Na het arrest van de Raad van State liggen de grondwerken op de Oosterweelwerf stil. Het Antwerps stadsbestuur hoopt dat het project snel hervat. Maar kan dat wel? ‘Ik zie geen kortetermijnoplossing.’
Voor de tweede keer in een week tijd laat de Raad van State zijn tanden zien. Nadat de rechters eerder de sluiting van de cultuursector ongedaan maakten, legt de Raad nu ook de Oosterweelwerken aan banden, goed voor een prijskaartje van ruim 4 miljard euro en een heleboel politiek bloed, zweet en tranen. Zes vragen over de ‘werf van de eeuw’.
1) Wat heeft de Raad van State nu precies beslist?
Via een spoedprocedure schorst de Raad één bepaald technisch verslag. Aan de hand van dat document werd de grond op Linkeroever verplaatst door bouwheer Lantis, ook bekend als BAM. Tegen de schorsing van de Raad van State is geen beroep mogelijk.
Lantis kon dus weinig anders dan de grondwerken opschorten. ‘De komende dagen en weken bestuderen we samen met onze experten hoe we tegemoet kunnen komen aan het oordeel dat werd geveld’, zegt algemeen directeur Luc Hellemans. Het is nog koffiedik kijken hoelang de werken zullen stilliggen. ‘Maar ik vrees niet dat er een kortetermijnoplossing is’, zegt milieujurist Hendrik Schoukens (UGent), die ook Groen-schepen is in Lennik.
2) Waarom kan de ‘werf van de eeuw’ struikelen over één technisch verslag?
Omdat Lantis zich op dat verslag beroept om met PFOS vervuilde grond in Zwijndrecht af te graven en te verplaatsen. Die vervuiling werd veroorzaakt door chemieconcern 3M. Rond het transporteren van uitgegraven grond bestaat een strikt reglementair kader. In dit geval zit het venijn ‘m in de afbakening van de werkzones. Lantis beschouwde de hele Oosterweelwerf als één werkzone waarbinnen het makkelijk grond kan transporteren.
De Raad van State oordeelt echter dat er drie kadastrale werkzones kunnen worden onderscheiden. ‘Zo heeft het bedrijfsterrein van 3M niets te maken met de werf’, zegt milieujurist Isabelle Larmuseau op Radio 1. Met andere woorden: de regels rond het grondverzet worden niet nageleefd. ‘De hele Oosterweelwerf is nu een illegale stortplaats.’
In de veelbesproken dading tussen Lantis en 3M werd afgesproken dat er met de uitgegraven grond een ‘veiligheidsberm’ kon gemaakt worden op de terreinen van 3M. Volgens Lantis dient die berm om de omgeving te vrijwaren van PFOS-vervuilde grond. De zwaarst vervuilde gronden worden er ingepakt met folie. Er komen ook verluchtingspijpen. Critici vrezen alsnog voor de verspreiding van schadelijke stoffen via lucht en grondwater.
Die dading kostte 3M in eerste instantie amper 75.000 euro.
Milieujurist Schoukens heeft zich altijd kritisch uitgelaten over de dading. ‘Ik blijf erbij dat die dading niet rechtsgeldig is. Dit arrest onderbouwt die stelling. Het lijkt alsof iedereen weet dat de dading overleden is, maar dat niemand haar dood durft te verklaren.’
Schoukens vindt het nu tijd voor een debat in het Vlaams Parlement over hoe de overheid zich moet positioneren tegenover die dading, nu de vervuilde grond niet zomaar van de ene naar de andere werfzone verplaatst kan worden. ‘Vergelijk het met een huurovereenkomst waarbij je verhuurder plots zegt dat je appartement niet meer bereikbaar is omdat de gang geblokkeerd is. Dat maakt de huurovereenkomst onuitvoerbaar.’
3) Welke rol speelt de PFOS-vervuiling door 3M in het verhaal?
De hoofdrol. Het jaar 2021 zal de geschiedenis ingaan als het jaar waarin heel Vlaanderen kennismaakte met PFOS. Voor de inwoners in en rond Zwijndrecht was de klap groot. Uit onderzoek bleek dat maar liefst 90 van de bewoners in de omgeving van 3M te veel PFOS in het bloed hebben.
