‘Erken het leraarschap als heftig beroep’

‘De job van leerkracht is meer dan een knelpuntberoep’, schrijft Geert Kelchtermans. ‘Tijd om dat te erkennen en passend te waarderen.’ Daarmee reageert hij op de  nieuwste aflevering van De leraarskamer van Knack waarin leerkrachten het hebben over die ene leerling die ze nooit meer zullen vergeten.

Wellicht zullen veel niet-leraren ze met een welwillende glimlach afdoen als sympathieke anekdotes, de verhalen uit de Leraarskamer over de leerling die ze nooit zullen vergeten. Leraren zullen ze allicht met meer aandacht lezen, stevig knikken en dan even de blik op oneindig stellen en voor hun geestesoog zelf de leerlingen laten passeren die zij nooit vergaten. Dit soort verhalen en herinneringen onthult immers een wezenlijke dimensie van het leraarschap die nog veel te weinig ernstig genomen wordt.

Leraarschap betekent immers onvermijdelijk in relatie staan met leerlingen, met de toekomstige generatie. Als professional verantwoordelijkheid opnemen in die relatie vraagt van de leraren zowel expertise als engagement. Expertise verwijst naar de deskundigheid -kennis, vaardigheden, houdingen- van leraren om rijke leer-en ontwikkelingskansen te creëren voor de leerlingen. Om hen de doelen van het leerplan zo goed mogelijk te helpen bereiken. Engagement geeft aan dat het om meer gaat dan een instrumentele verhouding om zo efficiënt en effectief mogelijk leerresultaten te bereiken. Engagement verwijst naar een betrokkenheid op de unieke persoon van de ander. Een ethische, zorgende relatie, waarbij men zich verantwoordelijk voelt en dus ‘antwoord’ probeert te geven op de educatieve noden van die leerling.

Over de juistheid van dat antwoord heeft men als leraar nooit zekerheid. In hun dagelijkse onderwijspraktijk zien leraren zich gedwongen om talloze keren een oordeel te vellen over een concrete situatie, vraag, probleem. In dat oordeel maakt men altijd waardengebonden keuzes. Zelfs in kleine, ogenschijnlijk louter technische kwesties. Bijvoorbeeld de afweging: “ga ik naar een volgende fase in de les, of geef ik toch nog een extra voorbeeld omdat sommige leerlingen duidelijk nog niet helemaal mee zijn?” In het antwoord zal de leerkracht niet alleen rekening houden met de inschatting over wat hier en nu het beste leerresultaat geeft, maar zit onvermijdelijk ook een ethische afweging: ook de zwakkere leerlingen meekrijgen of vermijden dat de sterkere leerlingen zich vervelen? En dat alles speelt zich af in een fractie van een seconde.

Daarenboven beschikken leraren niet over een onbetwiste en zekere basis voor hun oordeel. Niets of niemand kan de zekerheid bieden dat deze aanpak hier, nu en voor deze leerlingen het meest passend is. Anderen kunnen het dus oneens zijn met die keuze. Leraren kunnen en zullen aangesproken worden op hun beslissingen en de waarden die ze daarin laten doorwegen.

Als dat gebeurt kunnen ze hun afwegingen, keuzes, inschattingen enz. toelichten, maar zonder dat ze zich daarbij kunnen indekken met een onaantastbaar gezagsargument. Ook de herinneringen uit de Leraarskamer laten zien dat het inzetten van expertise en engagement geen garantie bieden op ‘succes’.

(Lees verder hieronder.)

Of beter, dat het ‘effect’ dat men als leraar heeft bij leerlingen vaak verrassend is, onvoorspelbaar of zelfs pas jaren later zichtbaar wordt (als je het al te zien krijgt als leraar…). Daarom wordt het leraarschap gekenmerkt door structurele kwetsbaarheid. Met structureel bedoel ik dat het niet gaat om een persoonlijkheidseigenschap, laat staan om een tekort of zwakte van de individuele persoon.

De kwetsbaarheid is inherent aan het beroep van leraar. Het erkennen, uithouden en zelfs omarmen ervan maakt deel uit van de specifieke professionaliteit van het leraarschap. Net zoals de onvermijdelijke emoties die ermee gepaard gaan. Dat wordt duidelijk in de getuigenissen over de leerlingen die men nooit zal vergeten: de verrassing, vreugde, onmacht, verdriet, frustratie… Het zijn veelzeggende en belangrijke verhalen: gecondenseerde en exemplarische voorbeelden van de grootse kwesties die het leraarschap kleuren. Engagement -met zijn morele en emotionele implicaties- maakt wezenlijk deel uit van professioneel leraarschap. Even wezenlijk als expertise. En dat blijft nog al te vaak afwezig in het gangbare denken en spreken over het leraarschap.

En wellicht is die miskenning wel net een van de belangrijkste redenen waarom leraren vaak voortijdig het onderwijs inruilen voor een andere job. Hoog tijd dus om het leraarschap niet alleen te erkennen als knelpuntberoep, maar ook als ‘heftig beroep’. Te erkennen én passend te waarderen.

Geert Kelchtermans is hoogleraar onderwijspedagogiek aan de KU Leuven.