In onze buurlanden Nederland en Frankrijk zijn smartphones bijna volledig uit het klaslokaal verbannen. De dingen leiden zo af dat de schoolprestaties eronder zouden lijden.
‘De eerste reacties zijn positief’, zegt Sjerp Van der Ploeg, onderzoeker bij het Nederlandse Oberon, een onafhankelijk adviesbureau op het gebied van onderwijs. ‘Zowel bij leerlingen als leraren.’
Op Nederlandse middelbare scholen zijn telefoons sinds begin dit jaar niet meer welkom. Mobieltjes in een klaslokaal halen leerlingen uit hun concentratie, verstoren het leerproces en zorgen ervoor dat leerlingen slechter presteren, is het argument. Dus is het zaak leerlingen daartegen te beschermen.
De richtlijn van de Nederlandse overheid geldt niet alleen voor smartphones maar ook voor het vrije gebruik van tablets en smartwatches in de klas. Er is een uitzondering voor technologie die voor educatieve doeleinden wordt ingezet, bijvoorbeeld in een les over mediawijsheid. Ook leerlingen die om gezondheidsredenen, denk aan kinderen met diabetes, een toestel nodig hebben, kunnen dat blijven gebruiken. Van der Ploeg: ‘En sommige scholen kiezen ervoor om telefoons ook tijdens de pauzes te weren, andere niet. Op dat vlak maken scholen hun eigen afspraken.’
Vooral de onderwijsvakbonden waren in Nederland vragende partij voor een smartphoneverbod. Leraren kunnen in het klaslokaal immers niet op tegen verslavende apps als TikTok, Snapchat, Facebook of Whatsapp, ‘een miljardenindustrie die drááit om aandacht trekken’, aldus Van der Ploeg. ‘Bovendien waren Nederlandse leraren de eindeloze discussies, omdat bijvoorbeeld collega X mobieltjes wel toestond, ontzettend beu. En dankzij een landelijk beleid kunnen scholen die misschien wel een smartphoneverbod wilden maar niet durfden, nu ook gewoon naar de richtlijn verwijzen.’
Verbod tot 15 jaar
In Frankrijk geldt sinds 2018 een nationaal verbod op smartphonegebruik op school tot 15 jaar, in de klas en op het hele schoolterrein. President Emmanuel Macron voerde het verbod in de eerste plaats in om cyberpesten en schermverslaving tegen te gaan. Vorige week kondigde Macron in een persconferentie de oprichting aan van een nieuwe expertencommissie. Die moet onderzoek doen naar de effecten van schermen op de fysieke en mentale gezondheid van kinderen en minderjarigen, en nagaan of het bestaande beleid volstaat om de schermtijd binnen de perken te houden. ‘Er liggen nieuwe beperkingen en verboden in het verschiet’, waarschuwde Macron.
In Vlaanderen zijn er geen algemene regels voor smartphonegebruik op school, maar de meeste scholen hebben wel een smartphonebeleid. ‘In de praktijk komt dat vaak neer op een verbod om de telefoon te gebruiken in de les, tenzij de lesinhoud daarom vraagt’, zegt GO-woordvoerster Nathalie Jennes.
Pedagoog en onderzoeker Pedro De Bruyckere, die het kenniscentrum Leerpunt leidt, vindt een algemene telefoonban in de klas niet wenselijk. ‘In België zou dat, met de heilige grondwettelijke vrijheid van onderwijs, ook niet lukken.’
Multitasken
Waar desalniettemin weinig discussie over is, zegt ook De Bruyckere, ‘is dat de technologie ontzettend kan afleiden. Ons brein kan niet multitasken. Je hoort mensen soms zeggen: vroeger zaten wij in de les ook te dagdromen. Maar dat is van een geheel andere orde dan een toestel dat de hele tijd actief je aandacht opeist. Studies laten zien dat zelfs de aanwezigheid van een smartphone, ook als hij op stilstand in iemands tas of broekzak zit, de concentratie kan verstoren. Omdat je toch geneigd bent je telefoon te checken. De aanwezigheid van mobieltjes kan ook pestgedrag in de hand kan werken, ook richting de leraren trouwens, met allerlei filmpjes op sociale media. In Frankrijk was dat de hoofdreden voor het verbod.’
Maar voor De Bruyckere kan een smartphone, mits op een gezonde manier ingezet, een prima instrument zijn om leertaken uit te voeren. ‘In Frankrijk zijn de leerprestaties sinds 2018 ook niet spectaculair vooruit gegaan. De smartphone verbieden is dus zeker geen wondermiddel. We moeten ook realistisch zijn. Schermverslaving na de schooluren heeft evenzeer negatieve effecten op huiswerk maken en studeren. Maar wat kun je daartegen doen? Ouders moeten natuurlijk het goede voorbeeld geven. En een land als China heeft draconische maatregelen voor het schermgebruik van jongeren ingevoerd. Maar ik vraag me af hoe Macron zoiets in Frankrijk denkt te kunnen afdwingen.’
Toch is er groeiend bewijs, meent de Nederlandse overheid, dat een smartphoneverbod op school een gunstig effect heeft op de leerprestaties. Het meest aangehaalde onderzoek daarover betreft een studie onder middelbare scholen in Engeland. ‘Daaruit komt een duidelijke verbetering in leerprestaties naar voren na een verbod op smartphonebezit op school’, zegt onderzoeker Van der Ploeg. ‘En die verbetering geldt vooral voor de groep laag presterende leerlingen.’
Slaapkwaliteit
Een studie in Zweden bij middelbare scholen vond echter geen verbetering van de leerprestaties na een smartphoneban, zegt Simon Amez, gewezen postdoctoraal onderzoeker aan de UGent. Een totaalverbod op school vraagt volgens Amez dan ook om meer onderzoek. Wel bleek uit eigen doctoraal onderzoek een verband tussen smartphonegebruik en examenresultaten bij universiteitsstudenten. ‘Studenten die heel veel op hun telefoon zitten, halen lagere cijfers. Mogelijk heeft dat ook te maken met slechtere slaapkwaliteit, die het gevolg is van bovenmatig smartphonegebruik of smartphoneverslaving, maar ook dat moet nog verder onderzocht’, zegt Amez. Hij wijst er ook op dat onderwijsbeleidsmakers natuurlijk niet alleen leerprestaties, maar ook zaken als sociaal en mentaal welbevinden in hun overwegingen moeten meenemen.
Op dat gebied oogt de eerste, voorzichtige balans in Nederland hoopgevend, zegt Van der Ploeg. ‘Er is sprake van meer sociale interactie tussen leerlingen, die het bannen van de telefoon ervaren als iets lastigs, maar ook noodzakelijk voor het eigen goed. En leraren zien weliswaar meer rumoerige, maar ook meer actieve en aandachtige klassen voor zich.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
