Van zelfverwonding in de toiletten tot keukenmessen op de speelplaats: onderwijspersoneel trekt aan de alarmbel

Steeds meer Vlaamse leerlingen kampen met mentale problemen of gedragen zich agressief. Scholen weten soms niet meer wat ze daarmee moeten aanvangen.

In een open brief aan Vlaams minister van Onderwijs Zuhal Demir (N-VA) waarschuwen directies, leerkrachten, zorgcoördinatoren, leerling­begeleiders, CLB-medewerkers en hulpverleners voor de ‘ernstige gedrags­problemen en extreme emotionele problemen’ die ze bij steeds meer leerlingen vaststellen. Ze vragen dringend meer ondersteuning om ‘regelovertredend gedrag, ongewenst gedrag en (cyber)pesten’ te kunnen aanpakken.

Het is niet voor het eerst dat mensen uit het onderwijs aangeven dat ze amper nog het hoofd kunnen bieden aan de vaak zware problemen van sommige leerlingen. De vraag die de Leraarskamer van Knack 2023-2024 het meest bezighield, was zelfs: waar eindigt de job van leerkrachten en begint die van hulpverleners? Ook zij wezen op de enorme toename van zowel psychologische problemen als heel moeilijk gedrag. Ze gaven aan dat ze zich vaak niet gewapend voelen om hun leerlingen te helpen, maar dat ze in de praktijk weing keuze hebben.

Zelfmoordpoging

Door de lange wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg en het gebrek aan plaatsen in de jeugdzorg zijn leerkrachten soms de enigen bij wie jongeren terechtkunnen. ‘Door die wachtlijsten is doorverwijzen in de praktijk vaak hetzelfde als afschepen’, zei leerkracht Engels Alex Asselman.

Dat veel jongeren het vooral sinds de pandemie psychisch moeilijk hebben, weten we ondertussen. Scholen worden steeds vaker geconfronteerd met leerlingen die zichzelf in de toiletten verwonden, tijdens de les paniekaanvallen krijgen of suïcidaal zijn.

‘Als je van dichtbij de zelfmoordpoging van twee leerlingen meemaakt, gaat dat je natuurlijk niet in de koude kleren zitten’, vertelde leerkracht Frans Wendy Tiesters vorig schooljaar in de Leraarskamer. ‘De psychologe die me begeleidde, zei dat ik zulke jongeren naar de bevoegde diensten moet doorverwijzen. Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Ik geloof echt dat het onze taak is om de signalen van jongeren op te pikken. Een paar jaar geleden heb ik zelfs een leerling van het treinspoor gehaald nadat ze een verontrustend berichtje naar twee klasgenoten had gestuurd.’

Meer jongeren weggestuurd

Daarnaast maken veel scholen en leerkrachten zich ontzettend veel zorgen over de zware gedragsproblemen van sommige leerlingen. Niet voor niets worden er steeds meer leerlingen van school gestuurd. Sommigen hebben daarna ook de grootste moeite om een geschikte plek in een andere school te vinden. Verontrustend is dat de groep die wordt uitgesloten niet alleen groter maar ook jonger wordt. Er zijn nu ook al kinderen uit het lager onderwijs en zelfs kleuters die worden weggestuurd. Over een paar weken komt er wellicht weer een uitsluitingsgolf aan. De werkingsmiddelen die scholen voor volgend schooljaar krijgen, worden immers gebaseerd op het aantal leerlingen dat op 1 februari is ingeschreven. Vandaar dat directies scholieren die voor problemen zorgen tot dan aan boord proberen te houden.

Leerlingen die definitief worden weggestuurd, zijn vaak al verschillende keren van richting of zelfs van school veranderd. Ondertussen zijn ze helemaal onderaan de onderwijswaterval beland, hebben ze last van schoolmoeheid en zijn ze ervan overtuigd dat het leerplichtonderwijs hun niets meer te bieden heeft. Een tweede groep bestaat uit scholieren met zware gedragsproblemen. Dat gaat van drugsgebruik en openlijke zelfverwonding tot vechtpartijen en fysieke agressie tegenover leerkrachten en medeleerlingen.

Er zijn ook leerlingen die, binnen of buiten de school, criminele feiten plegen, zoals afpersing, overvallen of ernstige gewelddelicten. Sommigen van hen maken deel uit van georganiseerde jeugdbendes. Daarnaast is er ook een categorie die in een gewone school terechtkomt in afwachting van een plek in het buitengewoon onderwijs, waar de wachtlijsten tegenwoordig vaak heel lang zijn. In nogal wat gevallen gaat het om leerlingen met heel zware gedragsproblemen.

Geen wonder dat klasmanagement voor heel wat leerkrachten een echte beproeving is geworden. Uit het internationale TALIS-onderzoek van 2018 blijkt zelfs dat leerkrachten in Vlaanderen gemiddeld een zesde van hun lestijd aan ordehandhaving besteden. Dat gezag afdwingen niet zo vanzelfsprekend meer is, hangt natuurlijk met een maatschappelijke evolutie samen. Maar ook de houding van veel ouders speelt daarbij een rol.  Tegenwoordig kiezen zij eerder de kant van hun kind dan van de leraar. Als een leerling het niet eens is met een beslissing of sanctie, is de kans groot dat zijn ouders zijn versie van de feiten geloven en de leraar daarop aanspreken. 

Mes als afschrikmiddel

Toch trekken leerkrachten en ander onderwijspersoneel vooral aan de alarmbel omdat ze zich oprecht zorgen maken over sommige leerlingen. Ze zijn ervan overtuigd dat die leerlingen in de eerste plaats hulp nodig hebben en dat zij die hulp in veel gevallen niet kunnen bieden. Zo vertelde onderwijsadvocate Myriam Van den Abeele onlangs in Knack over een jongen die voor paniek had gezorgd door een keukenmes naar school mee te nemen. Maar al snel bleek dat incident een hele voorgeschiedenis te hebben. Een paar jaar eerder was hij op straat in elkaar geslagen door een groep jongeren die waarschijnlijk ook messen op zak hadden. Toen er nieuw een conflict oplaaide, vreesde hij dat er weer geweld aan te pas zou komen. Dat mes had hij als afschrikmiddel in zijn boekentas gestopt.

‘Zulke complexe problemen kunnen scholen en leerkrachten niet alleen oplossen’, zegt een directeur. ‘Dat is de verantwoordelijkheid van de héle samenleving.’