‘Professionalisering in het onderwijs? Klinkt positief, maar dat kan ook verkeerd uitdraaien’

‘Professionalisering wordt best niet gebruikt als toverwoord. Hoe graag men het ook zou willen, maatschappelijke problemen kunnen er door het onderwijs niet in een handomdraai mee worden opgelost’, schrijft oud-leerkracht Trudo Herman.

Leerkrachten en directeurs struikelen vandaag niet zelden over stapels aangereikte of aangekochte hefbomen en handvatten die het onderwijs in hun scholen beter moeten maken. Er zijn echter te weinig handen op de werkvloer om die allemaal te hanteren. Er zitten waardevolle voorstellen tussen, maar andere hebben ook schade toegebracht aan leerprocessen.

In recente officiële bijdragen, rapporten, beleidsnota’s en akkoorden worden leerkrachten, directeurs, lerarenopleiders en schoolbesturen veelvuldig opgeroepen om kwaliteitserosie en ongelijkheid aan te pakken door zich ’te professionaliseren’. Dat klinkt positief, en dat is het ook vaak, maar het kan soms verkeerd uitdraaien.

Wie de eerste jaargangen van het overheidstijdschrift Klasse doorbladert, zal merken dat er vaak een eerder ontscholende visie school achter wat toen door het beleid aan professionalisering werd verplicht. Het onderwijs van vandaag hangt nog stevig vast aan die gedateerde professionalisering.

Academici of experten houden er altijd verschillende meningen en theorieën op na, ook over onderwijs. Gelukkig maar. Er zal steeds worden geworsteld met academische ‘waarheden’ en overheidsbeslissingen, behalve in dictaturen waar dit verboden is, en bovendien vaak slecht voor de gezondheid.

Als scholen en leerkrachten nu omzichtig omgaan met advies en professionalisering is dat verstandig. Het is een meevaller  als onze inspecteurs daar begrip voor hebben. Een tijd geleden werd door een Nederlandse docente treffend beschreven hoe er een lange periode werd gevraagd zand toe te voegen bij het onderwijsdeeg, en dat er nu dure vormingen worden georganiseerd om krakende korrels uit pannenkoeken te leren verwijderen. Als een bepaald verdienmodel kan dit wel tellen, maar niet als onderwijsmodel.

In Nederland bestaan er professionaliseringswachtlijsten waar ook Vlaamse onderwijsmensen aanschuiven. Nadien keren sommige leerkrachten niet meer terug, omdat ze lucratievere jobs vinden buiten klas of school. Misschien moet er eens worden nagedacht over blijfpremies voor mensen die gewoon blijven of toch terugkeren. Ervaring opdoen door lessen te organiseren of te geven is immers eveneens een belangrijke vorm van vloerprofessionalisering.

Als die echter onvoldoende wordt gewaardeerd of gehonoreerd, kunnen directeurs of leerkrachten na een tijd het gevoel krijgen dat ze de hoorns van de professionaliseringskoe moeten vasthouden terwijl anderen haar melken.

‘Idealiter gaan adviseurs, richtinggevers en stippen-op-de-horizonzetters weer zelf voor de klas staan. De kans dat dit gebeurt is natuurlijk klein -een adviesbaan is vaak tamelijk comfortabel- en dus zal ook hier gewerkt moeten gaan worden met beperkende regulering en met meer toezicht op advieswerk’ , lezen we op blz. 92 van het inspirerende boek ‘Red het onderwijs!’ (van het Nederlandse RED-Team Onderwijs).

Er zijn in Vlaanderen wel degelijk expertisecentra die uitstekend werk leveren en waarbij zandbakken niet hoeven te sneuvelen. Hun professionalisering is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek én ruime praktijkervaring, met aandacht voor vakkennis en effectieve didactiek. Waardevolle elementen uit vernieuwingsbewegingen én waardevolle elementen die reeds langer in het onderwijs aanwezig zijn, vormen daarbij een brede basis waarop verder kan worden gebouwd.

Professionalisering wordt best niet gebruikt als toverwoord. Hoe graag men het ook zou willen, maatschappelijke problemen kunnen er door het onderwijs niet in een handomdraai mee worden opgelost.  Bij elke toekomstige professionalisering is het belangrijk om vooraf te weten hoeveel volk wordt weggetrokken uit, of liever toegeschoven naar de klas, volk mét volle verantwoordelijkheid. Men mag nog zoveel (na)toeteren dat directeurs en leerkrachten er niet alleen voor staan of dat men het maar anders moet organiseren… Er staan weinig verse cohorten klaar om te komen helpen. Voorlopig toch.

Professionalisering hoeft gelukkig niet onveranderlijk te blijven. Er breken altijd nieuwe tijden aan. Wees daarom niet bang voor de roep van het onderwijs. Vlakke loopbaan? Laat je dat maar niet wijsmaken! Kom erbij om te helpen met het oneindige onderwijsbouwwerk, desnoods als ‘legend’ met smoel. We hebben jullie passie en frisheid nodig, ook in klas en op school, zodat alle leerlingen, samen met jullie, nog meer leerkansen kunnen krijgen. Hefboom- en handvatwoorden toveren niet. Mensen wel.

Trudo Herman is oud-leerkracht en medewerker van De Leraarskamer van Knack.