In de documentaire Een andere school schetst oud-leerling Johan Van Schaeren de ontstaansgeschiedenis van de eerste Vlaamse freneitschool. ‘Pas achteraf heb ik beseft wat voor impact de jaren in De Appeltuin op mij hebben gehad’, zegt hij.
Vandaag is basisschool De Appeltuin in Leuven een heel gewone freinetschool. Niets doet nog vermoeden dat die school halfweg de jaren zeventig werd opgericht door een groep idealistische ouders die hun buik vol hadden van het klassieke onderwijssysteem.
Ze begonnen met een alternatieve kleuterklas waar zo goed als alles kon en mocht. Al snel werd er ook lager onderwijs opgestart en verhuisde de school naar een oude hoeve aan de rand van een bos.
Urenlange bevlogen discussies over de beste pedagogische aanpak resulteerden uiteindelijk in de keuze voor de freinetpedagogie, die door een paar jonge en bijzonder gedreven leerkrachten in de praktijk werd gebracht. Zo werd De Appeltuin de eerste echte freinetschool van Vlaanderen.
De banken stonden er in u-vorm, de kinderen legden samen met hun leerkrachten de regels vast en leren gebeurde er bijna ongemerkt. Allemaal praktijken die ondenkbaar waren in het reguliere onderwijs van die tijd.
‘Wij moesten, bijvoorbeeld, nooit in de hoek staan terwijl dat in het gewone onderwijs van de jaren tachtig heel vaak gebeurde.’
Een van die leerlingen was filmmaker Johan Van Schaeren. Hij was zeven jaar oud toen hij in De Appeltuin startte. In de twee uur durende documentaire Een andere school, die vanaf deze week in Vlaamse bioscopen draait, reconstrueert hij de ontstaansgeschiedenis van zijn oude school, en tussendoor ook die van de freinetpedagogie.
Terzelfdertijd is de film het verhaal van een generatie die niet alleen droomde van een andere, vrijere samenleving, maar die ook eigenhandig probeerde op te bouwen.
Besefte u als kind dat u naar een wel heel bijzondere school ging?
Johan Van Schaeren: Ik voelde wel dat onze school anders was, maar ik kon het niet echt plaatsen. Wij spraken onze leerkrachten met de voornaam aan en het ging er bij ons ook lang niet zo streng aan toe als in andere scholen. Wij moesten, bijvoorbeeld, nooit in de hoek staan terwijl dat in het gewone onderwijs van de jaren tachtig heel vaak gebeurde.
Dat ook de pedagogie helemaal anders was, heb ik pas veel later beseft. Gaandeweg merkte ik dat de impact van De Appeltuin veel groter was geweest dan ik vermoedde. Dat is meteen ook de reden waarom ik de film heb gemaakt.
Waaruit blijkt die impact dan?
Van Schaeren: In de loop der jaren heb ik gemerkt dat ik op een andere manier naar werk kijk dan de meeste mensen. Of beter: ik maak geen onderscheid tussen werk en vrije tijd. Ik ben ook heel gedreven om te doen wat ik wil doen. No matter what. De rode draad door mijn werk is dat ik altijd mijn eigen interesse volg.
De Appeltuin was lang niet de enige alternatieve school die in die periode de deuren opende.
Van Schaeren: In de jaren zeventig waren er inderdaad heel wat ouders die hun kinderen niet naar het traditionele onderwijs wilden sturen en daarom samen met gelijkgestemden zelf een schooltje oprichten. Nog voor ik naar De Appeltuin ging, had mijn moeder bijvoorbeeld al een kleuterschool opgestart in het Waasland.
Er werden ook veel plannen gesmeed die nooit werkelijkheid werden en de schooltjes die er wel kwamen, botsten op den duur vaak op hun grenzen. Om een school echt levensvatbaar te maken, heb je nu eenmaal meer nodig dan de overtuiging dat het anders moet.
Hoe komt het volgens u dat De Appeltuin nog altijd bestaat terwijl veel vergelijkbare scholen uit die periode al lang zijn verdwenen?
Van Schaeren: Dat heb ik me ook vaak afgevraagd. Voor een stuk zal dat wel toeval zijn, maar het heeft zeker geholpen dat er ouders bij waren betrokken die goed konden organiseren, die in staat waren om een vzw op te richten en die wisten hoe ze subsidies moesten aanvragen.
Daarnaast konden ze ook een paar jonge leerkrachten naar Leuven halen die de freinetpedagogie heel goed in de praktijk konden brengen. Daardoor werd De Appeltuin een heel inspirerend voorbeeld. De school heeft er zelfs aan bijgedragen dat de freinetpedagogie hier echt is aangeslagen.
Vandaag zijn er zelfs nergens ter wereld zoveel freneitscholen als in Vlaanderen.
Van Schaeren: Dat komt voor een stuk doordat het Go! gemeenschapsonderwijs nogal wat freinetscholen geadopteerd heeft en er in Gent verschillende stedelijke freinetscholen zijn. Wat wellicht ook heeft meegespeeld, is dat de freinetpedagogie altijd heel open en flexibel is geweest en zich aan de veranderende tijden wist aan te passen.
De drukpers, bijvoorbeeld, die grondlegger Célestin Freinet in scholen introduceerde om de teksten die de leerlingen schreven snel te kunnen vermenigvuldigen, heeft het freinetonderwijs al vroeg door computers vervangen.
‘Volgens sommige pioniers zijn er vandaag te veel scholen die de freinetpedagogie louter als uithangbord gebruiken.’
Die bereidheid om veranderingen te omarmen, is volgens de leerkrachten die ik sprak zowel de kracht als de zwakte van de pedagogie. Het gevolg is in elk geval dat er in het freinetonderwijs verschillende groepjes ontstaan die allemaal op een andere manier tewerk gaan.
Heel wat aspecten van de freinetpedagogie zijn ondertussen door reguliere scholen overgenomen. Een goede zaak toch?
Van Schaeren: Dat klopt. Toen ik naar De Appeltuin ging, was het contrast met gewone scholen veel groter dan nu. Dat komt blijkbaar doordat de twee systemen in de loop der jaren naar elkaar zijn toegegroeid. Freinetscholen zijn wat klassieker geworden terwijl gewone scholen sommige freinetpraktijken hebben overgenomen.
Sommige pioniers zijn daar blij mee. In hun ogen is elk onderdeeltje dat wordt overgenomen een stap in de goede richting. Anderen hebben daar grote bedenkingen bij. Zij vinden dat het freinetlabel tegenwoordig te vaak als een soort uithangbord wordt gebruikt. Volgens hen is freinet zo’n fundamenteel andere manier van onderwijs organiseren dat een mengvorm niet kan werken.
Vandaag duiken er her en der weer initiatiefgroepen op die een nieuwe school willen starten.
Van Schaeren: Ik heb me al vaak afgevraagd of een initiatief als De Appeltuin nu nog mogelijk zou zijn. Ik denk van wel, er zijn nu ook weer ouders die zich van het klassieke onderwijs afkeren. In de aanloop naar de lancering van de film lieten verschillende ouders me weten dat ook zij met zoiets bezig zijn. Blijkbaar is er opnieuw behoefte aan een ander soort onderwijs dat meer aan de grote diversiteit onder de leerlingen beantwoordt.
Meer informatie en speeldata van ‘Een andere school’ vindt u hier.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier