Dooprituelen bij het Belgische leger leiden in Amay tot ‘mensonterend en vernederend gedrag’. Nochtans zijn dopen bij het Belgisch leger officieel verboden, zo blijkt uit een interne richtlijn die Knack kon inkijken. ‘De integratieactiviteiten die wel mogen, gebeuren niet volgens de regels.’
Minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) ontving in november 2023 een mail met klachten over een ontgroening bij het 4e Bataljon Genie in het Luikse Amay. Na maanden intern onderzoek blijkt de omvang zo groot en structureel dat een heel peloton, een eenheid van een dertigtal militairen, werd ontbonden.
Bij het parket van Luik loopt nu een strafonderzoek naar 14 militairen van dat bataljon. De klachten gaan over slagen en verwondingen, onmenselijke en vernederende daden, wapens en munitie. Dat laatste kan wijzen op illegale wapenhandel. Wat betreft de dopen gaat het volgens de stafchef van het Belgische leger Michel Hofman om ‘mensonterend gedrag, dat in sommige gevallen de fysieke integriteit aantastte’.
De klachten gaan zeker terug tot 2021. Yves Huwart, voorzitter van de legervakbond ACMP weet al ‘heel lang’ over zaken die niet door de beugel kunnen in Amay. Wantoestanden bij de ontgroening van nieuwe militairen in de regio Luik en elders binnen Defensie zijn voor Huwart niets nieuws.
Verschillende incidenten
In 2009 zei zijn collega bij de socialistische vakbond ACOD Dirk Deboodt tegen Het Belang van Limburg dat ‘de tijd dat dooprituelen voor nieuwe rekruten uit de hand liepen volgens ons voorbij is in het Belgische leger’. Helaas bleek sindsdien het tegendeel.
In 2010 werd een paracommando veroordeeld tot een jaar cel omdat hij tijdens een ontgroening een rekruut in elkaar had geslagen in de kazerne van Tielen. Volgens de aanklager was er een terreurbewind tegen de rekruten. In 2015 werden drie militairen vrijgesproken voor het vastbinden, het haar afscheren en het insmeren met scheerschuim en schoensmeer van een collega. Eerst kregen de drie ‘pesters’ drie maanden celstraf met uitstel. In beroep werden ze dus vrijgepleit omdat hun gedrag volgens de rechter ‘bij de opleiding hoorde’.
Huwart: ‘Op zich is er niets mis met integratieactiviteiten met nieuwe medewerkers. Het mag plezant zijn, maar waar ligt de grens met onaanvaardbaar?’ ‘Ontgroeningsrituelen zijn een heel normaal verschijnsel,’ zegt sociaal psycholoog Arjaan Wit (Universiteit Leiden), ‘We zien het in alle groepen en organisaties. Het is cultureel bepaald. Verbieden heeft geen zin, want het zal toch doorgaan.’
‘Dopen verboden’
Knack kon een interne richtlijn van Defensie inkijken die stelt dat ‘ontgroeningen en dopen zijn verboden’. ‘Integratieactiviteiten’ kunnen wel, maar dan alleen na goedkeuring door een overste. De richtlijn bevat een lijst met ‘absoluut uit te sluiten praktijken’ bij zo’n activiteit: vernederingen, aantasting van de goede zeden, racisme, slaap ontzeggen, braakverwekkende voedingswaren laten eten, verplichten tot consumptie van alcohol enzovoort. Deelname aan een integratieactiviteit mag ook niet verplicht worden.
Per dag verlaten gemiddeld 4 kandidaat-militairen het leger. Er is een duidelijke link met de dopen.
Sociaal psycholoog Arjaan Wit (Universiteit Leiden) gelooft niet in zo’n uitputtende lijst van wat allemaal niet mag: ‘Als iemand zich sociaal onveilig voelt door bepaalde zaken die niet op die lijst staan, dan zou dat oké zijn? Dat is natuurlijk waanzin. Iemand kan zich door van alles beschadigd voelen en daar moet je gewoon rekening mee houden. Mensen verschillen nu eenmaal in waar hun eigen grenzen liggen.’
Binnen het Belgisch leger is er een meldpunt voor grensoverschrijdend gedrag. ‘Maar dat werkt niet goed,’ zegt Huwart. ‘Meldingen lossen zelden problemen op bij Defensie. Integendeel, ze leveren problemen op voor de melder.’ Dat verbaast sociaal psycholoog Wit niet: ‘Wie gaat klikken, kan zijn groepslidmaatschap wel vergeten. Hij ligt eruit.’
Vreemde ogen
De interne richtlijn stelt verder dat de korpscommandant verantwoordelijk is voor de organisatie van een integratieactiviteit. Bovendien moet die een ‘neutraal persoon’ aanwijzen die geldt als morele autoriteit. Die persoon moet heel de activiteit bijwonen zonder deel te nemen en heeft als opdracht om onaangepast gedrag te stoppen. Volgens het interne document mag die persoon ‘geen deel uitmaken van de organisatie, noch van de deelnemers van de integratieactiviteit’.
‘Vreemde ogen dwingen’, weet sociaal psycholoog Wit. ‘Iemand aanstellen van buitenaf die meekijkt, is de enige effectieve maatregel om wantoestanden bij dooprituelen tegen te gaan. Uiteraard mag die persoon niet behoren tot het selecte clubje waar de nieuwkomer toe wil behoren. Als iemand van een ander peloton aanwezig was geweest in Amay, was er misschien wel ingegrepen.’
De richtlijn die we konden inkijken dateert van september 2010. In theorie is er dus al geruime tijd een goed regelgevend kader voor initiaties van rekruten. Hoe kon het dan toch zo mislopen?
‘Formeel wordt zo’n neutrale persoon niet aangewezen’, stelt Huwart. ‘En ook ook informeel wordt er veel oogluikend toegelaten. Er heerst normvervaging op te hoge echelons.’ In Amay zouden ook officieren bestraft zijn.
Dat het hele peloton in Amay nu ontbonden wordt, is voor Huwart een fout signaal: ‘Deze maatregel is ongezien en getuigt niet van goed bestuur. De legertop zou op een chirurgische wijze moeten ingrijpen en alleen de echte daders straffen, niet de hele groep.’
Stafchef Michel Hofman zei in de persconferentie: ‘Enkele [leden van dat peloton] zijn getuigen, anderen zijn slachtoffers, nog anderen zijn daders. De rollen veranderden ook in de loop van de tijd. Sommigen waren op het ene moment slachtoffer en later getuige of dader.’ Huwart: ‘Ik vraag mij af of mensen die in dat peloton zaten nog kans hebben op een eerlijk proces. Ze zijn nu allemaal gebrandmerkt.’
Uitstroom rekruten
Defensie probeert onder andere met tv-programma’s als Kamp Waes nieuwe rekruten aan te trekken. Dat werkt, maar Defensie zag in 2022 ook 1313 kandidaat-militairen, ongeveer 40 procent, ‘uitstromen’. Het gaat om jonge mensen die door de toelatingsproeven raakten, aan hun opleiding begonnen, maar die na verloop van tijd – om uiteenlopende redenen – beseften dat het leger toch niet hun ding was. Gemiddeld gaat het om vier rekruten per dag die het leger verlaten.
‘Er is een duidelijke link tussen de dopen en die uitstroom’, stelt Huwart. ‘Defensie zet zich in de markt als avontuurlijk en plezant, maar de rekruten komen in een omgeving terecht waar dat ‘plezante’ niet zo wordt ervaren. Weerbaarheid moet worden getraind, maar niet overal binnen het Belgisch leger moet Kamp Waes worden gespeeld.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier