‘Laten we onze kennis gebruiken om de wereld beter te maken voor iedereen’

‘Universitaire ontwikkelingssamenwerking is  een investering in een betere wereld’, schrijven de vijf rectoren in een gezamenlijk opiniestuk. Ze hebben geen goed oog in de besparingen die momenteel op tafel liggen bij de partijen die onderhandelen over een nieuwe federale regering.

De bestrijding van voedselonzekerheid in Congo en Ethiopië. De bescherming van kwetsbare bevolkingsgroepen in Bolivia. De verbetering van de reproductieve gezondheid in Afrika. De ontwikkeling van aquacultuur en voedseltechnologie in de Mekong-delta. Onderzoek naar ziektes als malaria en ebola. Peruvianen weerbaarder maken tegen natuurrampen. Cultureel erfgoed beschermen in Cuenca. Etnieën verzoenen in het door burgeroorlog geteisterde Ethiopië.

Het is een greep uit de brede waaier van initiatieven die de Vlaamse universiteiten samen met partners in het Globale Zuiden realiseren via VLIRUOS, het programma voor universitaire ontwikkelingssamenwerking (UOS) van de Vlaams Interuniversitaire Raad (VLIR). Dit programma ontvangt jaarlijks ca. 32,5 miljoen euro van de federale overheid. Sinds 1998 werden maar liefst 2.421 projecten met 424 partnerinstellingen in 57 landen betoelaagd, voor een totaalbudget van 568 miljoen euro. De impact is aantoonbaar groot.

De impact is bovendien duurzaam. De projecten worden verankerd in een solide samenwerking tussen kennisinstellingen in noord en zuid. Ze beogen een gezamenlijke capaciteitsopbouw rond onderwijs, onderzoek en innovatie met tastbare regionale ontwikkeling als resultaat.

De drastische bezuinigingen in ontwikkelingssamenwerking die op de federale onderhandelingstafel landden, dreigen deze inspanningen voor mondiale ontwikkeling ernstig te verzwakken en zijn een majeure reden tot bezorgdheid.

Impact in noord en zuid

Klimaatverandering, pandemische dreiging, voedselschaarste en door repressie en geweld veroorzaakte migratiestromen zijn uitdagingen waar ook het ‘rijke noorden’ de gevolgen van draagt. Ze zijn globaal van aard en vragen een transnationale aanpak. Onze landen hebben bovendien verplichtingen die voortvloeien uit humanitaire overwegingen en internationaal recht. Ze dragen verantwoordelijkheid voor een gewelddadige geschiedenis van kolonisering die mee geleid heeft tot gefaalde staten, kunstmatige grenzen en economische afhankelijkheid.

De Vlaamse universiteiten nemen deze verantwoordelijkheid op voor mondiale problemen die iedereen aangaan. We doen dat in een samenwerking tussen gelijkwaardige partners, met respect voor lokale kennis en initiatieven. Wederkerigheid vormt de kern en dit leidt tot kennis- en capaciteitsopbouw in het zuiden en het noorden. Het zijn juist deze hechte samenwerking tussen kennisinstellingen die vaak tot structurele verbetering leiden, ver voorbij het bestrijden van symptomen of het bieden van traditionele, doorgaans tijdelijke hulp.

Bijzonder aan het VLIRUOS-programma is dat het ook de capaciteiten van de Vlaamse universiteiten bundelt. Het Institutional University Cooperation of IUC-programma is het vlaggenschip van VLIRUOS. Een IUC is een tienjarige samenwerking tussen een universiteit in één van onze partnerlanden en meerdere Vlaamse universiteiten en hogescholen. Het doel is de partneruniversiteiten te versterken, zodat zij hun rol kunnen vervullen als motor van verandering voor duurzame ontwikkeling in hun regio en land.

Een voorbeeld is de IUC met Quy Nhon University (QNU) in Vietnam. KU Leuven, UGent, UHasselt en HOGENT bundelen hun krachten om de rol van QNU te versterken in het verbeteren van de levensomstandigheden van lokale gemeenschappen in de Zuid-Centrale Kustregio en de Centrale Hooglanden van Vietnam. Zeven deelprojecten focussen op versterking van wetenschap en organisatie rond thema’s zoals voedseltechnologie, milieubeheer, duurzame energie, digitalisering van onderwijs en beter universiteitsbeheer.

Intellectuele kruisbestuiving

In het VLIRUOS-programma gaat veel aandacht naar het opleiden van studenten en onderzoekers in en uit het Globale Zuiden. Dat is essentieel om expertise op te bouwen en netwerken te versterken. De internationale studenten en onderzoekers zorgen ook voor nieuwe inzichten en diversiteit op onze campussen. Uitwisseling van en projecten voor studenten maken hen niet alleen beter voorbereid op problemen die het regionale overstijgen, maar komen ook verbreding van de vorming én specialisatie in hun opleiding ten goede.

De middelen van VLIRUOS gaan deels naar beurzen voor jonge buitenlandse talenten, bijvoorbeeld om een doctoraatstraject (deels) aan een Vlaamse universiteit af te ronden. Typisch voor deze ‘Zuidbeurzen’ is dat meer dan 90 procent van de doctoraatsstudenten terugkeert naar de thuisuniversiteit en er bijdraagt aan capaciteitsopbouw. Ze worden er katalysator voor nieuwe onderzoeks- en onderwijsprojecten in eigen land, en heel vaak ook voor gezamenlijke projecten met hun Vlaamse collega’s.

Veel alumni groeien door tot invloedrijke posities in de overheid, de bedrijfs- en academische wereld, en worden strategische gesprekspartners. Dit levert ons land aanzienlijke voordelen op tegen lage kosten. Deze netwerken zijn een hefboom om via academische diplomatie onze strategische positie, economie, en soft power te versterken op het wereldtoneel, en om Vlaanderen als toonaangevende en solidaire innovatieregio te positioneren.

Onze Zuidwerking gaat dus verder dan het bestrijden van acute crisissen. Vanuit duurzame samenwerking in onderzoek en onderwijs versterken we de capaciteit van toekomstige generaties om te anticiperen op de uitdagingen van morgen. We dragen zo bij aan de door ons en onze partners gewenste ontwikkelingspaden, maar ook aan het democratisch gehalte, de versterking van de rechtsstaat en de wetenschappelijke onderbouwing van het beleid. Universitaire ontwikkelingssamenwerking is een investering in sociale en economische stabiliteit.

Moreel kompas

Een drastische besparing op ontwikkelingssamenwerking zou een vreemd en verkeerd signaal geven aan onze jonge generaties, alsof de opbouw van duurzame relaties met de landen en gemeenschappen die het hardst worden getroffen door de globale uitdagingen plots van minder tel is. Willen we blijven werken aan een wereld waarin niemand achterblijft, waar sociale rechtvaardigheid centraal staat en waar kennis wordt ingezet om het welzijn van iedereen te verbeteren?

Universiteiten zijn bruggenbouwers tussen culturen en samenlevingen. Het zijn centra met grote maatschappelijke invloed hier en elders, die waarden zoals gelijkheid, duurzame ontwikkeling en mondiale samenwerking uitdragen en voortrekkers zijn in de bevordering van humaniteit en sociale rechtvaardigheid. Besparingen zouden deze vitale bijdrage en onze mondiale veerkracht verzwakken, en ook de eigen kennispositie van Vlaanderen en bij uitbreiding België ondermijnen. Laten we onze kennis gebruiken om de wereld beter te maken voor iedereen.

Jan Danckaert (VUB), Herwig Leirs (UAntwerpen), Luc Sels (KU Leuven), Rik Van de Walle (UGent), Bernard Vanheusden (UHasselt).