Sinds 2017 zijn farma- en medtechbedrijven bij wet verplicht om in het Transparantieregister hun betalingen aan Belgische zorgverstrekkers, zorginstellingen en patiëntenverenigingen bekend te maken. Dat loopt mank. 6 pijnpunten.
Op de website www.betransparent.be kan iedereen het Transparantieregister raadplegen. Het wordt beheerd door de vzw Mdeon, in opdracht van het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG). Via de Franse vereniging Euros for Docs kregen wij toegang tot alle gegevens die tussen 2017 en 2020 zijn gepubliceerd in het register. Met een team van acht reporters en datajournalisten analyseerden we gedurende vier maanden 134.000 transacties. Dat de site niet bepaald handzaam is, is een understatement. Knack, Le Soir, De Tijd en Médor botsten tijdens het OpenPharma-onderzoek op een hele reeks problemen en tekortkomingen.
1. Niemand controleert de inhoud
Wanneer wij contact opnamen met firma’s of zorgverstrekkers over concrete bedragen uit het Transparantieregister, antwoordden ze herhaaldelijk dat de informatie uit BeTransparent niet correct is. Ook wanneer we de geldsommen uit het register vergeleken met informatie uit jaarrekeningen van bedrijven en andere open bronnen, bleken er vaak opmerkelijke discrepanties. ‘Doordat wij geen controlebevoegdheid hebben, noch a priori noch a posteriori, onderzoeken wij geen individuele bestanden en hebben wij niet de bevoegdheid om contact op te nemen met firma’s over de inhoud van hun bestand’, reageert Mieke Goossens, managing director van Mdeon. ‘Wat Mdeon doet, is het platform beheren en zorgen dat alles goed verloopt.’
2. Niemand controleert of firma’s wel aangifte doen
De Sunshine Act, die de trans- parantieplicht oplegt, voorziet geldboetes tot 15.000 euro voor firma’s die hun verplichtingen niet nakomen. Maar het FAGG heeft daar nog nooit een controle op uitgevoerd, bevestigt woordvoerster Ann Eeckhout. ‘We hebben ook nog nooit een klacht ontvangen wegens niet-naleving van de Sunshine Act. Evenmin hebben we hierrond ooit specifieke inspecties gedaan. Andere taken krijgen voor het FAGG een hogere prioriteit.’
3. Artsen verschuilen zich achter bedrijfjes
De wet is glashelder: de namen van de artsen en andere zorgverstrekkers moeten worden bekendgemaakt, samen met het bedrag dat ze ontvangen en de firma die financiert. Zodat patiënten gericht naar artsen kunnen zoeken om hun financiële banden met de farma- industrie te achterhalen. Maar ondanks die wettelijke verplichting duiken in de Betransparent-data van 2017 tot 2020 meer dan 2000 verschillende gevallen op waarbij artsen zich achter hun vennootschap verschuilen. In totaal gaat het om een budget van 6,5 miljoen euro dat zo in het Transparantieregister onder de radar blijft. Een voorbeeld: een cardioloog die volgens BeTransparent op eigen naam 85.000 euro kreeg in vier jaar tijd, ontving in werkelijkheid 200.000 euro van de farma- industrie, maar een flink stuk van dat geld is niet zichtbaar omdat het onder de naam van het bedrijf van de cardioloog wordt opgegeven.
De wet voorziet geldboetes tot 15.000 euro voor firma’s die hun verplichtingen niet nakomen. Maar het geneesmiddelenagentschap FAGG heeft daar nog nooit een controle op uitgevoerd.
‘Hoe een firma bepaalde gegevens opneemt en op wiens naam, is de verantwoordelijkheid van de firma’, reageert Goossens. ‘De wetgeving is daar zeer duidelijk in en moet dan ook worden gerespecteerd. Daar hebben wij als platform geen controle over. Wij kunnen u wel meegeven dat wij tijdens onze maandelijkse informatiesessies, en via onze talrijke contacten per e-mail en telefoon, steeds uitdrukkelijk aangeven dat er geen publicatie mag gebeuren op de vennootschap van een arts.’
4. Begripsverwarring
Een patiëntenvereniging is iets anders dan een organisatie uit de gezondheidszorgsector. Toch vonden we in het Transparantieregister liefst 170 organisaties die beide etiketten opgekleefd krijgen door de firma’s die aangifte doen. ‘Er bestaat geen uniforme definitie van een patiëntenvereniging. Het kan zijn dat een firma een bepaalde associatie labelt als “gezondheidsorganisatie” terwijl een andere firma ze labelt als “patiëntenorganisatie”. Dat is hun keuze’, zegt Goossens. ‘Daar kunnen wij achteraf géén controle op uitoefenen. Firma’s die op voorhand contact met ons opnemen, leiden we uiteraard wel in de goede richting.’
Gevolg? Wie in het register zoekt op de naam van die organisatie, krijgt maar een deel van het volledige financieringsplaatje te zien. Een voorbeeld. Een diabetesvereniging aangemerkt als patiëntenvereniging kreeg 3,15 miljoen euro in vier jaar tijd. Maar diezelfde vereniging kreeg als ‘organisatie uit de gezondheidszorgsector’ nog eens 1,7 miljoen euro.
5. Niet gebruiksvriendelijk
‘Betransparant is niet transparant’, zegt Manuel Morrens, hoogleraar aan de UAntwerpen (Campus Drie Eiken), verbonden aan de faculteit volwassenenpsychiatrie. ‘Ik ben dat in de opstartfase gaan bekijken. Een kat vindt er haar jongen niet in terug. Toen was dat een onoverzichtelijk nest. Soms vraag ik me af of dat bewust zo is gemaakt.’
Ook consumentenorganisatie Test Aankoop formuleert bedenkingen. Gezondheidsexpert Martine Van Hecke: ‘De website is niet gebruiksvriendelijk. Er is geen Excel-bestand dat je kunt downloaden, wat elke analyse bijzonder complex maakt. In de VS bestaat dat wel, maar hier is dat niet mogelijk. Als je analyses wilt doen, vraagt het veel werk om alle gegevens zelf te vinden en op te slaan.’ En er is meer: je kunt maar tot drie jaar teruggaan in de tijd, en de raadpleging van het register wordt bemoeilijkt door een zogenaamde captcha: zo’n test om te bepalen of de bezoeker een mens of een machine is. ‘Die captcha heeft met veiligheidsredenen te maken en werd ons bij oprichting opgelegd door een externe veiligheidsadviseur. Die is er om te vermijden dat er robots op worden afgestuurd’, zegt Goossens. ‘Het doel van de Sunshine Act is nooit geweest om data online te gooien zodat ermee kan worden gespeeld voor andere doeleinden. De termijn van drie jaar is er ook in het kader van de privacy: je mag iets maar online laten staan zolang het pertinent of relevant is. Men heeft geoordeeld dat dit na vier jaar niet meer het geval is.’ Ook het terbeschikkingstellen van een downloadbare versie van de zoekresultaten botst volgens Goossens op privacybekommernissen. ‘Dat zou neerkomen op een verdere verwerking van (gevoelige) persoonsgegevens, waarvoor er geen wettelijke basis is. De data op andere manieren ter beschikking stellen voor andere doeleinden kan als een inbreuk op de GDPR-privacywetgeving worden beschouwd.’
6. Lacunes
In de Sunshine Act staat dat alle farmaceutische en medische hulpmiddelenbedrijven die in België of in het buitenland zijn gevestigd aangifte moeten doen, zelfs als zij géén product hebben op de Belgische markt. Met andere woorden: firma’s van over de hele wereld moeten in principe in BeTransparent aangifte doen. Goossens: ‘Eerlijk gezegd is de wetgever daar iets te kort door de bocht gegaan, uiteraard met goede bedoelingen. Mocht de Sunshine Act ooit worden gewijzigd, dan zal die bepaling worden genuanceerd, want ze heeft geen enkele meerwaarde.’
Een andere lacune is dat de wetgeving niet duidelijk is over trainingen die firma’s zelf organiseren, en waarop artsen en gezondheidszorgbeoefenaars worden uitgenodigd. Goossens: ‘Ze krijgen een wetenschappelijke opleiding aangeboden, inclusief gastvrijheid. Maar natuurlijk staat er géén financiële transactie tegenover. Vraag is: zoiets met een financiële nulwaarde heeft natuurlijk wel een wetenschappelijke meerwaarde. Moet dat toch niet worden bekendgemaakt?’
OpenPharma: de miljoenen van de farma-industrie
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
