Spijbelen, schorsingen en gedragsproblemen: recordcijfers in Vlaams onderwijs

Het aantal leerlingen in het basis- of secundair onderwijs dat van school wordt gegooid, spijbelt of kampt met gedragsproblemen bereikt recordhoogtes. Dat blijkt uit het jaarverslag van de Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB). De cijfers bevestigen een open brief van enkele onderwijstoppers van half januari waarin ze het toenemende extreme probleemgedrag aanklagen. Vlaams minister van Onderwijs Zuhal Demir belooft maatregelen.

Half januari nog trok een groep schooldirecteurs, leerkrachten en CLB-medewerkers aan de alarmbel in een open brief. Ze voelen zich in toenemende mate machteloos tegenover het extreme probleemgedrag van hun leerlingen. De ‘oplossing’ is vaak de leerling definitief uitsluiten, van school sturen, maar dat is niet in het belang van het kind, klonk het. Ze vragen dringend extra ondersteuning.

Het jaarverslag van de CLB’s bevestigt dat de alarmsignalen binnen het onderwijs op rood staan. Zo bereikt het aantal leerlingen dat in contact komt met het CLB wegens gedragsproblemen een piek van 25.437, tegenover 22.663 in 2018-2019. Dat is een stijging met meer dan 12 procent. In dezelfde periode nam de totale leerlingenpopulatie toe met slechts 2,53 procent. Opvallend is dat jongens 4,2 keer vaker in contact komen met het CLB voor gedragsproblemen dan meisjes.

Het gaat om cijfers over alle onderwijsnetten heen. “Een school schakelt het CLB niet zomaar in”, zegt Stefan Grielens, directeur Vrij CLB Netwerk. “Het gaat om hardnekkig gedrag: halsstarrig dingen weigeren of zelfs geweld tegen leerkrachten”, zegt hij.

Bijna de helft van de meldingen is afkomstig uit de groep van dertienjarigen, bij de overgang van basis- naar secundair onderwijs.

Concreet: 11.727 leerlingen van 13 jaar bezochten het CLB met gedragsproblemen, tegenover 5.492 leerlingen van 16 jaar. “Jongeren gaan in die periode in volle puberteit op zoek naar hun identiteit, toch is dit cijfer spectaculair. We zien een toename van probleemgedrag op steeds jongere leeftijd, soms al in de kleuterklas.” Maar de echte kanarie in de kolenmijn is het aantal van school gegooide leerlingen.

Het aantal leerlingen waarvoor het CLB een dossier opent in het secundair onderwijs is verdubbeld op zes jaar tijd: van 2.303 leerlingen in het middelbaar onderwijs in schooljaar 2018-2019 naar 4.244 vorig schooljaar. Ook in het basisonderwijs is er sprake van een verdubbeling in dezelfde periode: van 77 naar 133. Ook hier zijn jongens oververtegenwoordigd: 3,5 keer meer dan meisjes. Als een school hiervoor contact opneemt met het CLB, wordt de leerling niet altijd van school gestuurd, maar het is wel een indicatie. Bovendien gaat het om een onderschatting.

Grielens heeft begrip voor het feit dat directies soms geen andere uitweg zien dan een leerling van school sturen, maar benadrukt dat dit geen oplossing is. “Er moet al vroeg in de schoolcarrière ingezet worden op preventie. Een leerling die al meermaals uit meerdere scholen is gezet, eindigt in een doodlopend straatje.” Al wijst hij ook op de verantwoordelijkheid van de ouders. “We merken dat ouders soms ondersteuning kunnen gebruiken in de basisopvoeding. Ouders zijn vandaag bijzonder onzeker. Een kind moet niet opgroeien onder een glazen stolp, streng zijn mag. En ook als ouder kun je fouten maken.”

Al wijst hij er wel op dat ouders eenzijdig iets verwijten te makkelijk is en het tij bovendien niet zal keren. Ook het schoolverzuim bereikt een hoogtepunt. In totaal kwamen 31.018 leerlingen in contact met het CLB voor problematische afwezigheid. Het gaat dan zowel om spijbelen als langdurige ziekte. Het aantal leerlingen met minstens 30 halve dagen ongewettigde afwezigheid steeg sinds 2017-2018 met 44 procent.

Het aantal langdurig zieke leerlingen is fors gestegen met 57 procent. De toename is zo groot dat het CLB elke leerling niet individueel kan begeleiden. “Afwezigheid is een groot probleem”, zegt Grielens. “We zien een toenemende groep leerlingen die zonder diploma van school gaat. Op deze arbeidsmarkt ben je hopeloos zonder diploma. Leerlingen, maar soms ook ouders, zien naar school gaan als iets vrijblijvends. Dat is het niet; er is leerplicht in België.”

Vlaams minister van Onderwijs Zuhal Demir neemt maatregelen

Vlaams minister van Onderwijs Zuhal Demir (N-VA) kondigt maatregelen aan na alarmerende cijfers uit het jaarverslag van de Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB’s). Demir wil de orde in de klas herstellen en wijst op de ouderlijke verantwoordelijkheid. Er komt een omzendbrief om geweld tegen leerkrachten aan te pakken.

Het aantal leerlingen in het secundair onderwijs dat van school wordt gestuurd, spijbelt of kampt met gedragsproblemen bereikt recordhoogtes. “Dit zijn cijfers die niets aan de verbeelding overlaten”, zegt Demir. “Scholen moeten zich kunnen focussen op het lesgeven”, stelt ze. “We moeten af van de mentaliteit dat scholen maatschappelijke problemen oplossen. Ze zijn er het slachtoffer van.” Ze wil de orde en rust op school herstellen en werkt samen met Leerpunt – een onafhankelijke onderwijsdenktank – aan richtlijnen rond goed gedrag en klasmanagement. “Jongeren moeten expliciet leren welk gedrag wel en niet aanvaardbaar is in onze maatschappij”, zegt de minister.

Demir heeft al eerder een onderzoeksgroep onder leiding van de Britse onderwijsprofessor Daniel Muijs aangesteld, de commissie-Muijs, om aan nieuwe eindtermen te werken. Er komt een leerlijn, een deelaspect van de eindtermen, gericht op gedrag. Bovendien zal Demir een omzendbrief sturen om een halt toe te roepen aan agressie tegen leerkrachten. Zo’n omzendbrief is gebruikelijk in het onderwijs en licht toe hoe bepaalde wetgeving of situaties te benaderen.

De minister wijst ook op de verantwoordelijkheid van de ouders. “We maken van het schoolreglement een schoolcontract dat ouders dienen te respecteren”, zegt ze. Wie onvoldoende inspanningen levert om betrokken te zijn bij het schoolleven, riskeert zijn schooltoeslag te verliezen.

Tot slot klinkt het dat, gezien het hoge aantal leerlingen dat van school wordt gestuurd,  geen enkel kind mag worden achtergelaten. “Ook kinderen die problematisch gedrag vertonen, hebben recht op onderwijs. Maar dat mag niet ten koste gaan van andere leerlingen en leerkrachten”, besluit ze.