‘Ons engelen of helden noemen helpt de beeldvorming over verpleegkunde geen meter vooruit’

‘Vereer verpleegkundigen niet als helden. Waardeer ze liever als de professionele experten op wie u altijd kunt rekenen’, schrijft Adrien Dufour op de internationale dag van de verpleegkunde.

De coronacrisis heeft het beroep van verpleegkundige meer dan ooit op de kaart gezet. Tegelijk blijft een aantal hardnekkige misverstanden bestaan, die het beroep geen goed doen. Willen we in de toekomst voldoende en goed opgeleide verpleegkundigen? Dan is een correcte beeldvorming en een ambitieus plan om het verpleegkundig beroep te bejegenen vandaag meer dan ooit nodig.

Geen mens die na de coronacrisis nog twijfelt aan de onmisbaarheid, belangrijkheid en zinvolheid van het verpleegkundig beroep. De voorbije maanden hebben verpleegkundigen bij ons en over de hele wereld laten zien hoe zij, zelfs in de meest penibele omstandigheden, het verschil maken. Op verpleegkundigen kan je bouwen. Verpleegkundigen zijn er als je ze nodig hebt. Dat is niemand ontgaan.

Mensen applaudisseerden, hingen witte lakens uit en noemden de verpleegkundigen ‘helden’ of zelfs ‘engelen’. Oprechte dank hiervoor, het was en is een hart onder de riem van alle verpleegkundigen die al maandenlang op hun tandvlees zitten.

Maar ons engelen of helden noemen, helpt de beeldvorming over verpleegkunde geen meter vooruit. Evenmin als die andere misvatting: dat verpleegkundigen in de ouderenzorg vooral ‘de was en de plas’ doen. Heel bizar trouwens hoe beide dwalingen naast elkaar bestaan. Geen van beide typeringen doet recht aan het mooie knelpuntberoep van verpleegkundige.

Verpleegkundigen zijn in de eerste plaats hoogopgeleide experten. Ze zijn wetenschappelijk geschoold, hebben klinisch inzicht en werken zowel autonoom als in team met andere deskundigen. Ze werken in uiteenlopende contexten: van operatiekwartier tot woonzorgcentrum, van revalidatieziekenhuis tot brandwondencentrum, van geriatrische afdeling tot psychiatrische eenheid of voorziening voor personen met een beperking. Wat hen bindt, is – naast hun expertise – hun toewijding voor de patiënt en zijn naasten.

Toenemende uitdagingen

Het beroep van verpleegkundige evolueert snel. De uitdagingen nemen toe. We noemen er vijf: de stijgende zorgzwaarte; de toenemende complexiteit; de verdere technologisering; de doorgedreven specialisatie; de multidisciplinaire aanpak.

Een ziekenhuisverblijf duurt alsmaar korter. Verbleef je vroeger na een operatie drie weken in het ziekenhuis, dan mag je tegenwoordig al na drie dagen naar huis. Dat maakt de verpleegkundige zorg in het ziekenhuis veel intensiever. Ouderen wonen zo lang mogelijk thuis. Pas als het echt niet meer lukt, verhuizen ze naar een woonzorgcentrum. In de woonzorgcentra neemt daardoor de zorgzwaarte toe. Eenzelfde verhaal in de thuissituatie: mensen keren na een ingreep in het ziekenhuis sneller naar huis terug en zorgbehoevende ouderen blijven langer thuis wonen. Ook voor de thuisverpleegkundigen stijgt daardoor de zorgzwaarte.

De toenemende complexiteit heeft onder meer te maken met de vergrijzing. Hoe langer we leven, hoe meer mensen twee, drie of vier chronische ziekten ontwikkelen: hoge bloeddruk, diabetes en nierproblemen bijvoorbeeld. Die ‘comorbiditeiten’ (het gelijktijdig aanwezig zijn van verschillende ziekten) maakt de verpleegkundige zorg voor ouderen complexer.

De technologisering, de digitalisering en nieuwe wetenschappelijke inzichten vormen een derde uitdaging. Voortdurende bijscholing, ‘levenslang leren’, is geen luxe maar een noodzaak.

