2021-2022 wordt allesbehalve een gewoon schooljaar. Niet alleen zal het coronavirus nog rondwaren, scholen moeten ook leerachterstand wegwerken en psychische problemen opvangen. ‘Jongeren moeten ook op school weer kunnen léven.’
Een schooljaar zoals vroeger? Dat zal nog wel even duren’, zegt de directeur van een Antwerpse secundaire school. Zoals veel van zijn collega’s is hij nu al over 1 september aan het nadenken. Hij gaat ervan uit dat alle leerlingen dan weer voltijds op school zullen zijn. Maar dat wil nog niet zeggen dat 2021-2022 een normaal schooljaar wordt. Scholieren zullen tegen die tijd haast de enige bevolkingsgroep zijn die niet is gevaccineerd. En velen van hen zullen met een leerachterstand of mentale problemen aan de start komen. ‘Toch moeten we er alles aan doen om een zo normaal mogelijk schooljaar te creëren. Want het stressniveau van onze jongeren moet dringend omlaag’, zegt de Vlaamse kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens. ‘Dat wil zeggen dat er ook op school weer ruimte moet zijn voor leuke dingen.’
Als we alleen al de 14-plussers vaccineren, zouden we het virus een zware slag toebrengen.
Voorlopig hebben minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA), de onderwijsnetten en de vakbonden de handen vol met het huidige schooljaar. De eerste horde is de 280.000 leerlingen van de tweede en derde graad van het secundair onderwijs weer voltijds naar school halen. Sinds november krijgen zij de helft van de tijd op afstand les. ‘Op dit moment kunnen we telkens maar een paar weken vooruitkijken’, zegt Nathalie Jennes van het GO! gemeenschapsonderwijs. ‘Daarom is het heel moeilijk om al iets over het volgende schooljaar te zeggen. Ik ga er in elk geval van uit dat we het maximale zullen doen wat virologisch mogelijk is.’
Traditioneel beginnen schooldirecties vanaf mei al volop het volgende schooljaar voor te bereiden. Dus hopen ze snel te weten hoe dat er ongeveer zal uitzien. ‘Eerst moeten er een paar cruciale vragen worden beantwoord’, zegt Pieter-Jan Crombez van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. ‘Wat zal de impact van de vaccinatiestrategie op de hele bevolking zijn? Hoe groot is het risico dat kinderen en jongeren ernstige symptomen krijgen als ze besmet worden? Zullen jongeren onder de achttien gevaccineerd worden? Daar hopen we nog dit trimester duidelijkheid over te krijgen tijdens het coronaoverleg met de onderwijspartners en de virologen. Directeurs moeten vóór de zomervakantie weten in welke wereld het nieuwe schooljaar zal starten.’
Zoals het er nu naar uitziet, zal het gros van de leerkrachten op 1 september gevaccineerd zijn, maar hun leerlingen niet. ‘De kans is groot dat het virus na de zomer nog onder kinderen en adolescenten zal circuleren, met her en der wat – meestal niet al te ernstige – zieken tot gevolg’, zegt professor infectieziekten Erika Vlieghe (UAntwerpen), voorzitster van de GEMS-expertengroep. ‘Dan bestaat nog altijd het risico dat zij het virus mee naar huis nemen en daar hun ouders of grootouders besmetten, die misschien niet gevaccineerd of onvoldoende beschermd zijn. Een bijkomende bezorgdheid is dat veel mensen tijdens de zomervakantie op reis zullen gaan en mogelijk nieuwe virusvarianten meebrengen.’
Aangezien een groot deel van de volwassenen tegen die tijd gevaccineerd zal zijn, zal het virus zich niet zo vlot meer kunnen verspreiden. ‘De vraag is dan of het virus op den duur zal uitdoven in die jongerenpopulatie of toch weer een nieuwe dynamiek zal vinden en in de gezinnen binnen zal dringen’, zegt biostatisticus Geert Molenberghs (KU Leuven). ‘In elk geval zal het niet meer op dezelfde manier kunnen als tijdens de tweede coronagolf, omdat het virus bij gevaccineerde ouders op een koude steen zal vallen.’
Meer zuurstof
Verwacht wordt dat scholen ook volgend schooljaar nog een aantal voorzorgsmaatregelen moeten nemen. ‘Er zullen nog beperkingen zijn, maar het is te vroeg om te zeggen hoe die er precies zullen uitzien’, zegt Molenberghs. ‘Het kan bijvoorbeeld dat leerlingen geen mondmasker meer hoeven te dragen in hun eigen klasbubbel, maar wel nog op plaatsen waar klassen samenkomen, zoals de trappenhal.’
Erika Vlieghe benadrukt dat er vandaag nog geen beslissingen zijn genomen over het volgende schooljaar. Die denkoefening wordt pas in de komende weken gemaakt. ‘We moeten absoluut vermijden dat die beslissingen weer in de zomer vallen. Al is het maar omdat directies en leerkrachten, die het voorbije jaar constant van koers moesten veranderen, echt op zijn’, zegt Elke Decruynaere (Groen), Gentse schepen van Onderwijs. ‘Om op 1 september een goede start te nemen, moeten we nú beginnen na te denken over een relanceplan voor het onderwijs. Hoe we veilig onderwijs kunnen organiseren voor leerlingen die nog niet zijn gevaccineerd, maar ook hoe we het best omgaan met de leerachterstand en de mentale problemen van veel jongeren. Eigenlijk moeten we van volgend schooljaar een soort overgangsjaar maken.’
Niet alleen directies en leerkrachten hebben behoefte aan wat meer houvast, ook de leerlingen zelf snakken daarnaar. ‘De onzekerheid over wat komt, zorgt voor veel stress bij jongeren. Zal ik naar school mogen? Hoe zullen de examens zijn? Zal ik mijn vrienden kunnen zien?’ legt Vrijens uit. ‘Het belangrijkste is nu dat ze allemaal zo snel mogelijk weer voltijds naar school kunnen. Liefst al begin mei. Door vaker op school te zijn, krijgen ze alweer wat meer zuurstof en ruimte, en dat kan een grote impact hebben op de schoolstart in september. Vervolgens moet er dringend een visie worden uitgewerkt voor de evaluaties aan het eind van het schooljaar, want die is er naar mijn weten nog altijd niet. Daarna is het tijd om voor volgend schooljaar een duidelijk plan uit te werken, zodat ook jongeren weten waar ze aan toe zijn.’
Werk van lange adem
Ook de Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB) proberen zich nu al zo goed mogelijk op het volgende schooljaar voor te bereiden. ‘Scholen zullen nog niet kunnen werken alsof er niets aan de hand is’, zegt Stefan Grielens, algemeen directeur van het Vrij CLB Netwerk. ‘Zo zal het nog geen goed idee zijn om alle leerlingen in een zaal samen te brengen om naar een toespraak van de directeur te luisteren. Maar op veilige afstand, met genoeg ventilatie, eventueel vaste plaatsen en een goede handhygiëne kan in de klas wel op een min of meer normale manier lesgegeven worden. Dat zijn relatief kleine ingrepen die – als we het goed aanpakken – geen grote impact op het welbevinden van de leerlingen hoeven te hebben.’
Om dat mogelijk te maken, bekijken sommige scholen nu al de mogelijkheid van kleinere klasgroepen. ‘Omdat onze klasgroepen zo groot zijn en de lokalen relatief klein, konden de leerlingen vorig jaar een tijdlang niet naar school gaan, en krijgen de tweede en derde graad van het secundair onderwijs vandaag nog altijd deeltijds afstandsonderwijs’, zegt Nancy Libert van ACOD Onderwijs. ‘Daarom zou het goed zijn om op 1 september met kleinere groepen te starten, zodat de leerlingen genoeg afstand kunnen houden. Dan heb je natuurlijk meer leerkrachten en dus extra middelen nodig. Maar het alternatief is dat we op een bepaald moment weer worden geconfronteerd met de vraag of we wel 100 procent contactonderwijs kunnen blijven geven.’
Kleinere klasgroepen gaan besmettingen tegen en vergemakkelijken contacttracing. Bovendien helpen ze ook om de leerachterstand op te vangen die veel leerlingen het voorbije jaar hebben opgelopen. ‘Kleinere klassen? Dat klinkt mij als muziek in de oren’, zegt Decruynaere. ‘In het voorjaar van 2020 kregen sommige kinderen noodgedwongen al een tijdlang les in kleine groepen, en de leerkrachten waren daar heel enthousiast over. Die manier van werken kan zeker helpen om leerachterstand in te halen.’
Onderwijsspecialisten gaan ervan uit dat die inhaalbeweging een werk van lange adem wordt. Eén schooljaar zal wellicht niet volstaan. ‘Mijn grootste bezorgdheid is dat we te snel naar het gewone normaal terugkeren’, zegt Grielens. ‘Veel jongeren zijn al een jaar lang niet meer op de vertrouwde manier geëvalueerd. We mogen er niet van uitgaan dat ze ondertussen allemaal hetzelfde traject hebben afgelegd. Ook volgend schooljaar moeten we hun ontwikkeling fijnmazig bekijken. Elke leerling moet worden geëvalueerd en vervolgens de kans krijgen om weer bij te benen. Wat we vanaf 1 september nodig hebben, is een soort New Deal voor het onderwijs, die ervoor zorgt dat we zo weinig mogelijk gevolgen van de crisis blijven meedragen.’
