‘Lerarentekort aanpakken? Diversiteit in brede zin kan hier ook deel van uitmaken’

‘Willen we iedereen inspireren om leerkracht te worden? Of horen sommigen er gewoonweg niet bij?’ schrijven Raïssa Peeters en Sophia Honggokoesoemo van LEVL, het vroegere Minderhedenforum.

‘Geen enkele school wil de eerste zijn, die de hoofddoek bij leerkrachten toelaat’ en ‘Een moeilijke zoektocht naar een stage voor de klas voor studenten met een hoofddoek’, zo kopten de Standaard en de Tijd respectievelijk eerder deze week. Is er echter niet al jarenlang een grote crisis aan de gang, genaamd het lerarentekort, in Vlaanderen en Brussel? Steeds minder 18-jarigen kiezen voor de lerarenopleiding. Zelfs al zou het aantal stabiel blijven, dan zitten we nog met een lerarentekort. Alles, of toch bijna, wordt uit de kast gehaald om het lerarentekort op te vangen. Het gaat om proeftuinen waarbij scholen buiten de lijntjes mogen kleuren om leerkrachten te behouden en te versterken, geld vrijmaken om leerkrachten naar Brusselse scholen aan te trekken, een nieuwe campagne opstarten die mensen inspireert om te kiezen voor de stiel, het aantrekkelijk maken van het beroep voor zij-instromers tot de mogelijkheid bieden van flexi-jobs. Over een focus op diversiteit blijft het opvallend stil. Zeker als het gaat om een vrouw die een hoofddoek draagt.

Hoewel bedrijven geleidelijk breder rekruteren met oog op meer diversiteit en inclusie, zeker gezien de krapte op de arbeidsmarkt, blijven vele scholen vasthouden aan verroeste waarden en ideeën als het gaat om levensbeschouwelijke tekenen. Via het platform ‘Beyond the headscarf’ maken we met de campagne #ikhebhiermijnwerkplek diverse organisaties en bedrijven die vrouwen met een hoofddoek insluiten zichtbaar. Het gaat hierbij om organisaties als Kruidvat, Odisee en Femma Wereldvrouwen. Onze samenleving is al decennialang in verandering. Ze is superdivers. Dit is onze realiteit en nog meer onze toekomst.  En ja, daarbij dragen sommige vrouwen ook een hoofddoek.

Werkzaamheidsgraad voorop?

De Vlaamse regering wil expliciet inzetten op de tewerkstelling van vrouwen met een migratieachtergrond: ‘Werk is dé sleutel tot integratie en participatie. Men bouwt een sociaal netwerk uit en levert een bijdrage aan de samenleving. Ook bijzondere aandacht gaat voor vrouwen met een migratieachtergrond, een groep van wie de tewerkstellingsgraad bijzonder laag is.’ Dit zijn niet onze woorden. Dit zijn de woorden van de Vlaamse regering, meer specifiek uit het Vlaams regeerakkoord (2019-2024). Iedereen aan het werk, want we willen de 80% werkzaamheidsgraad halen.

(Lees verder onder het artikel.)

Deze boodschap moet dan ook luid en duidelijk klinken. Dit geldt zogezegd ook voor vrouwen met een migratieachtergrond, inclusief zij die een hoofddoek dragen. Wel op een ander, zoals in de privésector, maar niet bij ons. Zeker niet op onze scholen, blijkt het daarna voorzichtiger. We willen wel een afspiegeling van onze samenleving, maar enkele profielen wissen we eruit.

Inclusie werkt echter niet op deze manier. Al te graag spreken we van een inclusieve samenleving, maar de definitie hiervan blijft vaak achterwege. Inclusie staat namelijk lijnrecht tegenover sociale uitsluiting. Exclusie of sociale uitsluiting ontstaat door de aanwezigheid van structurele uitsluitingsmechanismen. Deze mechanismen maken evenredig en gelijkwaardig participeren in de samenleving onmogelijk. Bij inclusie, daarentegen, neemt de samenleving achtergestelde groepen op en sluit ze in op alle terreinen van het leven. Ze legt op deze manier de nadruk en verantwoordelijkheid niet zozeer bij de individuele persoon of bij achtergestelde groepen. De focus ligt wél op de aansprakelijkheid van de samenleving om elke structurele vorm van uitsluiting te achterhalen en weg te werken, waardoor iedereen mee kan, los van herkomst, beperking, gender, seksuele geaardheid, geloof of levensbeschouwing. 

In tegenstelling tot wat de minister van Onderwijs eerder deze week toelichtte, is het dus niet noodzakelijk aan de (kandidaat-)leerkracht om zich aan te passen aan de keuzes van de school. Inclusie houdt in dat we los van o.a. gender, herkomst, religie, beperking of seksuele oriëntatiemensen expliciet insluiten. Daarbij wijzen we niet met de alleen als jij je aanpast-vinger, zo werkt inclusie niet. Het Plan Samenleven, geïnitieerd door de minister van Samenleven, moedigt diversiteit in het onderwijspersoneel aan en maakt er middelen voor vrij. De vraag is of dit ook mogelijkheden biedt voor meisjes en vrouwen met een hoofddoek in het onderwijspersoneel.

Hoofddoek als bijzaak

De schoolcontext verandert mee met de diverse samenleving en heeft oog voor kwetsbare groepen. Een uitsluiting van meisjes en vrouwen met een hoofddoek als leerkracht, is een signaal naar vele jongeren die dromen van een job als leerkracht, of ze een hoofddoek dragen of niet. Ze krijgen het gevoel dat niet iedereen erbij hoort. Dat niet iedereen leerkracht kan worden. Zo duwen we specifieke groepen nog meer in de precariteit en inactiviteit.

(Lees verder onder het artikel.)

Bij het al dan niet dragen van een hoofddoek staat het zelfbeschikkingsrecht voorop. Een verbod op levensbeschouwelijke tekenen beperkt daarbij de onderwijs- en tewerkstellingskansen van talloze vrouwen en meisjes, zonder dat ze zelf inspraak hebben. De hoofddoek mag op school geen issue zijn, ze is daar van ondergeschikt belang.  Laten we jongeren de unieke aspecten van de job leren kennen, los van levensbeschouwelijke tekenen en andere eigen kenmerken en hen inspireren en betrekken: alle leerkrachten zijn rolmodellen. Scholen met een diverser lerarenkorps hebben meer voeling met de leefwereld van alle kinderen. Het onderwijs kan groeien en met een effectieve representatieve een afspiegeling van de bevolking zijn door zich open te stellen voor heel wat innovatieve en creatieve oplossingen. Kunnen we diversiteit in de brede zin hier ook deel van laten uitmaken en omarmen? Willen we iedereen mee of sluiten we bij voorbaat al uit? Hebben we een lerarentekort of niet?

Raïssa Peeters en Sophia Honggokoesoemo zijn medewerkers van LEVL, de nieuwe participatieorganisatie in Vlaanderen en Brussel, die het Minderhedenforum opvolgt.