‘Pensioen leerkrachten? Achter al dat gegoochel met cijfers, schuilt een complexe realiteit’

‘Het is duidelijk dat er nood is aan een veel bredere hervorming die niet alleen het pensioensysteem, maar ook de wildgroei aan extralegale voordelen bekijkt, waar koterij na koterij wordt bijgebouwd’, schrijven Jan Wostijn en Stijn Kerkhofs van Vista. Beide werken ze in het onderwijs. Zij vinden dat de bestaande pensioensystemen niet aangepast zijn aan de realiteit van vandaag.

De voorgestelde pensioenmaatregelen die door de toekomstige Arizona-regering worden besproken, zorgen voor grote bezorgdheid in het onderwijsveld. De maatregelen zouden aanzienlijke financiële verliezen veroorzaken en leiden tot langere loopbanen en lagere pensioenuitkeringen. Als reactie hierop staken de onderwijsbonden en tienduizenden leerkrachten op maandag. Sommigen vinden de timing van deze staking fout, maar dat lijkt ons onzinnig. Natuurlijk mag men staken vóór de beslissingen genomen worden. Zijn stem pas laten horen wanneer alles beslist is, lijkt ons niet bepaald verstandig.

Bovendien zijn de onderhandelaars intussen toch ook al 218 dagen bezig zonder resultaat. Mag het even?

Niemand in het onderwijsveld zal ontkennen dat zij momenteel aan het einde van hun loopbaan een mooi pensioen overhouden. Gezien de huidige budgettaire situatie kunnen de meeste vastbenoemden ook begrijpen dat de pensioenen iets verlaagd zouden worden door ze over een langere periode te berekenen.

Veel zij-instromers zullen overigens nooit aan die voorwaarden voldoen en ook zij zijn collega´s waarmee solidariteit belangrijk is. Dat veronderstelt dan wel dat er ook van andere beroepsgroepen evenwichtige inspanningen worden gevraagd en dat de politiek zélf ook maatregelen neemt om de eigen verspilling tegen te gaan.

Blijft de Senaat ook volgende legislatuur nog steeds bestaan? Daalt de partijfinanciering straks eindelijk substantieel? Blijven de kabinetten even drukbevolkt? Wordt de forfaitaire onkostenvergoeding van parlementairen straks geschrapt? Worden de provincies nu eigenlijk afgeschaft? (De benoemingen met wagen en chauffeur gingen alvast gewoon door.) Hierover horen we voorlopig helemaal niets.  

Tijdens de debatten over de hervorming wordt er gretig met cijfers gegoocheld (zowel gemiddelde als mediaan) om de huidige pensioenverschillen te illustreren. De realiteit is echter veel complexer dan dat, waardoor de verschillende stelsels vandaag bijna niet meer te vergelijken vallen. Zo heeft het onderwijs bijvoorbeeld geen tweede pensioenpijler of extralegale voordelen, zoals de salariswagen of maaltijdcheques.

Uiteraard kiest niemand enkel en alleen voor het onderwijs vanwege het pensioen, maar het is wel iets dat je meeneemt in je afweging wanneer je voor een loopbaan kiest. Werknemers in de privésector zullen ook niet enkel voor een job kiezen omwille van de auto die ze krijgen, maar voorstellen om deze zomaar af te nemen, werden eerder ook (terecht) sterk bekritiseerd.

De huidige systemen zijn doorheen de jaren opgebouwd als koterijen maar de verkokering door de verschillende stelsels is nefast voor een dynamische arbeidsmarkt én het individuele professionele welzijn van werkenden. Een jongere die vandaag voor het onderwijs kiest, is misschien helemaal niet zeker dat hij/zij deze job een hele loopbaan wil uitoefenen. Het stelsel dwingt hem/haar daar bijna toe.

Vandaag is de loopbaan echter veel fluider geworden dan vroeger. Het kan bijvoorbeeld perfect dat de ideale loopbaan voor iemand bestaat uit pakweg 10 jaar in de privé, 5 jaar als zelstandige, gevolgd door 10 jaar als zij-instromer in het onderwijs in combinatie met zelfstandige in bijberoep, gevolgd door opnieuw een periode in de privé en misschien de laatste jaren opnieuw eindigend in het onderwijs in een vier-vijfde regime.

De huidige systemen zijn hier niet aan aangepast en houden mensen vaak langer in een job dan ze zelf zouden willen, om bijvoorbeeld toch maar voldoende pensioenrechten op te bouwen. Dat is nefast voor de motivatie en de persoonlijke ontwikkeling. Wie na 15 jaar uitgekeken is op zijn job als onderwijzer, zou perfect moeten kunnen overschakelen naar de privé of als zelfstandige aan de slag gaan, zonder te moeten piekeren over de impact op het pensioen.

Het is bovendien verre van optimaal om een jongere te motiveren met een pensioen dat dubbel zo hoog is als in een andere job. Een voordeel waar je nog 45 jaar moet op wachten? Wat als je na een paar jaar pensioen plots ziek wordt en overlijdt? Dan heb je je hele leven gewerkt met het oog op een groot voordeel waar je nauwelijks kan van genieten.

Het is duidelijk dat er nood is aan een veel bredere hervorming die niet alleen het pensioensysteem, maar ook de wildgroei aan extralegale voordelen bekijkt, waar koterij na koterij wordt bijgebouwd. Als een werknemer maaltijdcheques mag krijgen, waarom een leraar dan niet? (Eten leraars niet?) Als een werknemer een mobiliteitsbudget met vele opties kan krijgen, waarom zou datzelfde systeem dan niet van toepassing kunnen zijn op een ambtenaar? (Wonen zij op hun werk?)

Een substantiële ingreep bij één aspect van één beroepsgroep, in dit geval de pensioenen van het onderwijzend personeel, kan enkel rechtvaardig worden gevonden indien er daarnaast ook gecompenseerd wordt op andere aspecten (bijv. extralegale voordelen) én indien er ook gewerkt wordt in de richting van een harmonisatie met andere beroepsgroepen. Het beroep van de onderwijzers staat vandaag al meer dan voldoende onder druk. Het inleveren van wat pensioen zonder andere maatregelen om de job (ook financieel) aantrekkelijker te maken, lijkt dan weinig verstandig.

Tot slot speelt ook de krakkemikkige structuur van ons land ons zoals altijd veel parten. De pensioenrechten van onderwijzers worden federaal opgebouwd, maar de organisatie van het onderwijs en de benoemingen zitten volledig bij de gemeenschappen. Zou het bijgevolg niet beter zijn dat die gemeenschappen zélf verantwoordelijk worden voor de pensioenopbouw bovenop een standaard wettelijk minimumpensioen dat hetzelfde is voor alle werkenden? Zo pleiten Dirk Van Damme en Quinten Jacobs bijvoorbeeld voor de creatie van een Vlaamse pensioenpijler voor onderwijzend personeel. Zo dragen de gemeenschappen ook de volle verantwoordelijkheid voor álle kosten van hun personeel, eerder dan de pensioenkost af te kunnen wentelen op het noodlijdende federale niveau.

Het is bijzonder jammer dat de federale onderhandelaars ook na 7 maanden nog steeds balonnetjes oplaten en rondjes bikkelen rond een maatregel hier en een maatregel daar, waarbij elke partijvoorzitter zich dubbel plooit om de eigen belangengroepen zoveel mogelijk te ontzien. Er is meer dan ooit nood aan een allesomvattende visie op een brede en evenwichtige sociaal-economische hervorming. Een visie die inzet op een sterke en dynamische kenniseconomie en arbeidsmarkt, met een uitstekend onderwijs als basis hiervoor en een fiscale hervorming die werken meer beloont.

Zo zal iedereen die kán werken uit eigen beweging zijn steentje willen bijdragen aan de welvaartscreatie die ons toelaat dat we straks allemaal kunnen genieten van een mooi loonpakket en dito pensioen. Zou het overigens niet verstandiger zijn om een consensus te bouwen rond die grote principes en visie en de details in een meer serene sfeer uit te werken ná de vorming van een regering? Als dat federaal keer op keer niet wil lukken, lijkt het ons beter dat elke deelstaat de verantwoordelijkheid hiervoor ten volle op zich neemt.

Jan Wostyn en Stijn Kerkhofs zijn voorzitter en kernlid van Vista, een politieke beweging die een Vlaams, sociaal en progressief alternatief voorstaat, dat de particratie doorbreekt. Beiden werken momenteel in het onderwijs.