Naast de leerachterstand moeten scholen zich op nog een andere uitdaging voorbereiden: heel wat leerlingen staan mentaal zwaar onder druk. Uit Waddist, een app van de Arteveldehogeschool en De Ambrassade waarop jongeren kunnen delen wat ze denken en voelen, blijkt dat ongeveer de helft van hen sinds het begin van de coronacrisis meer last heeft van donkere gedachten. 35 procent van de jongeren zegt zich uitgeput te voelen, 35 procent is teleurgesteld en 33 procent is bang om te zakken voor de examens. ‘Ook op dat vlak zal er volgend schooljaar heel wat extra zorg nodig zijn’, weet Grielens. ‘Bij het CLB onderzoeken we op dit moment hoe we die signalen kunnen opvangen en hoe we aan preventie kunnen doen.’
Het zou goed zijn om op 1 september met kleinere klasgroepen te starten, zodat leerlingen afstand van elkaar kunnen houden.
Met de kraan open
De meeste directies van Vlaamse middelbare scholen gaan ervan uit dat ook volgend schooljaar nog geregeld leerlingen of zelfs hele klassen in quarantaine zullen moeten nadat een besmetting is vastgesteld, zo leert een kleine rondvraag. ‘De zaak zal wel gemakkelijker onder controle te houden zijn, omdat er tegen die tijd veel minder besmettingen zullen voorkomen’, zegt Molenberghs. ‘Zodra de toestand van de volwassen bevolking geregeld is, kan zowel de teststrategie als de contacttracing helemaal worden gericht op omgevingen waar toch nog besmettingen ontstaan, zoals scholen.’
Het zijn de CLB’s die de contacttracing op scholen voor hun rekening nemen, aanvankelijk met vallen en opstaan. ‘Ook in het nieuwe schooljaar zal daar nog behoefte aan zijn, maar hopelijk niet meer in dezelfde mate als vandaag’, zegt Stefan Grielens. ‘Onze aanpak is ondertussen tot in detail geregeld, en we willen zeker voor de contacttracing blijven instaan. Maar dan moeten er wel structurele oplossingen komen.’ Nu maakt de overheid telkens middelen vrij voor een beperkte periode, waardoor CLB’s de extra medewerkers die ze aanwerven geen enkele zekerheid kunnen bieden. Bovendien wordt haast al het weekend- en avondwerk dat bij contacttracing komt kijken nu uitgevoerd door CLB-medewerkers die dat naast hun gewone taken doen.
‘We blijven bij het CLB ook niet dweilen met de kraan open’, zegt Grielens. ‘Als blijkt dat er op scholen besmettingen blijven plaatsvinden, zullen wij de druk opvoeren om ook jongeren te vaccineren.’ Die kans blijkt nu al behoorlijk groot te zijn. ‘Dat ligt inderdaad in de lijn der verwachtingen’, zegt Geert Molenberghs. ‘Over de jongste groep hoeven we ons het minst zorgen te maken, want we weten dat zij het virus veel minder gemakkelijk aan volwassenen doorgeven. Maar vanaf de puberteit worden jongeren mobieler, bouwen ze een sociaal leven uit én zijn ze biologisch volwassen. Het virus kan van hen beter gebruik maken dan van welke andere groep ook. Dat hebben we voor het eerst heel duidelijk gezien toen er vorige zomer in sommige Antwerpse buurten grote uitbraken waren: jongeren hadden vaak heel hoge virale ladingen zonder dat ze er ziek van waren. Als we dus alleen al de 14-plussers vaccineren, zouden we het virus een zware slag toebrengen.’
Maar dan moet eerst de werking van de verschillende vaccins bij kinderen en jongeren worden onderzocht. Zo gaat dat altijd: pas als de werking van een nieuw vaccin bij volwassenen is uitgetest, wordt onderzocht of het ook bruikbaar is voor kinderen. Vandaag heeft alleen het Pfizer-vaccin al goedkeuring gekregen om ook aan jongeren vanaf zestien te worden toegediend. In België hebben verschillende zestien- en zeventienjarigen die stage doen in de zorg er ondertussen al een gekregen. Onderzoeken naar de werking van andere vaccins bij jongeren en kinderen lopen nog. ‘Die resultaten hebben we nodig om te weten wat de pro’s en contra’s van het vaccineren van die groep zijn’, legt Erika Vlieghe uit. ‘Kan het veilig? Is het wenselijk? Heeft het een grote toegevoegde waarde? Dat moet allemaal in de wetenschappelijke besluitvorming worden meegenomen.’
Of, wanneer en vanaf welke leeftijd scholieren worden gevaccineerd, is voorlopig dus nog een groot vraagteken. Geert Molenberghs is alvast optimistisch. ‘Ik denk dat er vrij snel goedkeuring komt om sommige vaccins ook aan jongeren toe te dienen’, zegt hij. ‘Niet dat scholieren op 1 september gevaccineerd naar school kunnen gaan, maar in de loop van het schooljaar zou de situatie er wel al heel anders kunnen uitzien.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
