40 dagen zonder scherm: ‘Mijn dochter is opnieuw vrolijk’

Kunnen jongeren nog 40 dagen zonder tv, computer, tablet en gsm? 120 kleuters en leerlingen van basisschool De Appeltuin in Leuven gingen de uitdaging aan. Halfweg de rit is de actie een onverhoopt succes, zeggen juf Sarah Casaer en Gudrun Burie, mama van de 10-jarige Ada. ‘Wat mij betreft, mag deze campagne nog het hele jaar doorlopen.’

‘Al 4000 jaar spelen en leren kinderen zonder scherm, durf jij het 40 dagen aan?’ Met die slogan organiseert de Leuvense freinetschool De Appeltuin sinds 5 maart de ‘40 dagen zonder scherm’-challenge. Een soort alternatieve vastenactie, maar dan toegespitst op het schermgebruik van jongeren.

‘Ik vertelde in mijn klas over mijn eigen kindertijd, zonder smartphone of andere schermen’, zegt initiatiefneemster Sarah Casaer, juf in de graadklas voor het derde en vierde leerjaar. ‘Ze waren verbaasd maar ook nieuwsgierig. “Wat deed je dan de hele tijd?” En zo is het idee voor deze actie ontstaan.’

Was Ada meteen enthousiast om mee te doen, of kwam er enige overtuigingskracht aan te pas?

Gudrun Burie: Zou ik dat wel doen? Dat was haar eerste reactie. Ada zat zowat een uur per dag op haar tablet, onder meer op Pinterest. Maar ze vond de challenge wel interessant en besliste samen met haar klasgenootje Elmer om mee te doen. En al snel ging de helft van het vijfde leerjaar overstag. ‘Samen kunnen we dat wel aan’, dat was de dynamiek.

Sarah Casaer: Het begon misschien wat aarzelend, maar uiteindelijk hebben we 40 kleuters die deelnemen en 82 leerlingen uit de lagere school. Dat is meer dan de helft van al onze kinderen. Blijkbaar vinden ze het hip om mee te doen. Ook een aantal ouders hebben zich aangesloten.

Wie houdt de kinderen weg van de smartphone? ‘De overheid moet een dieet voor schermtijd ontwikkelen’

Inmiddels zijn jullie halfweg. Hoe loopt het?

Burie: Aanvankelijk achtte ik de slaagkansen redelijk miniem. Klinkt leuk en zot, maar is het wel haalbaar? De eerste dagen verliepen inderdaad wat moeilijk. Het was toen net krokusvakantie, en dus moesten we de dagen op een andere manier zien in te vullen. Maar het lukte. En na een dag of tien zei Ada spontaan: ‘Het is mooi weer, kom, we gaan naar buiten, iets leuks doen.’ Uit eigen initiatief, plots waren de rollen omgekeerd. (lacht)

Casaer: We hebben alle deelnemers ook een aftelkalender gegeven. Elke dag dat ze hun scherm links laten liggen, mogen ze er een sticker bij kleven. En wij zijn geen politie, hè: net zoals bij de traditionele vasten mogen ze eens per week “snoepen” van een film of spelletje. Dat noemen ze hun “cheat-dagje”. We geven hen ook ideeën voor activiteiten: open een kunstgalerij met kindertekeningen in je gang en nodig de buren uit. Of bouw een kamp in je living en kampeer er een nachtje.

Merken jullie ook een effect op de kinderen zelf?

Burie: Door dit experiment zien we echt wel een verschil. Mijn dochter is opnieuw vrolijk. Een soort vrolijkheid die af en toe wel weg was – zeker wanneer ze langer dan een uur op haar iPad zat – is nu terug. We merken nu ook beter wat typisch de momenten zijn om naar de iPad te grijpen – bijvoorbeeld wanneer Ada echt moe is. Interessant om die patronen te zien.

Casaer: In mijn klas beginnen meer en meer kinderen dikke boeken te lezen. Anderen hebben zich op handwerk gestort: breien, haken, punniken. Sommige leerlingen vertellen ook dat ze meer met hun ouders, broers en zussen samenspelen.

Terug naar de jaren negentig?

Casaer: Het is bij kinderen echt cruciaal dat ze met hun handen in de modder zitten, dat ze dingen ruiken en voelen. Net die zintuiglijke ervaring valt weg op een scherm.

In mijn klas van acht- en negenjarigen zitten kinderen vooral ’s morgens veel op hun tablet. En bij sommigen merken we dat ze de lessen saai vinden. Want als ze spelletjes spelen op hun scherm, dan is dat wauw, met applaus en een muziekje erbij.

Doen jullie zelf ook mee aan de challenge?

Casaer: Voor het werk en bankzaken heb ik de computer nodig, dus ik doe niet helemaal mee. Maar je merkt wel dat er ineens veel meer tijd vrijkomt als je niet automatisch ’s avonds voor de tv neerploft.

Burie: Ook wij proberen zo goed als geen tv te kijken. ’s Avonds wordt er meer gebabbeld. We merken meer connectie, best wel bijzonder eigenlijk. Op sociale media zit ik wel nog, ik vind het moeilijk om helemaal afzijdig te blijven. Ik werk immers zelf in de media, als pr-verantwoordelijke voor films en tv. En dan is het moeilijk om zelf helemaal van je scherm weg te blijven. Ik let er wel op dat Ada dan niet in de buurt is, anders is het niet fair naar haar toe.

Casaer: Sowieso heeft onze actie ook impact op de hele school, ook op gezinnen die niet meedoen. Met name dan qua bewustwording. Sommige ouders spreken me aan en zeggen: ‘Wij doen niet mee, maar we beseffen dat ons kind overdrijft met zijn schermtijd.’ Je merkt het soms ook aan de sociale vaardigheden en motoriek van die leerlingen.

‘Dat onze kinderen schermverslaafd zijn, is helemaal onze eigen schuld’

Hebben er ook al kinderen afgehaakt?

Casaer: Bij de derde graad horen we toch wel wat gemengde reacties. De oudere kinderen vinden het wel moeilijk. Maar gisteren is Karrewiet op school langsgekomen voor een reportage over de challenge, en dat heeft toch wel weer een boost gegeven. Nog maar drie weken te gaan.

Burie: En wie weet wordt het nu wel een traditie, zoals Tournée Minérale (campagne die iedereen oproept om in februari een maand geen alcohol te drinken, nvdr). Maart, de maand zonder scherm. Ik heb begrepen dat je veertig dagen nodig hebt om van een gewoonte af te raken. Wat mij betreft, mag deze campagne nog het hele jaar doorlopen.

Creatief met social media: ‘Acht uur schermtijd maakt van jongeren nog geen zombies’