De Raad van State wijst trouwens op de gezondheidsoverwegingen om de ‘uiterst dringende noodzakelijkheid’ van haar beslissing te onderstutten.
PFAS, de familie waartoe PFOS behoren, worden gelinkt aan onder meer een verstoorde hormoonbalans, verminderde fertiliteit, verschillende kankers en invloed op de groei en het gedrag van kinderen.
De Openbare Afvalstoffenmaatschappij OVAM verscherpte in april de normen voor het zogenaamde vrij hergebruik van grond naar 3 microgram per kilogram. Lantis stelde daarop de werken aan de Scheldetunnel vrijwillig uit om de milieuhygiënische kwaliteit van de grond te controleren. Met die resultaten onder de arm werd het nu beruchte technische verslag geactualiseerd. Begin december keurde de Vlaamse bodembeheersorganisatie Grondbank dat verslag goed. Ten onrechte, blijkt nu.
4) Wie stapte er naar de Raad van State?
De zaak die werd aangespannen door actiegroep Grondrecht, Greenpeace en activist Thomas Goorden. ‘We zijn geen tegenstanders van het Oosterweelproject an sich‘, zegt Jonas Vernimmen, woordvoerder van Grondrecht. ‘We willen gewoon dat verantwoord met die PFOS-gronden wordt omgesprongen. Daarvoor is het essentieel dat BAM/Lantis de geldende wetgeving respecteert.’
5) Hoe reageert de politiek?
Antwerps schepen voor Mobiliteit Koen Kennis (N-VA) vertrouwt erop dat Lantis de nodige stappen zal zetten om de Oosterweelwerken verder te zetten. ‘Oosterweel is het grootste project van deze eeuw voor het vlot trekken van onze mobiliteit en het verbeteren van onze leefbaarheid, met positieve gevolgen voor milieu en gezondheid.’
Het is bekend dat het Antwerps stadsbestuur werk wil maken van Oosterweel. In juli noemde burgemeester Bart De Wever (N-VA) het stilleggen van de werf het ‘allerdomste wat je kan doen’.
André Van de Vyver (Groen), burgemeester van Zwijndrecht, wil dat de blik eerder gericht wordt op 3M dan op Lantis. ‘Het valt me op dat zij er toch nog vaak in slagen om uit het nieuws te blijven. Ook nu gaat alle aandacht naar Lantis, terwijl zij niet de veroorzaker zijn van de vervuiling.’
Hannes Anaf (Vooruit), voorzitter van de Onderzoekscommissie PFAS-PFOS, zegt dat het een ‘goede zaak’ is dat burgerbewegingen en activisten de zaak aanhangig hebben gemaakt. ‘Het is nu aan Lantis om te kijken of en hoe ze de werken veilig kunnen voortzetten.’
De Vlaamse oppositiepartij Groen wil dat de werken blijven liggen zolang een nieuwe milieujuridische doorlichting niet is afgewerkt. ‘De verantwoordelijkheid van de vorige Vlaamse regering en bevoegd minister Ben Weyts (N-VA) is gigantisch’, zegt Vlaams Parlementslid Mieke Schauvliege. ‘Zij keurden een dading goed, waarin de heel ruime kadastrale werkzone werd afgebakend en waarin werd beslist om de grond niet af te voeren en te saneren, maar om hem te gebruiken in een veiligheidsberm.’
6) Wat moet Lantis nu doen?
Een legertje juridische experts zal zich buigen over de uitspraak van de Raad van State. Maar volgens waarnemers heeft het eigenlijk maar weinig keuzes: ofwel de vervuilde grond saneren, ofwel een nieuwe opslagplaats vinden.
Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. De sanering zou een technologisch en economisch titanenwerk zijn. Ook de stockage ligt niet voor de hand.
Want, zegt Schoukens, ‘het kan nóg erger worden voor Lantis’. De Raad van State heeft zich immers nog niet ten gronde uitgesproken over de vervuilde grond. Er is ook nog een zaak lopende bij de milieustakingsrechter. ‘Als die oordeelt dat de grond eigenlijk afval is, dan is hier sprake van een misdrijf. Dan moet men een vergunning voor een stortplaats aanvragen, en dan ben je algauw 2 à 3 jaar verder.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier