‘Brussel verdient meer dan lapmiddelen: klassen sluiten is geen incident, het is een alarmsignaal’

‘Dit is de kanarie in de koolmijn’, schrijft  een groep schooldirecteurs en mensen uit het onderwijsveld, naar aanleiding van een school in Sint-Gillis die het derde leerjaar moest sluiten wegens het lerarentekort.  ‘Als we nu niet dringend ingrijpen, zien we morgen in andere steden wat vandaag al in Brussel gebeurt.’ Ze roepen de Vlaamse overheid op om Brussel niet los te laten.

De Vlaamse overheid heeft zich geëngageerd om 30% van de Brusselaars te bereiken met haar Nederlandstalige dienstverlening. Een slimme keuze als je wil dat meer Brusselaars het Nederlands spreken en zeker als je weet dat de bevolkingsgroei in de Vlaamse Rand vooral gevoed wordt door Brusselaars die de hoofdstad verlaten.

De afgelopen jaren steeg de capaciteit van het Nederlandstalig onderwijs in Brussel fors, maar 30% wordt niet gehaald en staat door het groeiende lerarentekort onder druk. 

Het Nederlandstalig onderwijs in Brussel groeit door de demografische boom en omdat het jaar na jaar aan populariteit wint tegenover het Franstalig onderwijs. Het marktaandeel stijgt en ondertussen bereiken we 27% van de kinderen in het kleuteronderwijs, 21% in het lager onderwijs en 17% in het secundair onderwijs.

Elk jaar worden echter vele honderden ouders teleurgesteld omdat de basisscholen volzet zijn. Helaas zijn ook ouders en kinderen die wél een plekje vinden niet langer zeker van een Nederlandstalige schoolloopbaan nu scholen zich tijdens het schooljaar genoodzaakt zien om klassen te sluiten wegens een tekort aan personeel.

De minister benadrukt terecht het belang van investeringen in schoolinfrastructuur maar als er niemand voor de klas staat, missen die hun doel.

Voor wie niet in het onderwijs staat, is het moeilijk te begrijpen hoe een school halverwege het schooljaar plots klassen moet sluiten. Toch nemen schoolbesturen en directies zulke ingrijpende beslissingen niet zomaar. Pas als álle opties zijn onderzocht en uitgeput, en meerdere leerkrachten plots tegelijk uitvallen zonder vervanging in zicht … rest soms geen andere keuze. Dan primeert de veiligheid van de kinderen. Een klas sluiten is dan een moedige keuze. Liever kinderen (tijdelijk) thuis dan het risico nemen dat er op school ernstige ongelukken gebeuren door een gebrek aan toezicht en begeleiding.  

Dat scholen vandaag de dag klassen moeten sluiten, is geen detail. Het is een alarmsignaal. Een soort kanarie in de koolmijn: als we nu niet dringend ingrijpen, zien we morgen in andere steden wat vandaag al in Brussel gebeurt. Brusselse scholen hebben jarenlang alles uit de kast gehaald. Ze waren creatief, flexibel en veerkrachtig.

Maar nu is het op. De rek is eruit. En zolang er niets verandert, zullen schoolsluitingen blijven opduiken – en toenemen. Leerkrachten die jarenlang hun schouders onder het systeem hebben gezet, raken uitgeput.

We zitten in een vicieuze cirkel: mensen met veel goede wil, maar vaak zonder lerarendiploma (zeker in Brussel), worden via flexibele wegen aangeworven. Zonder gepaste ondersteuning vinden ze geen antwoorden voor de complexe uitdagingen in Brusselse scholen. Teleurgesteld stappen ze weer uit het beroep.

Ervaren leerkrachten proberen telkens opnieuw deze nieuwkomers te begeleiden, maar zien hen vaak snel weer vertrekken. Wie zegt dat het lerarenberoep niet méér uitstroom kent dan andere sectoren, vergeet iets belangrijk: veel leerkrachten verlaten misschien het beroep niet volledig, maar wel hun school. Elk jaar opnieuw. En dat heeft een grote impact op schoolteams én op de kansen om echt aan schoolontwikkeling te doen. 

Brussel heeft nood aan een geïntegreerd plan op langere termijn. Het is immers te simplistisch om het louter te hebben over het aantal mensen dat voor de klas staat. Als het aantal leraren voor de klas stijgt maar het aantal juist opgeleide leraren voor de klassen daalt, wordt het erg moeilijk om de tanker te keren als het gaat over onze onderwijskwaliteit.

Structurele maatregelen zoals de lerarenbonus van de Vlaamse overheid (die verdubbeld werd door de Vlaamse Gemeenschapscommissie in Brussel) zijn een stap in de goede richting. Ze halen leraren op korte termijn voor enkele uren uit de klas door ze vrij te stellen van hun lesopdracht en ruimte te creëren voor het volgen van de lerarenopleiding. De maatregel wordt in scholen soms op gevloek onthaald omdat ze op korte termijn een leraar voor enkele uren uit de klas haalt maar op langere termijn draagt het bij aan een stabiel en goed opgeleid lerarenkorps.

In Brussel zien we namelijk dat leraren zonder opleiding véél vaker het beroep vroegtijdig verlaten dan leraren die wél hun lerarenopleiding deden. Investeren in de professionaliteit van het lerarenteam zal de job aantrekkelijker maken voor zij-instromers én de job haalbaarder maken voor de ervaren en getalenteerde leraren die vandaag zoveel Brusselse scholen recht houden. 

We roepen op tot échte, structurele maatregelen. Denk bijvoorbeeld aan een degelijke monitoring van zowel de hoeveelheid als de kwaliteit van het Brusselse lerarenkorps. Of aan een financiële bonus of andere voordelen voor leerkrachten die lesgeven op scholen met veel leerlingen uit kansengroepen. Ook de erkenning van doordachte, wetenschappelijk onderbouwde vorming is nodig om teams te helpen effectieve antwoorden te vinden voor complexe (groot)stedelijke uitdagingen. Daarnaast pleiten we voor de financiële ondersteuning van duurzame leer- en netwerkgemeenschappen voor schoolleiders, waar ervaring en kennis gedeeld kunnen worden. Want ook bij hen zien we een te hoog verloop. 

Er zijn meer dan genoeg beloftevolle pistes om uit te kiezen. De Brusselse onderwijspartners – over de netten heen – willen samen de schouders zetten onder een structurele aanpak. We nodigen de minister uit om hierin mee het verschil te maken en tot actie over te gaan.  

Brussel verdient structurele oplossingen. Het is vijf na twaalf.  

Joost Vaesen is voorzitter van het Lokaal Overlegplatform Brussel Basisonderwijs en voorzitter van de lerarenopleiding aan de VUB. 

Els Consuegra is ondervoorzitter van de lerarenopleiding aan de VUB. 

Jurgen Wayenberg is Algemeen Directeur van de GO! Scholengroep Brussel 

Bruno De Lille Battaille is Algemeen Directeur van vzw Sint-Goedele Brussel  

Roel De Groof is netverantwoordelijke van het officieel gesubsidieerd onderwijs van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest/directeur-coördinator van Scholengemeenschap Spectrum 

Wim Van den Brulle is Netverantwoordelijke Basisonderwijs BHG – Katholiek Onderwijs Vlaanderen.