‘Opdracht voor de school of voor de ouders? Problemen in het onderwijs aanpakken is gedeelde verantwoordelijkheid’

‘Laat ons van onderwijs terug een prioriteit maken, want we kunnen beter’, schrijft onderwijskundig pedagoog Esther Gheyssens.

Onderwijs komt alweer in een slecht daglicht te staan. Opiniemakers aan de ene kant roepen terecht op om meer aandacht te schenken aan effectieve didactiek en kennisgericht curriculum. Aan de andere kant reageren opiniemakers terecht dat veel leerkrachten nu ook al goed werk verrichten en dat we niet terug mogen naar de autoritaire school van vroeger.

Beide groepen hebben gelijk: ja er gebeuren goede dingen in onderwijs, maar ook ja we kunnen beter dan dit. Eén ding is duidelijk: onze kinderen krijgen momenteel niet het onderwijs dat ze verdienen. Dit oplossen is een gedeelde verantwoordelijkheid.

Het is de verantwoordelijkheid van het moderne denken over onderwijs dat in ons beleid sloop

De laatste jaren is er (terecht) toenemende aandacht voor welbevinden van onze schoolgaande jeugd. Scholen spenderen meer tijd dan ooit aan de zorg van hun leerlingen. Van de kleuterklas tot het secundair onderwijs. Er is begrip voor moeilijke thuissituaties. Er is meer begrip voor mentale problemen.

Dit is enerzijds een goede zaak, maar anderzijds heeft dit er toe geleid dat we minder aandacht zijn gaan besteden aan ‘leren’ en zeker het ‘schoolse leren’ dat niet spontaan aangeleerd wordt buiten een schoolomgeving. Bovendien wilde men op school leren steeds toffer maken, vaak ten koste van effectieve leerstrategieën. Sommige beweren dat leerlingen ook spontaan en ervaringsgericht kunnen leren.

Dit klopt, we leren dingen uit ervaringen. Toch is er een belangrijk onderscheid tussen leren in een thuissituatie of leren in een schoolse situatie. Waar leren in een sociale context voornamelijk bestaat uit het gedrag kopiëren van de ouder, leert een kind op school vooral nadenken voor zichzelf. En dit is niet eenvoudig.

Meer nog, op school wordt er van kinderen gevraagd om over dingen te leren die niet zichtbaar zijn in hun directe omgeving terwijl we van nature vooral dingen gaan leren door ze zelf te zien en na te bootsen.

Het is de cruciale taak van scholen om kinderen tot leren te brengen dat verder gaat als het intuïtieve. Laat ons als maatschappij naar school kijken als de plaats waar onze kinderen in de eerste plaats leren, en dit leren kan prima hand in hand gaan met welbevinden. De school moet rekening houden met thuissituaties of andere problemen,  maar school is niet verantwoordelijk om deze dingen op te lossen. Leren daarentegen, dat is 100% de verantwoordelijkheid van de school.

Het is de verantwoordelijkheid van de scholen en leerkrachten

Leerkrachten doen hun best en directeurs ploeteren vaak in moeilijk omstandigheden. Ik waardeer wat ze doen, maar erken ook dat het niet voldoende is. De ene school is de andere niet, maar globaal kunnen we beter. Het is niet omdat we zeggen dat er momenteel ruimte is voor verbetering, dat we leerkrachten niet waarderen.

Uiteraard gebeuren er ook goede dingen. Uiteraard zijn er veel bekwame leerkrachten. Maar we mogen benoemen dat het op sommige vlakken beter kan. Effectieve didactiek kan beter. Kennisgericht lesgeven (ja zelfs op een speelse manier) kan beter. Discipline en klasmanagement kunnen beter. En op sommige scholen is de slinger nu éénmaal te ver doorgeslagen richting ervaringsgericht leren of gaat er teveel lestijd verloren door zorgtijd.

Soms ligt het aan de randvoorwaarden op school, soms aan de opleiding van de leerkrachten, soms aan de moeilijke context waarin een school zich bevindt. Maar eigenlijk mogen dit geen excuses zijn.

Ken ik kleuterleerkrachten die doelgericht taalontwikkeld lesgeven, tuurlijk. Observeer ik lessen in scholen waarbij ik me vragen stel over het lage niveau, ook tuurlijk. Zelfs in het eerste geval van de bekwame leerkracht merk ik vaak op dat de lat momenteel te laag ligt.

Het was allicht niet de bedoeling, maar in veel scholen werd het afgelopen decennium de lat steeds lager en lager gelegd. Leerkrachten zijn vaak de eerste om dit te bevestigen. Het is nu ook de verantwoordelijkheid van leerkrachten en scholen om die lat terug hoger te leggen. Hoge verwachtingen stellen werkt, dat spreekt niemand tegen. Waarom doen we het dan niet?

Het is de verantwoordelijkheid van de ouders

Gaandeweg zijn we school minder belangrijk gaan vinden. School komt niet meer op de eerste plaats. Of althans leren komt niet meer op de eerste plaats. Ook ouders spelen een rol. Ik merk op dat sommige ouders zelf in het discours zitten “ach het is maar school”. Een dagje school missen voor een uitstapje is niet zo erg, want op een uitstap of op reis leert een kind ook belangrijke dingen, toch?

Elke dag school doet ertoe. Uitstapjes en reizen zijn voor in de weekends en vakanties. Je kind zonder geldige reden thuis houden, is aangeven dat je school minder belangrijk vindt.

Ouders willen soms hun kind ook afschermen van prestaties: “toetsen zorgen voor stress” hoor ik dan. Terwijl toetsen net een hele waardevolle manier is van inhoud verwerken en een toets ook leuk kan zijn: de leerling kan namelijk tonen wat die kan. We juichen allemaal onze sportatleten toe op olympische spelen, maar een tafelkampioenschap in het tweede leerjaar vinden sommige dan “te prestatiegericht”.

Terwijl mits kadering, dergelijke inoefenmethodes waardevol kunnen zijn. Dingen vanbuiten leren is misschien niet altijd leuk, maar wel zeer zinvol. Door te memoriseren wordt ons langetermijngeheugen groter en  ontlasten we het werkgeheugen, wat op zijn beurt ons dagelijks functioneren makkelijker maakt. Als de leerkracht bovendien in de klas inzet op effectieve instructie en automatiseren, kan de druk op verwachte steun van ouders afnemen. Goed huiswerk is namelijk huiswerk dat een leerling zelfstandig kan maken. Als een leerling niet in staat is huiswerk zelfstandig te maken, is dit nuttige informatie voor de leerkracht. We moeten onze kinderen leren dat presteren leuk kan zijn. Ieder op eigen tempo en ieder met zijn eigen talent. Maar vooruit gaan, dingen bijleren, dat is toch gewoon leuk?

Laat ons met beleid, schooldirecteurs, leerkrachten, leerlingen en ouders werk maken van opnieuw sterk onderwijs. Ik juich effectieve didactiek en kennisrijke curriculum toe, op voorwaarde dat dit met de nodige aandacht en zorg op scholen geïmplementeerd wordt. Een school is een sociale entiteit die het beste functioneert in verbinding met alle betrokken actoren. Het is aan het (school)beleid om voor leerkrachten ruimte te creëren om zich te professionaliseren, het is aan leerkrachten om doelbewuster les te geven, het is aan ouders om hun kinderen de boodschap mee te geven dat school belangrijk is. Van kleuteronderwijs tot secundair onderwijs, ongeacht de studierichting of finaliteit. School doet ertoe.

In het belang van mijn eigen kinderen hun onderwijs, waar ik als ouder ontzettend veel belang aan hecht, hoop ik van harte dat de tanker nu echt gekeerd kan worden. Want momenteel schieten we een hele generatie tekort. En dit realiseren is een gedeelde verantwoordelijkheid.

Esther Gheyssens is onderwijskundig pedagoog. Ze werkt als procesbegeleider bij Schoolmakers en geeft les aan de educatieve master van UGent en in de lerarenopleiding van Odisee.