om onpopulaire of zelfs corrupte activiteiten aan het publieke oog te onttrekken.
Lees verder onder de tweet
Nederlands minister van Financiën
In de gelekte Pandora Papers konden we de echte eigenaars (de zogenaamde UBO’s of ‘uiteindelijk begunstigden’) van meer dan 29.000 offshorebedrijven identificeren. Onder hen meer dan 330 politici en overheidsfunctionarissen uit meer dan 90 landen. Zoals Wopke Hoekstra (CDA), demissionair Nederlands minister van Financiën. Tot in oktober 2017 zat hij in een besloten beleggingsclub die de Britse Maagdeneilanden (BVI) gebruikt om te investeren in een safaribedrijf in Oost-Afrika.
Trouw, het Financieele Dagblad en onderzoeksplatform Investico ontdekten dat Hoekstra zijn aandelen in Candace Management Limited op de BVI in 2009 kocht, en pas een week voor hij aantrad als minister van Financiën weer verkocht. Hoekstra reageert dat hij de participatie steeds heeft opgenomen in zijn belastingaangifte, en dat hij niet wist dat Candace op de BVI zat.
Abdullah II, de koning van Jordanië
In het datalek staan maar liefst 35 huidige en voormalige staatshoofden en regeringsleiders – zoals de presidenten van Congo-Brazzaville, Chili, Ecuador, de Dominicaanse Republiek, Gabon, Oekraïne en Kenia. Ook de koning van Jordanië, Abdullah II, duikt erin op.
Uit de Pandora Papers blijkt dat een Britse boekhouder in Zwitserland samenwerkte met advocaten op de BVI om Abdullah II te helpen bij de geheime aankoop van 14 luxehuizen in de VS en het VK – samen goed voor meer dan 106 miljoen dollar. De adviseurs hielpen de koning tussen 1995 en 2017 minstens 36 schermvennootschappen op te zetten.
In 2017 kocht Abdullah II via zo’n bedrijfje op de BVI een riant huis van 23 miljoen dollar met uitzicht op een Californisch surfstrand. Hij betaalde extra om een ander BVI-bedrijfje, eigendom van zijn Zwitserse vermogensbeheerders, te laten optreden als stroman-bestuurder van het BVI-bedrijf dat de woning kocht.
Uit interne e-mails blijkt dat offshoreprovider Alcogal in Panama en de Zwitserse adviseur ook bespraken hoe voorkomen kon worden dat de naam van de vorst bekend zou worden gemaakt aan de overheid op de BVI. In e-mails gebruikten de offshoreadviseurs een codenaam voor de koning: ‘Je weet wel wie’.
Britse advocaten van Abdullah II reageren dat de koning volgens de Jordaanse wet niet verplicht is om belastingen te betalen en dat hij veiligheids- en privacyredenen heeft om bezittingen in offshorebedrijven te houden. Ze stellen ook dat de koning nooit misbruik maakte van publieke middelen, en dat de meeste bedrijven en eigendommen waar ICIJ vragen over stelde géén verband houden met de koning of niet meer bestaan.
Jordanië-kenners zeggen dat de koning, als heerser van een van de armste en meest van hulp afhankelijke landen van het Midden-Oosten, redenen heeft om niet met zijn rijkdom te pronken. ‘Als de Jordaanse vorst zijn rijkdom meer in het openbaar zou tonen, zou hij niet alleen zijn volk tegen zich in het harnas jagen, maar ook de westerse donoren die hem geld hebben gegeven’, zegt professor Annelle Sheline, Midden-Oostenexperte aan het Quincy Institute for Responsible Statecraft in de VS.
Tsjechisch premier Andrej Babis
De Tsjechische premier Andrej Babis, een van de rijkste mannen van zijn land, kwam aan de macht met de belofte belastingontduiking en corruptie hard aan te zullen pakken. In 2011, toen hij politiek meer actief werd, vertelde Babis de kiezers dat hij een land wilde ‘waar ondernemers zaken doen en graag belasting betalen’.
Uit de gelekte documenten blijkt dat Babis in 2009 22 miljoen dollar injecteerde in een reeks offshorevennootschappen om een uitgestrekt landgoed te kopen in Frankrijk. Het gaat om Chateau Bigaud in een heuveldorp in Mougins, niet zo ver van Cannes. Een jaar later, zo blijkt uit Franse documenten, verwierf hij via een andere offshorevennootschap uit Monaco zeven eigendommen in de buurt van het kasteel, waaronder een villa van twee verdiepingen met zwembad en garage.
Babis maakte de eigendom van die offshores en gebouwen niet publiek in de vermogensverklaring die hij als overheidsfunctionaris moest indienen. Dat blijkt uit documenten die onze Tsjechische mediapartner Investigace.cz kon raadplegen.
In 2018 kocht een door Babis indirect gecontroleerd vastgoedconglomeraat in alle discretie de Monaco-vennootschappen die het kasteel en de villa bezaten. Een woordvoerder van dat conglomeraat zegt dat het bedrijf zich aan de wet houdt. Hij reageerde niet op vragen over de aankoop van Babis’ eigendommen. ‘Net als elke andere zakelijke entiteit hebben wij het recht om onze handelsgeheimen te beschermen’, klinkt het.
Babis zelf reageerde niet op onze verzoeken om commentaar in het kader van wederhoor.