Een vierde trend is de specialisatie. Parallel met de artsen leggen verpleegkundigen zich steeds meer toe op één domein. Spoedverpleegkundigen, IZ-verpleegkundigen, psychiatrische en geriatrische verpleegkundigen kennen we al langer. Maar wist je dat er ook diabetesverpleegkundigen, wondzorgverpleegkundigen en verpleegkundig specialisten in domeinen als nierziekten, katheterzorg en neonatologie zijn? Het lijstje is quasi oneindig. Deze verpleegkundigen zijn hoogopgeleide experten op hun terrein, evengoed als de artsen met wie ze steeds nauw samenwerken.

Dat brengt ons bij de multidisciplinaire samenwerking. Verpleegkundigen zijn deskundig op hun terrein, maar werken tegelijk in een hecht team met andere verpleegkundigen, artsen, therapeuten, verzorgenden en huisartsen samen. Ze vormen één team van gelijkwaardige experten, die samen de zorg voor de patiënt of de bewoner op zich nemen. Binnen dat team is de verpleegkundige de centrale spil. Zij of hij is de patiënt of de bewoner immers het meest nabij en kent hem het beste.

Elke setting zijn karakter

Wie verpleegkunde zegt, denkt in eerste instantie aan het ziekenhuis. Maar het zal ondertussen duidelijk zijn: verpleegkunde is zoveel ruimer. Neem nu de ouderenzorg. De was en de plas, denkt u? Dat heeft u helemaal verkeerd voor.

In een woonzorgcentrum is er bijvoorbeeld maar een zeer beperkte aanwezigheid van een arts. Wie is de eerste aanspreekpersoon voor medische klachten en opvolging? Wie observeert de bewoners, schat op basis van klinisch redeneren hun noden in, volgt de medicatie op en beslist wanneer een arts opgeroepen moet worden? Wie vervult de brugfunctie naar de huisarts, de mantelzorgers en andere interne en externe zorgpartners? De verpleegkundige, jawel. En ja, daarbovenop draagt de verpleegkundige samen met de verzorgende equipe ook bij aan de hygiënische zorg.

Ook de thuisverpleegkunde reikt zoveel verder dan velen denken. Thuisverpleegkundigen hebben vaak een team achter zich, maar ze gaan wel individueel bij de patiënt aan huis. Hun verantwoordelijkheid is groot. Ze voeren wondverzorging en andere technische handelingen uit, geven psychische ondersteuning, staan mensen bij tijdens de palliatieve levensfase, geven gezondheidseducatie, overleggen met de mantelzorger, stemmen af met de huisarts en andere zorgpartners. Zelfs chemotherapie bij kankerpatiënten wordt vandaag door gespecialiseerde oncoverpleegkundigen aan huis gegeven.

De waarheid over verpleegkunde

Zijn wij helden? We hebben inderdaad moed en doorzettingsvermogen getoond. We zijn blijven doorgaan, dag en nacht, dikwijls in moeilijke omstandigheden. Niet zozeer omdat we helden zijn, maar omdat we goed opgeleide experten zijn die zich met hart en ziel inzetten. Wij hebben geen bovennatuurlijke krachten. We zijn wetenschappelijk geschoolde deskundigen die van aanpakken weten. Wij geven niet op. We houden het hoofd koel. Ook als dat niet evident is.

Elke verpleegkundige is trouwens uniek. Er zijn HBO5-verpleegkundigen, bachelors en masters. Je hebt er die leven op adrenaline en stress, je hebt er met interesse voor ouderen of psychisch kwetsbare mensen. Sommige verpleegkundigen specialiseren zich op één specifiek domein, anderen geven de voorkeur aan algemene verpleegkunde. Er zijn er die het liefst zelfstandig op pad gaan, anderen voelen zich beter met een team rond zich. En het mooie is: al deze unieke verpleegkundigen vinden hun unieke plek als experten in de gezondheidszorg.

Het mag duidelijk zijn. Vereer verpleegkundigen dus niet als helden. Waardeer ze liever als de professionele experten op wie u altijd kunt rekenen. Vereer hen door de kwaliteitsnormen van de verpleegkundige zorg op alle gebieden van de verpleging te versterken. Vereer hen door een eerlijke en naar behoren gefinancierde functiedifferentiatie. Vereer hen door hen voldoende en kwaliteitsvolle opleidingen aan te bieden. Vereer hen door hun vertegenwoordigers reëel te betrekken in de beleidsbeslissingen die hen aanbelangen…Dit is de beste garantie dat er ook in de toekomst voldoende deskundige verpleegkundigen klaarstaan voor u en uw naasten.

Adrien Dufour is woordvoerder van de Algemene Unie der Verpleegkundigen van België vzw