Brusselse jongeren over seks: ‘Je mag niet louter masturberen om te masturberen’

Dat het gevoelige materie is, toonden de protesten, brandstichtingen en betogingen van afgelopen week. Maar hoe denken Brusselse jongeren met een diverse culturele achtergrond over seks?

Is het raar om op je elfde al te masturberen?’ ‘Een eerste keer anaal, dat moet toch pijn doen?’ ‘Sperma slikken of een open relatie hebben, is dat fout?’ Maar ook: ‘Iemand heeft me eens betast en dat vond ik niet fijn. Wat kan ik doen?’ Aan het einde van de workshop gebruiken de leerlingen van de Kunsthumaniora in Laken een QR-code om anoniem vragen te stellen. Seksuologe Jacoba Cuppens geeft antwoorden. Eerder mocht de klas al doorsneden van een clitoris en een penis tekenen en werd er gepeild naar hun parate kennis. ‘Squirten, dat is wanneer een opgewonden vrouw hard begint te spuiten’, zegt een leerling. Cuppens noemt een kat een kat. ‘Mensen, wat weten jullie over het spiraaltje, glijmiddel, rukken, gender, intersekse, de G-spot en plasseks?’

De druk om maagd te blijven heeft heel mijn adolescentie overschaduwd.’ Sevgi, studente

De workshop maakt deel uit van een project van het theatergezelschap TINT, dat met jongeren een stuk over seksualiteitsbeleving maakt en daarmee door Brussel en Vlaanderen wil toeren om het thema meer bespreekbaar te maken. Hoe gevoelig het kan liggen, bleek vorige week. In Charleroi werd in vier scholen brandgesticht uit protest tegen de verplichte invoering van enkele uren seksuele opvoeding in het zesde leerjaar van de lagere school en het vierde jaar secundair onderwijs. Vlaanderen deed het omgekeerde: eerder deze maand tilde het de lessen uit het leerplan vanaf het derde jaar secundair onderwijs. Maar of lessen seksuele opvoeding nu verplicht of optioneel zijn: hoe werk je rond seksualiteit in hyperdiverse klassen waar behoeften, achtergronden en ook het taalgebruik met betrekking tot seks erg verschillen?

Leerkrachten hoeven niet te wanhopen. Niet alle workshops of lessen seksuele voorlichting botsen op weerstand, zeker niet in goed gemengde klassen. ‘In mijn klas zaten christenen, moslims en boeddhisten’, vertelt de 18-jarige Brussels-Vietnamese Manon*, die naar school ging in Tervuren. ‘We praatten heel open over seks en verliefdheid. Over hoe de eerste keer was verlopen, bijvoorbeeld. De meesten van mijn Marokkaanse vrienden hadden het ook al gedaan. Tijdens de erg biologisch opgevatte lessen voorlichting leek niemand zich te schamen.’ Toch kan de materie ook wringen. ‘Natuurlijk mag je niet inboeten aan kennisoverdracht’, zegt de Brusselse seksuologe Zina Hamzaoui, een moslima. ‘Seksuele gezondheid is heel belangrijk. Praten over geslachtsdelen mag geen probleem zijn, ook niet in het basisonderwijs. Je moet het wel opbouwen. Zomaar tegen een zestienjarige zeggen dat je het over de clitoris zult hebben, terwijl die daar thuis nog nooit over heeft horen praten, kan alle deuren dichtgooien.’

Kinderen opvoeden met seksuele voorlichting is geen optie, wel een plicht.’ Zina Hamzaoui, seksuologe

(Lees verder onder de preview)

Voorhuwelijkse seks

Schaamte is universeel, maar kan worden versterkt door religieuze en culturele achtergronden. En heel veel leerlingen brengen die mee naar school. Een van de belangrijkste dogma’s is dat voorhuwelijkse seks ongepast is. Dat geldt niet alleen voor moslims, maar bijvoorbeeld ook voor duizenden Belgische Syrisch-orthodoxe christenen. Zodra je getrouwd bent, is in de islam alles toegestaan, behalve seks tijdens de menstruatie en anale seks. ‘Vóór alles ben ik seksuologe’, zegt Hamzaoui. ‘Als jongeren me zeggen dat ze seks voor het huwelijk hebben, wie ben ik dan om dat abnormaal te vinden? Ik probeer hen gewoon te begrijpen. Maar vanuit mijn positie als moslima verdedig ik wel seks binnen het huwelijk. Dat is nu eenmaal de religieuze norm. Het huwelijk laat een sterkere adoratie van God toe. Het seksuele genot dat je elkaar geeft, is serener en zo kun je nog meer naar God toeleven. Tijdens mijn therapiesessies, maar ook in mijn workshops in Brusselse scholen en moskeeën, nodig ik mensen uit om op voorhand veel met elkaar te praten en elkaar zo goed mogelijk te leren kennen.’ Het dogma over voorhuwelijkse seks verklaart ten dele de bezorgdheid over de lessen seksuele voorlichting op school, waarbij veel aandacht gaat naar contraceptie en veilige seks. ‘Daar moet ook over gepraat worden’, zegt de Syrisch-orthodoxe diaken Ismael. ‘Maar praten over condooms roept bij adolescenten wel bijkomende vragen op. Waarom mogen zij geen relatie hebben en anderen wel, bijvoorbeeld?’

Jongeren die opgroeien met de boodschap dat seks alleen binnen het huwelijk kan, weten ook hoe belangrijk maagdelijkheid is. De Antwerps-Turkse studente Sevgi* reageert heftig. ‘De druk om maagd te blijven heeft heel mijn adolescentie overschaduwd. Het wordt er van kleins af aan ingelepeld, vooral door de moeders. Je houding wordt gecorrigeerd. Spreid je benen niet als je zit. Doe er alles aan om te vermijden dat jongens je verleiden. Blijf maagd tot je getrouwd bent, anders schend je de eer van je familie. Dus heeft een vrouw geen recht op voorhuwelijkse seks. Zelfs vriendinnen kunnen je verstoten.’

Maar hoe kunnen tieners – zeg maar wandelende hormonenbommen – zich zo lang inhouden? Mogen ze bijvoorbeeld af en toe eens masturberen om stoom af te laten? De meningen zijn verdeeld. De moslimfeministische Brusselse jongerenwerkster Amina redeneert vanuit haar geloof in het huwelijk. ‘Wij bouwen op naar dat moment van seksuele uitwisseling tussen twee mensen. In die zin kan masturberen voorkomen dat je te vroeg seks hebt.’ Volgens Hamzaoui kan een goede levenshygiëne helpen: aan sport doen, op tijd gaan slapen en bedachtzaam omspringen met sociale media. ‘Ook aandacht voor het spirituele kan seksuele impulsen verminderen. Blijf je zelfs daarna behoefte hebben aan seks, dan kan het. Je mag alleen niet louter masturberen om te masturberen.’

Schaamteteveel

Het religieuze aspect is één ding. Voor veel jongeren komt daar ook een culturele dimensie bij, en die is vaak dwingender. ‘In veel moslimgezinnen spreekt men uit schaamte niet over seks’, zegt islamleraar en jongerenbegeleider Mohamed Chatouani. Voor die schaamte bestaat een Maghrebijnse uitdrukking: hchouma (fonetisch: heetchjouma), wat zoveel betekent als: ‘Sssst, bij ons spreken we niet over seks, liefde en emoties.’ Hamzaoui: ‘Schaamte, maar dan in de zin van je gereserveerd opstellen, maakt deel uit van ons geloof. Maar die terughoudendheid mag je niet belemmeren kennis op te doen, ook niet over seksualiteit. Hchouma daarentegen is een teveel aan schaamte. Meerdere generaties ouders zijn ermee opgegroeid, met alle kwalijke gevolgen van dien. Hoe kan een adolescent verlangen begrijpen en onder controle houden als er thuis geen plaats is om erover te praten? Tegelijk krijgen ze op school de boodschap: doe maar, ontdek jezelf en vermijd soa’s en zwangerschap. Kinderen opvoeden met seksuele voorlichting is geen optie, wel een plicht. Ofwel blijven ouders wegkijken en de kop in het zand steken, ofwel maken ze een eind aan wat meerdere generaties heeft verziekt. Daarom zeg ik tegen jongeren: leer jezelf kennen, je geslachtsdelen, je intieme plekken. Een patiënte zei me ooit: ik heb pijn daar beneden. Adolescenten drukken zich vaak in vage bewoordingen uit als ze over hun lichaam praten. Er is ook veel onwetendheid over natuurlijke cycli, contraceptie en seksuele potentie.’

Als jongeren zeggen dat ze iemand kennen die het al gedaan heeft, ga er dan maar van uit dat ze over zichzelf praten.

De 27-jarige Brussels-Marokkaanse journaliste Yousra blikt terug op haar tienerjaren. ‘Vandaag zie ik in mijn cultuur mooie dingen, maar als scholier revolteerde ik. Ik zat gekneld tussen twee werelden. Thuis betekende seks schaamte en op school snakte ik naar de openheid die mijn Vlaamse vriendinnen van hun ouders meekregen. Ik koos voor de Vlaamse openheid en ging in het vijfde jaar voor het eerst met een vriend naar bed, zonder contraceptie. Ik nam wel vijf morning-afterpillen. Mijn oudere zus kwam het te weten, was razend en sprak een jaar lang niet meer met mij. Mijn moeder reageerde op dezelfde manier. Ik bleef ontkennen tot het verhaal doodbloedde. Zo is het altijd gegaan. Nu woon ik al een tijdje ongehuwd samen. Ik ben blij dat ik niet meer hoef te liegen. Het is jammer dat seks zo’n grote impact heeft op families.’ Andere gelovige jongeren hebben minder moeite met de culturele bagage die ze thuis meekregen. ‘Tegenover mijn niet-moslimvrienden moet ik me altijd verantwoorden omdat ik op mijn 24e nog geen seks heb gehad’, vertelt Zeynep*, een studente. ‘Maar hun keuzes zijn de mijne niet. Maagd blijven betekent veel voor mij. Want zodra je maagdelijkheid weg is, is ze weg. Ik voel me goed en hoef me niet te schamen omdat ik nog maagd ben.’

(Lees verder onder de preview)

Tussen twee stoelen

De verwachtingen van de eigen gemeenschap steken schril af tegen de vele seksuele prikkels en verleidingen in de brede samenleving, en daar hebben nogal wat gelovige jongeren het moeilijk mee. Het gevolg is dat ze dingen in het geniep gaan doen. ‘Onze jongeren kijken naar programma’s waarin meisjes in bikini omringd zijn door wonderboys die expliciete seksuele taal gebruiken, en ze zijn er dol op’, zegt Bachir M’Rabet van het integratiecentrum Foyer in Molenbeek. ‘Zelfs gesluierde, erg conservatieve meisjes doen het. Zulke programma’s zijn een uitlaatklep, ze vormen een tegenwicht tegen de religie. Hun ouders weten niet wat ze denken, of wat ze bekijken. Het is een parallelle cultuur. Ze luisteren naar rap met heel grove teksten en hebben allemaal een scherm op hun kamer. Vroeger was het een straf als je naar je kamer moest, vandaag is het een opluchting.’ Daar wordt ook naar porno gekeken. ‘Wat wil je’, zegt jongerenwerkster Amina. ‘Het zijn tieners met een smartphone. Achteraf vragen ze mij dan of wat in die films gebeurt echt of fictief is.’

Uiteraard hebben sommigen daadwerkelijk seks. Sommigen vinden knuffelen en kussen gepast. Anderen slapen met elkaar, maar zonder penetratie. Anale seks is een optie voor wie maagd wil blijven. ‘Veel moslimjongeren hebben seks voor het huwelijk’, zegt Amina. ‘Ik hoor vaak dat ze er achteraf spijt van hebben, maar dan zeg ik dat het oké is. Het is een zonde, maar mensen begaan nu eenmaal zondes.’ Sevgi: ‘Rond mijn 20e maakte ik een klik en hield ik er vriendjes op na, altijd Turkse. We deden alles, behalve penetratie. Die jongens begrepen dat.’ Jongeren dekken elkaar in. ‘Als een vriendin bij een vriend ging slapen, dan was ik haar alibi’, zegt Zeynep. ‘Ze bracht zogezegd de avond bij mij door. Vandaag zijn we ouder en praten we ronduit over seks. Andere vriendinnen die seks hebben, blijven wel een dubbel leven leiden.’ M’Rabet: ‘De erecode is nog dominant aanwezig. Koppeltjes houden het verborgen dat ze samen zijn. Want hand in hand lopen staat gelijk aan een verloving.’

Ik hoef me niet te schamen omdat ik nog maagd ben.’ Zeynep, student, 24 jaar

Uit ontzag voor de erecode passen veel jongeren ook hun taalgebruik aan. Onderling nemen ze geen blad voor de mond, maar tegenover derden zijn ze op hun hoede. Chatouani lacht: ‘Als ze zeggen dat ze iemand kennen die het al gedaan heeft, ga er dan maar van uit dat ze over zichzelf praten. Ze spreken niet in de ik-vorm, want de inzet is hoog. In veel families moet je dan de gevolgen dragen. Mijn leerlingen weten dat en maken afwegingen. Zolang je het niet uitdrukkelijk benoemt, is het niet gebeurd.’

Enkele oases

Hoe meer verbod en schaamte, hoe meer er heimelijk gebeurt. De weg naar volledige openheid lijkt nog lang. ‘We moeten wakker worden en meer vrijheid opeisen’, meent Zeynep. ‘Jongeren durven al meer dan vroeger, maar het is nog te weinig. Het zou normaal moeten zijn dat je hart al eens gebroken is voordat je huwt. Of dat je al eens iemand hebt gepijpt om te zien of je het al dan niet fijn vindt. Ik zie wel kleine dingen veranderen. Seksueel actieve moslimmeisjes worden bijvoorbeeld minder vaak uitgemaakt voor slet of slechte moslima.’

Meer openheid zou ook zuurstof geven aan de vragen waar jongeren mee zitten. Want die hebben ze. ‘Hoe weet ik wie de juiste partner is?’ ‘Wat mag ik verwachten bij een eerste contact?’ ‘Wanneer ben ik er mentaal klaar voor?’ ‘Hoe onthaar ik mijn vagina?’ Maar de plekken waar ze antwoorden kunnen vinden, zijn beperkt. Hier en daar zijn er workshops. In sommige koranschooltjes wordt er ook over gepraat. En dat is het zowat. ‘Brussel is een woestijn met enkele oases’, zegt Hamzoui. ‘Thuis botsen jongeren nog te veel op schaamte. De moskeeën nemen hun sociale rol te weinig op. En op het internet vind je goede en slechte bronnen.’

Misschien kan het onderwijs soelaas brengen. Ondanks de protesten in Franstalig België en de brandstichtingen in Charleroi lijkt de consensus groot: lessen seksuele voorlichting zijn belangrijk. ‘Bij mij is alles bespreekbaar’, zegt Chatouani. ‘Ook het onderwerp contraceptie raak ik aan, vanuit de wetenschap dat veel jongeren sowieso stiekem relaties hebben.’ Tegenstanders stellen vooral het taalgebruik, de inhoud en de pedagogische aanpak van de lessen ter discussie. ‘Besef goed dat sommige jongeren nog nooit over seks gesproken hebben’, stelt Yousra. ‘Dan kan expliciete taal hard binnenkomen.’ Sommige jongeren pleiten voor inhoudelijke verruiming. ‘In onze tijd werd er nooit gesproken over intimiteit en verliefdheid’, zeggen Montana, Daan en Renée, drie acteurs die meespelen in het theaterstuk van TINT. ‘Queer kwam niet ter sprake, en dat terwijl er op de homo-heteroschaal heel veel tussencategorieën zijn. Altijd waren de lessen eenzijdig biologisch opgevat: het verhaal van de komkommer en het condoom.’

In het debat rond seksuele voorlichting op school lijkt het wenselijk aandacht te hebben voor verschillen. Aftastend beginnen met open vragen, bijvoorbeeld, en het thema niet bekijken vanuit het eigen culturele denkpatroon dat alles moet kunnen. ‘Van een vrouw die misbruikt werd, verwacht je toch ook niet dat ze vlot over seksualiteit meepraat?’ zegt Amina. ‘Zeg bijvoorbeeld eerst dat seksualiteit vele gezichten heeft, dat ook aseksualiteit bestaat, of dat seks na het huwelijk voor sommigen belangrijk is. Zo voelt iedereen zich gewaardeerd en kun je daarna wél direct zijn.’