Voormalig Brits premier Tony Blair
In februari riep het Tony Blair Institute for Global Change beleidsmakers nog op om te streven naar hogere belastingen op grond- en woningbezit. Voormalig Brits premier Tony Blair, oprichter en voorzitter van dat instituut, sprak al in 1994 over de manier waarop sommige rijken en vermogenden hun deel van de belastingen niet betalen. Hij voerde toen campagne om leider van de Britse Labourpartij te worden.
‘Voor hen die de juiste boekhouders in dienst hebben, is het belastingstelsel een toevluchtsoord voor zwendel, extraatjes en winst’, aldus Blair destijds in een toespraak. ‘We moeten van onze belastingregels geen speeltuin maken voor belastingontduikers en -misbruikers die weinig of niets betalen terwijl anderen meer dan hun deel bijdragen.’
Uit de Pandora Papers blijkt nu dat Blair en zijn echtgenote Cherie in 2017 eigenaar werden van een Victoriaans gebouw van 8,8 miljoen dollar, via overname van het bedrijf op de Britse Maagdeneilanden dat het pand bezat. In het gebouw is nu het advocatenkantoor van Cherie Blair gehuisvest.
De gelekte data tonen dat Cherie Blair en haar echtgenoot, die na zijn aftreden als premier in 2007 als diplomaat in het Midden-Oosten werkte, het offshorebedrijf dat het vastgoed bezat kochten van de familie van de minister van Industrie en Toerisme van Bahrein, Zayed bin Rashid al-Zayani.
Door de aandelen van het bedrijf over te kopen in plaats van het gebouw rechtstreeks te verwerven, profiteerden de Blairs van een juridische regeling waardoor ze geen onroerende voorheffing van meer dan 400.000 dollar op tafel hoefden te leggen.
De Blairs en de Al-Zayani’s reageren dat ze aanvankelijk niet op de hoogte waren van elkaars betrokkenheid bij de deal. Cherie Blair stelt dat haar man niet betrokken was bij de transactie en dat het doel was ‘het bedrijf en het gebouw terug te brengen in het Britse belasting- en regelgevingsstelsel’. Ze zegt dat ze ‘geen eigenaar wilde zijn van een BVI-bedrijf’ en dat de ‘verkoper wegens zijn eigen redenen alleen het bedrijf wilde verkopen’. Het bedrijf is inmiddels ontbonden. Via hun advocaat laten de Al-Zayanis weten dat hun bedrijven steeds ‘hebben voldaan aan alle Britse wetten, in heden en verleden’.
De minnares van Russisch president Vladimir Poetin
De Pandora Papers onthullen voorts ook nog dat een appartement van 4 miljoen dollar in Monaco in de herfst van 2003 via een offshorebedrijf is gekocht voor een vrouw die naar verluidt jarenlang een verborgen relatie had met Russisch president Vladimir Poetin. De voormalige schoonmaakster uit Sint-Petersburg, Svetlana Krivonogikh, was in die periode net bevallen van een meisje. Een vader staat niet geregistreerd in de officiële documenten. Volgens de onlinenieuwsorganisatie Proekt is het meisje de dochter van Poetin. Krivonogikh en het Kremlin reageerden niet op vragen die de Washington Post doorstuurde.
Beroemdheden op belastingparadijzen
Ook beroemdheden duiken op in het lek, zoals de Colombiaanse zangeres Shakira, het Duitse supermodel Claudia Schiffer, voormalige Beatle Ringo Starr, de Spaanse zanger Julio Iglesias en popster Elton John.
Shakira zette in 2019 nog drie offshorebedrijven op, terwijl in Spanje op dat moment een belastingonderzoek naar haar financiën liep. Shakira’s advocaat zegt aan onze mediapartner El Pais dat de zangeres haar offshorebedrijven aangaf, en dat ze geen belastingvoordelen opleverden.
De vertegenwoordigers van Claudia Schiffer, die meerdere BVI-bedrijfjes bezat, stellen dat zij haar belastingen betaalt in het Verenigd Koninkrijk, waar ze woont.
Voormalig Beatle-drummer Ringo Starr, gelinkt aan offshores op de Bahamas en trusts in Panama, reageerde niet op onze vragen om commentaar.
De Spaanse zanger Julio Iglesias bezit dan weer een pak offshores op de BVI, onder meer gebruikt om in Miami vastgoed te kopen. Iglesias geeft geen commentaar.
Ook popster Elton John is eigenaar van meer dan een dozijn BVI-bedrijfjes. Zijn vertegenwoordiger liet aan ICIJ weten dat de offshores bedrijfsbelasting betalen in het VK en dat Elton John ze niet gebruikt om minder belastingen te betalen.
De komende week zullen ICIJ en zijn 150 mediapartners nog een hele reeks nieuwe namen onthullen, in het publieke belang.
De doos van Pandora is geopend.
Dit artikel is een vertaling en bewerking van het Pandora Papers-openingsartikel van ICIJ, geschreven door Michael W. Hudson, Scilla Alecci, Will Fitzgibbon, Agustin Armendariz, Sydney P. Freedberg, Margot Gibbs, Malia Politzer, Delphine Reuter, Emilia Díaz-Struck, Gerard Ryle, Ben Hallman, Dean Starkman, Fergus Shiel en met bijdragen van partnermedia.
Volg de Pandora Papers-reeks op www.icij.org/investigations/pandora-papersen www.knack.be/pandorapapers
ICIJ steunen kan via deze link.
Pandora Papers: over offshoreconstructies in belastingparadijzen
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier