‘Niks is mooier dan een moeilijke tekst doorworstelen en eindelijk begrijpen. ChatGPT berooft studenten van hun eigenwaarde, helaas’’

‘Onderwijs en leren zijn, tot spijt van wie het benijdt, blijvertjes’, schrijft leerkracht Grieks en Latijn Pieter Van den Bossche. Hij confronteerde zijn leerlingen van het derde middelbaar met de mogelijkheden en beperkingen van ChatGPt.

Er bestaan in het onderwijs twee soorten lefgozers. Zij die zonder verpinken aan hun leerkracht wiskunde durven toegeven een taak niet gemaakt te hebben en zij die oud-Grieks volgen. Voortdurend gefronste wenkbrauwen zijn hun deel, gevolgd door de gezuchte vraag wat ze daar nu eigenlijk mee zijn. Hoog tijd dus voor een experiment in de klas, met technologie die werkelijk heet van de naald is.

Ik oogst alom verbazing wanneer ik mijn leerlingen voor de eerste keer dit schooljaar vraag hun laptop boven te halen. Een derde jaar, dus vroege slachtoffers van de befaamde digisprong. Afgelopen lessen zijn we bezig geweest met de asigmatische aorist en ander lekkers. Ook Xenophon is de revue gepasseerd, een auteur uit de late 5^e eeuw voor Christus die in Athene opgegroeid is. Iemand van aristocratische komaf, dus in die tijd per definitie goed geschoold en ontwikkeld. Goede kennis van niemand minder dan Socrates, de grootste filosoof en meest irritante lastpost aller tijden. Iemand over wie wel een en ander te vertellen valt, met andere woorden.

Mijn leerlingen krijgen de opdracht via het online programma ChatGPT een samenvatting over Xenophon te maken en kwijten zich ijverig van hun taak. De chatbot antwoordt in eerste instantie heel beknopt – vijf luizige lijntjes om Xenophon te beschrijven, mijn god! – maar geeft uiterst gedwee gevolg aan de vraag om meer uitleg. De obligate anglicismen niet in aanmerking genomen, krijgen we best zelfs een bevredigend resultaat. Weliswaar gelardeerd met enkele bombastische uitspraken die in het Engels ongetwijfeld beter klinken, maar goed.

Tijd om een versnelling hoger te schakelen. Enkele leerlingen stellen voor een stuk Griekse tekst in te voeren en te vragen naar een vertaling. Benieuwd gooien we een stukje uit Xenophon in het chatvenster. Haast direct verschijnt een vertaling in het Nederlands. Lidwoorden bij eigennamen vertaalt het programma consequent waar dat niet nodig is, voegwoorden en partikels krijgen een verkeerde weergave en onvoltooide deelwoorden herkent onze chatbot niet. Resultaat is niet alleen schabouwelijk Nederlands, maar ook een vertaling die de lading van de brontekst hoegenaamd niet dekt.

Feedback die mijn leerlingen graag doorspelen aan het computerprogramma. Dat op zijn beurt onmiddellijk zijn excuses aanbiedt en toegeeft een AI-model te zijn en daardoor soms fouten te maken. Gevolgd door de plechtige belofte in de toekomst beter zijn best te zullen doen. Het wordt even stil in de klas. Tegen beter rationeel weten in hangt er zowaar medelijden in de lucht. De chatbot die inhoudelijk zwaar afgedroogd wordt en daarvoor nederig zijn excuses aanbiedt. Machine verslaat mens met straatlengte op vlak van beleefdheid.  

(Lees verder onder het artikel.)

Toch bekruipt me onwillekeurig een onbehaaglijk gevoel. Niets zo fake als dode materie die empathisch probeert te zijn, akkoord. Maar misschien is AI die nu een slechte vertaling aflevert, binnenkort voldoende bijgebeend om alsnog perfect literaire weergaves van klassieke teksten te produceren? Et alors? Literaire vertalingen van teksten uit alle mogelijke taalgebieden worden al eeuwenlang gebruikt door studenten en docenten, toch? Staat of valt de vraag rond het nut van artificiële intelligentie niet met hoe die te gebruiken?

Vergelijk het met een muziekinstrument leren bespelen. Decennialang al is niks zo zuiver en toonvast als de muziek die gegenereerd wordt door een computer. Toch zitten de muziekacademies nog steeds tjokvol met leerlingen die piano, gitaar of doedelzak leren spelen. Omdat het leerproces minstens even belangrijk is als het leerproduct. Om nog maar te zwijgen over het leerplezier. Niks mooier dan een moeilijke tekst doorworstelen en eindelijk begrijpen wat er staat, toch? Chatbots kunnen ons niet trots maken op onszelf, helaas.

Hoog tijd voor een korte bespreking in de klas. Het enthousiasme over deze nieuwe technologie blijkt al bij al vrij laag. ‘Vindt u dit niet gevaarlijk?’, vraagt een kritisch kijkende jongedame. Een evolutie die volgens haar linea recta naar een wereld leidt waarin de mensheid gedomineerd wordt door machines. Niet direct haar beeld van een rooskleurige toekomst, net omdat robotten en ander mechanisch tuig zo ver afstaan van wat menselijk is.

(Lees verder onder het artikel.)

Hoe waar is dat. Nieuwe technologie dient inderdaad enkel omarmd te worden als die de wereld ten goede komt. Onderwijs zou een vrijhaven moeten zijn waar kennis en vaardigheden aangereikt worden zonder schrale shortcuts die enkel focussen op het resultaat. Leren draait niet rond het schrijven van die ene geniale boekbespreking. Leren draait rond het lezen van dat boek. Al de rest is bijkomstig en dient in wezen enkel om te verifiëren of leerlingen gedaan hebben wat hun leraars van hen vroegen. Het Bildungsideaal staat zo haaks op wat digitale tools in de aanbieding hebben. Sociale media kunnen de klassieke berichtgeving net zomin vervangen als AI het kritisch denkvermogen van de mens.

Wanneer ik aarzelend opwerp of ChatGPT het studieproces zelf dan niet makkelijker maakt, krijg ik een zware veeg uit de pan. ‘Studeren is precies gelijk aan het doorworstelen van taaie brokken informatie, meneer! Wie direct het juiste antwoord heeft zonder de weg ernaartoe te kennen, heeft geen flauw benul van waar hij of zij mee bezig is.’ Er was een tijd waarin de zakrekenmachine verboden was op school. Sinusberekeningen dienden volledig uitgeschreven te worden op papier, wat makkelijk enkele uren kon duren. Wie daarop terugkijkt, kan niet anders dan opgelucht ademhalen.

Maar voor een programma als ChatGPT geldt niet wat voor een rekentoestel opgaat. Informatie is namelijk altijd gekleurd, door zoveel haast willekeurige factoren dat het zelfs ronduit gevaarlijk is enkel technologie te gebruiken als kortste weg naar ‘afgewerkte kennis’. Een open en democratische samenleving heeft de morele plicht om in kenniskaders te voorzien die gebaseerd zijn op wetenschappelijke en maatschappelijke consensus rond wat noodzakelijk is. Onderwijs en leren zijn, tot spijt van wie het benijdt, blijvertjes.

Uitdagend stelt de jonge snaak voor om de chatbot een moeilijkere vraag op te geven. Maak een vergelijking tussen Julius Caesar en Alexander De Croo. Toegegeven, de applicatie heeft gelijk wanneer ze typt dat de verschillen tussen Julius Caesar en Alexander De Croo groter zijn dan de overeenkomsten. Maar De Croo omschrijven als de huidige vicepremier en minister van Financiën van België… Tja. Mijn leerlingen kijken glunderend de klas in. Een gezonde kritische geest in combinatie met een goede portie parate kennis. Daar kan geen enkel technologisch wondermiddel tegenop. Ook niet in de toekomst.

Pieter Van den Bossche is leerkracht Latijn, Grieks en filosofie in Gijsegem.