‘Het is tijd om te bewijzen dat onze mooie woorden over dekolonisatie, wereldwijd engagement, en kritisch wereldburgerschap geen lege kreten zijn’, schrijven drie docenten van de UAntwerpen. ‘De nieuwe rectorploeg heeft nu de kans om de waarden waar deze universiteit prat op gaat – democratie, inclusiviteit en respect voor mensenrechten – eindelijk om te zetten in daden.’
Het nieuwe academiejaar is begonnen, en met een verse rectorploeg lijkt er een frisse wind door de Universiteit Antwerpen te waaien. De verwachtingen zijn hooggespannen: zal deze verandering de universiteit eindelijk richting haar mondiale verantwoordelijkheid sturen? Of blijft het bij een licht briesje dat wat stof doet opwaaien, zonder echte impact? In een wereld die schreeuwt om gerechtigheid, en waar universiteiten een sleutelrol in kunnen spelen, staat UAntwerpen op een cruciaal kruispunt. Het is tijd om te bewijzen dat onze mooie woorden over dekolonisatie, wereldwijd engagement, en kritisch wereldburgerschap geen lege kreten zijn.
Terwijl Israël ongestoord doorgaat met de vernietiging van Palestijnse en Libanese levens, ondanks veroordelingen van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) en het Internationaal Strafhof (ICC), blijft de internationale gemeenschap verlamd toekijken. Het resultaat? Een verdere afbrokkeling van vertrouwen in de universaliteit van mensenrechten en een onthulling van de schrijnende hypocrisie van het Westen. In dit morele vacuüm wordt het des te dringender dat universiteiten hun verantwoordelijkheid opnemen. Helaas, dat gaat blijkbaar niet vanzelf. Pas na weken van protest, bezettingen en luidruchtige studenten die de universiteiten wakker schudden, kwamen onze Vlaamse alma maters schoorvoetend in beweging. Wat we zagen, was geen ethisch leiderschap, maar crisismanagement in zijn meest doorzichtige vorm.
UAntwerpen bleef niet achter in deze passieve parade. Toen studenten hun tenten opsloegen in de Agora en eisten dat de banden met Israëlische instellingen verbroken zouden worden, vond de toenmalige rector, Herman Van Goethem, het gepast om hen te sussen met een verwijzing naar de ethische commissie voor mensenrechten en veiligheid (MiHRS). Deze commissie, opgericht in mei 2023, werd steevast gepresenteerd als het ultieme democratische instrument om de universiteit door lastige en gevoelige beslissingen te loodsen. Van Goethem verzekerde dat de commissie, met haar expertise, op objectieve wijze de samenwerkingen met Israëlische instellingen zou beoordelen. “Transparantie” en “openheid”! Juist ja.
Maar al snel werd duidelijk dat veel studenten en personeel niet gerustgesteld waren. De MiHRS werd door velen gezien als een vertragingstactiek, een rookgordijn om echte actie uit te stellen. Meer dan 1000 academici in Nederland hadden al eerder soortgelijke ethische commissies publiekelijk verworpen als bureaucratisch geknoei. Toch bleef de belofte hangen dat de MiHRS een objectief oordeel zou vellen. En wat gebeurde er? De commissie onderzocht de samenwerking met de Hebrew University. De conclusie? Hebrew University is medeplichtig aan mensenrechtenschendingen. Het advies? Glashelder en bindend: de banden moesten verbroken worden.
Maar toen kwam de verrassing. Tot ieders verbazing besloot Van Goethem dit bindende advies simpelweg naast zich neer te leggen. Waarom? Omdat de universiteit vergeten was om de rector van de Hebrew University zelf even te vragen naar zijn betrokkenheid. Natuurlijk, wie kan er beter oordelen over medeplichtigheid aan mensenrechtenschendingen dan degene die er mee van profiteert? Logisch, toch? Van Goethem’s persoonlijke en bedenkelijke opinies, die hij deels via de media naar buiten bracht, kregen plotseling voorrang boven de deskundige en objectieve aanbevelingen van de commissie die hij zelf in het leven had geroepen. “Transparantie en openheid”, zei u? Juist, ja. Dít is blijkbaar hoe een universiteit die beweert voor mensenrechten te staan handelt.
Ondanks maanden van protest blijft UAntwerpen zich dus verschuilen achter bureaucratische procedures en vage excuses. Democratie, inclusiviteit, ethisch leiderschap? En dat terwijl de juridische verplichtingen van de universiteit – en andere Vlaamse instellingen – eigenlijk keihard zijn: internationale mensenrechten en internationaal recht gelden ook hier. Volgens een recent juridisch memorandum, opgesteld door onze eigen gerenommeerde experten in internationaal recht, is de Belgische Staat namelijk internationaal verantwoordelijk voor wat de universiteiten doen. Dit betekent dat de internationale verplichtingen van de Belgische Staat ook gelden voor de universiteit. Het gevolg? De enige juiste actie is stoppen met elke samenwerking met instellingen die direct of indirect betrokken zijn bij schendingen van internationaal mensenrecht en internationaal humanitair recht in Gaza en de bezette Palestijnse gebieden. Geen kwestie van keuze, maar van juridische verantwoordelijkheid.
Misschien dat de nieuwe rectorploeg onder leiding van Herwig Leirs wél de moed vindt om dit aan te pakken. Hoewel zijn eerste uitspraken erop wijzen dat hij in Van Goethems voetsporen wil treden en het advies wil negeren, is er nog hoop. Niet enkel omdat we dat allemaal verwachten van een moreel handelende universiteit, maar omdat de wet het dus vereist. Een petitie, gelanceerd door studenten en personeel van UAntwerpforPalestine, roept de nieuwe leiding op om eindelijk verantwoordelijkheid te nemen. Ook aan andere universiteiten, zoals de UGent, worden rectoren herinnerd aan eerdere beloften. Bijna alle Belgische universiteiten dobberen immers in hetzelfde wrakke bootje van vrome verklaringen en ongemakkelijke samenwerkingen met Israëlische instellingen.
Als UAntwerpen écht de toekomst mee wil bepalen, zoals haar slogan zo mooi zegt, is dit het moment om te laten zien dat ze het serieus meent. Mooie woorden? Die hebben we genoeg gehoord. Het is tijd voor actie. De nieuwe rectorploeg heeft nu de kans om de waarden waar deze universiteit prat op gaat – democratie, inclusiviteit en respect voor mensenrechten – eindelijk om te zetten in daden. Moed tonen in tijden van crisis is nooit eenvoudig, maar zoals onze eigen juridische experts zeggen: dit is geen kwestie van politieke voorkeur, maar van naleving van internationaal recht.
De universiteit staat op een kruispunt. De keuze die we maken, bepaalt niet alleen onze toekomst, maar ook onze geloofwaardigheid. Als leden van deze gemeenschap kijken we niet vanaf de zijlijn toe. We blijven spreken en handelen – totdat mooie woorden eindelijk plaatsmaken voor échte daden.
Gert Van Hecken, Hoofddocent, Instituut voor Ontwikkelingsbeleid (IOB)
Matthias De Groof, Docent, Faculteit Sociale Wetenschappen.
Tomaso Ferrando, Docent, Faculteit Rechten & Instituut voor Ontwikkelingsbeleid (IOB).
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier