‘Gelukkig zijn er altijd leerkrachten geweest die zich bleven verzetten tegen opgelegde falende pedagogische principes’

‘De opgelegde didactiek en pedagogie van de laatste twintig jaar heeft niet opgebracht wat men ervan verwacht had’, schrijft pas gepensioneerd leerkracht Trudo Herman. Hij kan zich vinden in de reactie die daar vandaag steeds meer op komt, onder meer door onderwijsexpert Dirk Van Damme.

“Scholen verkwisten hun tijd met het aanleren van grammatica. Basiskennis is morgen al verouderd. Leerlingen moeten zelf hun inzichten en kennis opbouwen.”

Wenkbrauwen worden nu gefronst bij dit soort uitspraken van vijftien tot twintig jaar geleden. Men kon ze aantreffen in publicaties, vakliteratuur, uitgangspunten, handleidingen, rapporten en verslagen. Men kon ze horen op vergaderingen en studiedagen. Er ontstond beroering, in leraarskamers, en soms ook er buiten, zoals op een symposium in Gent (mei 2007), georganiseerd door de vereniging O-ZON (Onderwijs Zonder Ontscholing), als reactie op de toen dominante onderwijsvisies en dalende cijfers bij internationale peilingen.

O-ZON stelde o.a. deze actiepunten voor: “Respect voor en vertrouwen in de professionaliteit en ervaringswijsheid van leerkrachten. Herwaardering van basiskennis, basisvaardigheden en instructie. Geen doorgedreven individualisatie. Meer niveaubewaking. Beter benutten van talenten van alle leerlingen. Geen nivellering. Afremmen en afbouwen van bureaucratisering en grootschaligheid. Reductie van planlast.”

Vanuit de onderwijsstuurhutten kwamen er destijds weinig of geen reacties op deze nochtans dringende voorstellen. Intussen bleven de onderwijsresultaten verder dalen. Geen wonder dat veertien jaar later in een officieel rapport van de Commissie Beter Onderwijs (oktober 2021) vrijwel alle O-ZON-punten werden herhaald en bekrachtigd. Er werden nu 58 concrete voorstellen geformuleerd naar leerlingen, ouders, leerkrachten, lerarenopleidingen, directies, schoolbesturen, onderwijsverstrekkers, begeleidingsdiensten leerondersteuners, CLB’s, inspectie, politieke overheid en media toe. Zo werd o.m. het gestructureerd aanbieden van vakgebonden basiskennis en vaardigheden nogmaals met aandrang aangeprezen, waarbij er opnieuw werd verwezen naar de nog steeds verder dalende leerprestaties. In het rapport stond een belangrijke oproep om uit de loopgraven te komen voor het samenspel dat onderwijs heet.

Er kwam gelukkig iets meer reactie, en onderwijsexpert Dirk Van Damme, die zelf een heel eind werkte in, of aan het roer stond van diverse onderwijskabinetten, geeft al geruime tijd ridderlijk toe dat de opgelegde didactiek en pedagogie van de laatste twintig, dertig jaar niet heeft opgebracht wat men er van heeft verwacht. Dat siert hem. Klassikale instructie, feitenkennis, memorisatie en automatisatie werden immers verketterd.

(Lees verder onder de preview.)

Overal moesten dezelfde didactische werkvormen worden toegepast, ongeacht het vak, het niveau of de leeftijd van de leerlingen. Leerplannen werden ontdaan van belangrijke inhouden. Processen werd heilig verklaard en resultaten waren weinig van tel. Beheersing van de standaardtaal werd als minder belangrijk geacht. Doorgedreven differentiatie binnen de klas zorgde voor te grote planlast, te lage latten en te weinig excellentie.

Leerkrachten moesten veranderen in coaches en leeromgevingen ontwerpen die het leren zouden faciliteren. Maar het aantal leerlingen dat minder goed leest, schrijft of rekent, neemt nog verder toe. Het zal niet liggen aan het gebrek aan zelfsturing en differentiatie, aangezien we die net de laatste decennia ruimschoots hebben moeten binnenbrengen in klas. Er zijn nu leerlingen die in andere leercontexten zitten te wachten, individueel of in groep, tot ze nog eens les krijgen.

Gelukkig zijn er altijd leerkrachten en scholen geweest die zich bleven verzetten tegen opgelegde falende pedagogische of didactische principes en gekunstelde structuren. Steeds meer onderwijsinstellingen geven weer expliciet aandacht aan vakkennis en een effectievere onderwijsdidactiek in een duidelijk kader. Ze worden daar nu minder voor op de vingers getikt dan vroeger. De inspectieprincipes werden inmiddels wat verbeterd en er kwam meer ruimte en aandacht voor recente wetenschappelijke inzichten.

(Lees verder onder de preview.)

Op aanraden van de bovengenoemde Commissie Beter Onderwijs werd onlangs een nieuw onafhankelijk kenniscentrum ‘Leerpunt’ opgericht. Op de navormingsmarkt verandert er één en ander, maar het blijft opletten geblazen. Er zijn expertisecentra die uitstekend werk leveren, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek én ruime praktijkervaring, maar hier en daar staan nog altijd te algemene, generieke of vage romantische principes voorop, veelal bij ‘experts’ die weinig of geen ervaring hebben op de werkvloer, en hun ideeën of theorieën doorgaans nooit zelf in de praktijk hebben moeten brengen. Onderwijsmethodologie heeft de laatste decennia waarschijnlijk meer last gehad van verstarring dan het onderwijs zelf. De wetenschap over wat goed onderwijs is, lijkt in sommige loopgraven wat gestold.

Het zal niemand ontgaan dat er dit schooljaar verkiezingen zijn. Er liggen goede onderwijskaarten bij de vele bevlogen lesgevers en onderwijsmensen die de loopgraven blijven overstijgen, los van ideologie, dogma, macht of commercie, en die lesgeven beschouwen als een stiel, waarbij men samen mag zoeken, op schouders van vroegere generaties, hoe men zoveel mogelijk leerlingen hoger kan tillen. Scholen of hun werking worden best niet radicaal afgebroken en ontdaan van inhouden om er dan een soort Via dell’Impero te laten aanleggen met voor sommigen een veel duurder en aanbeden, maar voor velen een opgelegd en ontmanteld soort onderwijs. Onze kinderen zijn te belangrijk om te experimenteren met hun breinen. Dwingende staatspedagogie of -didactiek werpt weinig gezonde vruchten af, heb ik tijdens mijn loopbaan ervaren.

Ik wens alle actoren in het onderwijs, die zich met passie en gezond verstand ook dit schooljaar zullen inzetten om leerlingen te doen bloeien en groeien, veel vreugde en succes.