‘Bureacratie hindert verblijf toponderzoekers: nefast voor het imago van België als gastland voor internationaal talent’

Mario Cools van denktank Eleni staat stil bij een aantal pijnpunten in het huidig Belgisch visumbeleid,dat academischie toponderzoekers in de illegaliteit duwt.

De Belgische universiteiten en academische onderzoekslaboratoria zijn uitgegroeid tot cruciale pijlers van innovatie, een ontwikkeling die nauwlettend gevolgd en erkend wordt door nationale en internationale instanties. Volgens een artikel van de Nationale Bank van België is het innovatievermogen van het land aanzienlijk, met een solide basis in octrooigegevens die de vooruitgang en creativiteit binnen de academische wereld belichten. Deze bevindingen worden verder onderstreept door de Global Innovation Index van 2023, waar België uitblinkt op verschillende kerngebieden: het onderwijs (6de beste in de wereld), de dichtheid van onderzoekers (8ste beste in de wereld), de investeringen in onderzoek en ontwikkeling (6de beste in de wereld), en de kenniswerkers (4de beste in de wereld).

Elk van deze sterktes draagt bij aan de vorming van een omgeving waar onderzoek niet alleen floreert, maar ook een tastbare impact heeft op de economische dynamiek en het concurrentievermogen van het land. In de steeds sneller veranderende wereld van vandaag positioneert België zich als een land dat niet alleen waarde hecht aan de academische prestaties maar deze ook omzet in innovatieve doorbraken die zowel de maatschappij als de markt transformeren.

Om het innovatievermogen te kunnen blijven waarborgen, is het noodzakelijk dat internationale profielen worden aangetrokken. Echter, de veel ruimere asiel – en migratie problematiek in ons land, laat zich ook hier sterk voelen. Vanaf 1 maart 2023 moeten aanvragen gebeuren via het zogenaamde Uniek Loket, waar de aanvraag voor de gecombineerde vergunning (“single permit”), dit is de gecombineerde aanvraag van zowel verblijfsvergunning als werkvergunning, moet worden ingediend.

Een bijzonderheid is dat het statuut van onderzoeker door de Europese Richtlijn 2016/801 geregeld wordt. Hierdoor is de toekenning enkel beperkt in tijd. Vooral vernieuwingen van de gecombineerde aanvraag, dit zijn de verlengingen van een reeds uitgereikte vergunningen, zijn problematisch aangezien onderzoeksfinanciering vaak onzeker is (slechts een gering percentage van ingediende projectvoorstellen wordt gegund) en contractverlengingen pas mogelijk zijn na het succesvol werven van onderzoeksfinanciering.

(Lees verder onder de preview.)

De kern van het probleem ligt bij de verlenging van de gecombineerde vergunning. Deze procedure duurt vaak maanden, wat aanzienlijke stress en onzekerheid veroorzaakt voor de betrokken actoren. In de academische wereld waar contracten vaak van bepaalde duur zijn, kan dit leiden tot situaties waarin hoogopgeleid personeel, wachtend op de vernieuwing van hun vergunning, illegaal in het land verblijft. Dit brengt hen niet alleen in een precaire socio-economische positie, maar veroorzaakt ook psychologische stress door de angst voor illegaliteit en de daarmee gepaard gaande onzekerheid.

Een ander facet van deze problematiek is de impact op het imago van België als gastland voor internationaal talent. Hoogopgeleide professionals, essentieel voor de academische en onderzoekswereld, ervaren vaak een gevoel van onderwaardering. Dit kan leiden tot een verminderde aantrekkelijkheid van België als bestemming voor internationaal talent, wat op zijn beurt een negatief effect kan hebben op de academische en onderzoeksgemeenschappen in het hele land. Bovendien heeft de persoonlijke situatie eveneens vergaande gevolgen op het daadwerkelijk voeren van onderzoek, het verkrijgen van nieuwe financiering en desgevallend de kwaliteit van het geleverde werk.

De oplossing voor deze problemen vereist een gecoördineerde aanpak. Ten eerste moet de procedure voor de vernieuwing van de gecombineerde vergunning aanzienlijk worden versneld, vooral voor diegenen die reeds in België verblijven. Dit zou niet alleen de onzekerheid voor de aanvragers verminderen, maar ook de Belgische reputatie als een aantrekkelijke en gastvrije bestemming voor internationale academici versterken. Daarnaast is een betere taalondersteuning essentieel. Meertalige aanspreekpunten kunnen hierbij de internationale onderzoekers verder faciliteren.

Tot slot is er een dringende behoefte aan het perspectief van een langere termijn dan de korte termijn contracten waarmee onderzoekers vaak geconfronteerd worden. De wetgeving (Artikel 61/13/12 van de Vreemdelingenwet  en artikel 105/89 van de Vreemdelingenbesluit) staat toe, dat na voltooiing van het onderzoek in België, de onderzoeker gemachtigd kan worden om zijn verblijf met maximum 12 maanden te verlengen, teneinde werk te zoeken of een onderneming op te richten.

Een automatische verlenging van de gecombineerde vergunning met een aantal maanden zou verhinderen dat de internationale onderzoekers steeds opnieuw een nieuwe aanvraag moeten indienen en vermijden dat ze in een oneindige lus van aanvragen terechtkomen.

Mario Cools is Hoogleraar Transport en Mobiliteit aan de Universiteit Luik. Hij is lid van de denktank Eleni.