‘Snel nieuwe schoolboeken invoeren? Voorzie liever in tijd en ruimte voor leerkrachten’

‘Naar aanleiding van de dalende resultaten voor wiskunde en wetenschappen wil Vlaams Minister van Onderwijs Demir tegen september 2025 nieuwe en betere schoolboeken. Een maatregel die voor een sprint in de ontwikkeling van nieuwe schoolboeken moet zorgen, terwijl onderzoek net aangeeft dat niet minder maar meer tijd nodig is om kwaliteitsvolle schoolboeken te ontwikkelen’, schrijft Hendrik Van Steenbrugge. ‘En dus dreigen Vlaamse leerkrachten met een maatregel opgescheept te worden die ze niet alleen weer mogen uitzitten, maar die ze zelf ook moeten rechttrekken.’

Naar aanleiding van de dalende resultaten voor wiskunde en wetenschappen wil Vlaams Minister van Onderwijs Demir tegen september 2025 nieuwe en betere schoolboeken. Een maatregel die voor een sprint in de ontwikkeling van nieuwe schoolboeken moet zorgen, terwijl onderzoek net aangeeft dat niet minder maar meer tijd nodig is om kwaliteitsvolle schoolboeken te ontwikkelen. En dus dreigen Vlaamse leerkrachten met een maatregel opgescheept te worden die ze niet alleen weer mogen uitzitten, maar die ze zelf ook moeten rechttrekken.

Het dreigt wat verloren te gaan in de vele berichtgevingen over het smartphoneverbod op school, maar recentelijk werd ook bericht dat naar aanleiding van de dalende trend voor wiskunde en wetenschappen bij Vlaamse leerlingen, Minister van Onderwijs Zuhal Demir snel nieuwe schoolboeken wil. Concreet lijkt het er naar uit te zien dat uitgeverijen nieuwe schoolboeken dienen uit te werken tegen begin volgend schooljaar, september 2025 dus.

Nieuwe en betere schoolboeken moeten leiden tot betere resultaten, een logische gedachte. Leerlingen in Vlaanderen, zoals in vele andere landen, werken vaak met en in schoolboeken. En dus is het vanzelfsprekend dat deze materialen kwalitatief moeten zijn. Eigenlijk is het vrij simpel: wie het onderwijs wil verbeteren, moet nieuwe en betere schoolboeken ontwikkelen. Waarom dan dalen de resultaten nu al verschillende jaren na elkaar? Is de idee van onze minister zo uitzonderlijk origineel dat de tanker deze keer wel gegarandeerd gekeerd zal worden?

Sinds een dikke 15 jaar onderzoek ik schoolboeken voor wiskunde – of wiskundemethoden, zoals ze vaak genoemd worden. Momenteel doe ik dat voor wiskundemethoden in Vlaanderen, Zweden, Finland, de V.S., China, en Turkije. In onderzoek opgezet met plaatselijke collega’s gaan we na hoe wiskundemethoden en digitale leermaterialen leerkrachten didactische ondersteuning kunnen bieden, en op welke kennis en vaardigheden leerkrachten beroep moeten doen om deze onderwijsmaterialen als een steun in te zetten in het onderwijs- en leerproces. Samen met een Zweedse collega wordt ook een aanpak uitgewerkt om in de Zweedse lerarenopleiding te werken rond de vaardigheden om wiskundemethoden met kritische blik en als ondersteuning bij het lesgeven aan te wenden.

Terugkerend naar de vraag over nieuwe schoolboeken en het keren van onze tanker, is het antwoord: neen. De idee dat onze minister oppert is niet nieuw. Meer nog, het is een breed toegepast recept: er worden nieuwe doelstellingen vooropgesteld en dan worden nieuwe wiskundemethoden ontworpen om die doelstellingen in concrete lessen te vertalen. Dat breed toegepast recept komt echter met zeer wisselend succes.

Zeer vaak, en ook nu weer, wordt de leerkracht in deze gedachtegang uit het oog verloren. Het zijn niet schoolboeken op zich die tot betere resultaten leiden, maar schoolboeken kunnen wel een sterk ondersteunende rol spelen in het pedagogisch-didactisch handelen van de leerkracht. In 30 jaar onderzoek naar wiskundemethoden wordt het miskennen van de leerkracht als voornaamste factor aangeduid voor het uitblijven van een sterke invloed van nieuwe wiskundemethoden op leerlingresultaten.

De nieuwe, nog te ontwikkelen, Vlaamse schoolboeken zullen gebaseerd moeten zijn op minimumdoelen en leerplandoelstellingen die nog in de pijplijn liggen. Nieuwe minimumdoelen zijn een must aangezien de huidige minimumdoelen al ruim 20 jaar niet meer grondig herwerkt zijn. In een optimistische schatting betekent dit dat uitgeverijen twee à drie maanden zouden hebben om tegen begin september 2025 met nieuwe schoolboeken op de proppen te komen. Vlaamse uitgevers geven aan dat het ontwikkelen van degelijke nieuwe schoolboeken doorgaans drie jaren in beslag neemt. En die doorlooptijd is beduidend minder in vergelijking met sommige andere landen, mede omdat Vlaamse schoolboeken slechts beperkt worden uitgetest vooraleer ze op de markt komen.

Wat zijn eigenlijk kwaliteitsvolle schoolboeken? Enerzijds zijn dat schoolboeken die gebaseerd zijn op wat we weten over hoe leerlingen best zaken kunnen leren en hoe leerkrachten leerlingen daartoe kunnen ondersteunen. Anderzijds zijn dat boeken die in een testfase uitvoerig uitgetest worden door leerkrachten, en die vervolgens op basis van de feedback van leerkrachten aangepast worden vooraleer ze op de markt verschijnen.

En net op deze testfase wil de minister nu beknibbelen. In de V.S., waar de markt veel groter is dan in Vlaanderen, neemt men wel vaak de tijd om wiskundemethoden uitvoerig uit te testen vooraleer die op de markt verschijnen. Daar rekent men voor het grondig herwerken, uittesten, en aanpassen van één wiskundeles het equivalent van een voltijdse maand van één persoon – de leerkrachten die deze lessen uittesten vallen buiten deze rekensom. In een zesde leerjaar in Vlaanderen zijn er ongeveer 180 wiskundelessen.

Indien enkel nog maar de helft van die lessen grondig herwerkt zouden worden, betekent dit dat daar het equivalent van 90 maanden werk door één voltijdse persoon zou tegenover staan. 90 maanden is 7,5 jaar. En dat alleen voor één leerjaar. Uiteraard werkt men in team aan het ontwikkelen van nieuwe schoolboeken en is de werkelijke tijd minder dan 7,5 jaar. Maar het geeft aan dat de plannen van de Minister van Onderwijs diametraal ingaan tegen dat wat ze beoogt: kwalitatieve schoolboeken. Onderzoek suggereert dat in Vlaanderen niet minder maar meer tijd voorzien moet worden voor het ontwikkelen en grondig uittesten van nieuwe schoolboeken vooraleer ze op de markt komen.

Graag dus een verbod op het snel invoeren van nieuwe schoolboeken. Voorzie liever in tijd en ruimte voor leerkrachten, onze echte professionals, om binnen het schoolteam die nieuwe minimumdoelen en leerplannen te onderzoeken en samen een aanpak uit te dokteren die werkt voor hun specifieke school. En laat hen dan uitzoeken aan welke eisen nieuwe schoolboeken voor hun school dienen te voldoen. In landen zoals Finland en Zweden, waar vaak naar verwezen wordt in vergelijkende studies, krijgen én nemen leerkrachten deze ruimte en wordt hun professionaliteit wel naar waarde geschat.

Voorzie ook ruimte in de lerarenopleiding zodat toekomstige leerkrachten de mogelijkheden worden geboden om met kritische blik schoolboeken en digitale materialen aan te wenden op een manier die hun pedagogisch-didactisch handelen ondersteunt. Verschuif de focus van de vrij oppervlakkige discussie over invulboeken naar kwaliteitsvolle handleidingen die de leerkrachten daadwerkelijk ondersteunen. Voorzie tijd voor het uitvoerig uittesten van nieuwe schoolboeken. En durf ook na te denken over het uitgeverslandschap. Schoolboeken kosten scholen handenvol geld, geld dat nu vooral gaat naar commerciële instellingen.

Hendrik Van Steenbrugge is verbonden aan de vakgroep Teaching and learning van de universiteit van Stockholm. Zijn onderzoek richt zich op twee hoofdlijnen, zijnde vergelijkend onderzoek en het gebruik van schoolboeken en digitale leermaterialen voor het onderwijzen van wiskunde. In een project dat hij leidt en waarbij beide onderzoekslijnen gecombineerd worden, wordt het gebruik van schoolboeken en digitale leermaterialen voor het onderwijzen van wiskunde in de lagere school bestudeerd in Vlaanderen, Zweden, Finland, en de V.S.